Эрчим хүчний салбар нь яах аргагүй л улс орны хөгжлийн  “ зүрх” нь гээд хэлэхэд хэтрүүлсэн хэрэг биш ээ. Тиймээс ч дэлхийн улс орнууд  эдийн засгийн хөгжлийн түүчээ хэмээн хүлээн зөвшөөрч, онцгойлон анхаардаг. Гэтэл  манайд эсрэгээрээ, тэргүүлэх байтугай   “чиргүүл”  нь болчихоод чирэгдэж явна.

 Олон тэрбум төгрөгийн алдагдалтай ажилласаар, техник технологийн бүрэн шинэчлэл хийгдэхгүй байсаар, шинэ цахилгаан станц баригдахгүй хүлээгдсээр, 40-50 жилийн настай хуучирсан станцуудыгаа тордсоор байна.

Үнэндээ хатуухан хэлэхэд   энэ салбартай ажил, амьдралаа холбосон хамт олон л ачааны хүндийг үүрч, Монгол Улсыг галгүй, гэрэлгүй болгочихгүйхэн шиг авч явж байна шүү дээ. Монгол Улсын эрчим хүчний салбар  яагаад хямарч байна гэхээр  мэргэжлийн бус сайн дурынхан орж салбарыг самарч байгаагийн  л гай. Бас ямарч нэгдсэн бодлого, төлөвлөлтгүй явж ирсний уршиг.  Бодлого тодорхойлж, зангидах яаманд ч инженерүүд, салбарын мэргэжилтнүүд орж ажиллах биш дарга даамлуудын шахааны нөхдүүд эсвэл намын  даалгавраар томилогдсон товаришуудаар  дүүрчихдэг гэх. Эрчим хүчний сургуулийн багш нарын дунд  “Манай эрчим хүчний салбар мэддэг нэг даргатай, мэддэггүй нэг даргатай болжээ, тэр хэн бэ” гэсэн таавар хүртэл гаргасан гэдэг.  Ямар сайндаа л салбарын яамаа мэргэжлийн бусчуудаар дүүрсэнд харамсч, ийм шог яриа хүртэл гаргахав дээ.  Эрчим хүчний зохицуулах хорооны нэг газрын даргаар цэргийн хурандааг томилоход  “Энэ миний ажиллах салбар биш байна, үнэндээ асуудлаа ойлгохгүй юм” гэж хэлээд саналаараа ажлаа өгөөд явсан гэх яриа бий.   Үнэхээр энэ хүн шиг өөрийгөө биш ирээдүйгээ  бодож, мэргэжлийн хүмүүс ажиллаг гээд зай тавьж өгдөг байсан бол өдийд эрчим хүчний салбарын бодлого ингэтэлээ  уналтад орохгүй ч байсан юм билүү.

Мэргэжлийн бусчууд  бодлого тодорхойлохоор салбар хаашаа замнах нь тодорхой шүү дээ. Эрчим хүчний бодлогыг зөв тодорхойлж,  салбарыг  өндийлгөхөд ажлаа мэддэг оюунлаг “толгой”  зайлшгүй  хэрэгтэй. Зөв төлөвлөлт, эрсдэлийг урьдчилан сэргийлэх ухаан, үр ашгийн тооцоог ханатай гаргачих чадвар гээд олон хүчин зүйлээс хамаарна. Монголын Эрчим Хүчний Инженерүүдийн Холбооны Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Р.Ганжуур “ Мэргэжлийн бус Эрчим хүчний сайд томилогдох бүрт бодлого өөрчлөгдөж байлаа.  Ер нь эрчим хүчний төслийн удирдагчаар зөвхөн эрчим хүчний мэргэжилтэй, энэ салбарт 10-аас доошгүй жил ажилласан туршлагатай инженер хүнийг томилдог дэлхий нийтийн жишиг байдаг. Энэ бол хийж мэддэг инженерийн ажил, улстөрчийн ажил огт биш. Мэргэжлийн бяд үнэндээ дутагдаж байна” хэмээн ёстой л голыг нь олж хэлсэн байна лээ.  Нэг сайд гараад усан цахилгаан станц барина гээд төсөл хөтөлбөр батлуулахаар дараагийнх нь гарахаар хүчингүй болгочихно. Энэ бүхэн залгамж чанар байхгүй, ойрын болон дунд, урт хугацааны хөтөлбөр, төлөвлөлтгүйн гачлан.

Зөвлөх инженер Д.Самдан “Эрчим хүчний салбарын төлөвлөлт өнөөдөр үнэхээр алдагдсан. Шинэ эх үүсвэр хэмээх ДЦС V-ын ТЭЗҮ өнөөдрийг хүртэл тодорхойгүй, дулааны, шугам сүлжээний схем хийгдээгүй, нийс­лэ­лийн зүүн хэсгийг хангах ёстой Амгалан ДЦС-ыг хороол­лууд руу нь холбох түгээх сүлжээг нь одоо болтол   бариа­гүй” гээд сэтгүүлчидтэй уулзах  дугуй ширээний уулзалтын үеэр толгой сэгсэрч  байлаа. Насаараа салбартаа зүтгэсэн, асуудлыг бүхлээр харж чаддаг мэргэжилтнүүд хэлэх үгүй болтлоо шогширч байна гэдэг дэндүү эмгэнэл шүү.

Ганцхан  баримтыг л сөхөхөд арай ч гэж уулга алдахад хүргэж байна.  Энэ нь эрчим хүчний салбарын бодлого, төлөвлөлөлт дэндүү дампуурсныг илтгэнэ.  Хэдийгээр эрчим хүчний салбарт улсын бодлогоор хийгдэж байгаа ажлууд  удаашралтай байгаа ч хувийн компаниуд багагүй ажлыг нугалж буй. Тухайлбал,  М-Си-Эс групп хөрөнгө оруулж, 18 Мвт-ын Ухаа худгийн цахилгаан станцыг барьсан, 50 МВт-ын Салхитын салхин цахилгаан станцыг Ньюком групп  босголоо. Нэг үеэ бодвол хувийн хэвшлийнхэн хөрөнгө санхүүгийн хувьд ч хөл дээрээ тогтож, бүтээн байгуулалтын ажилд гар бие оролцож байна. Төр оролцсон ажил гацаад явахгүй байхад хувийн хэвшлийнхнийх төлөвлөсөн  хугацаанаас өмнө  ч ашиглалтад ороод байгаа нь боловсон хүчний бодлого, хэтийн төлөвлөгөө оновчтой байгаагийн илрэл юм.Үүний нэгэн адил  барилгын компаниуд   Яармагт орон сууцны хороолол, худалдааны төв байгуулах төлөвлөгөө гаргасан ч улсыг дэд бүтэц  шийдэж өгөхийг  хүлээвэл мөдгүй байлаа. Салхи исгэрсэн талд  аж ахуйн нэгжүүд  зориг гарган бүтээн байгуулалт өрнүүлж чадахгүй хүлээзнэж байсан юм. Ийм үед хувийн хэвшлийнхэн  2011 онд Хан-Уул дүүргийн 4-р хорооны нутаг дэвсгэрт, Яармагийн гүүрний баруун талд баригдах орон сууцны хорооллын дулаан хангамжийн асуудлыг шийдвэрлэх зорилгоор Туул гол дээгүүр гүүрэн байгууламж барьж, 4.2 км урт  2xФ 500 мм дулааны эрчим хүчний магистраль шугмыг барьж 2012 онд улсын комисст хүлээлгэн өгч байлаа. Тэд ийм том бүтээн байгуулалт хийхдээ улсаас хөрөнгө гаргалгүй өөрсдөө шийдэж ашиглалтад оруулсан юм. Харин төлбөрөө увуулж цувуулж авсаар байгаа ч одоо болтол дуусаагүй аж.  Уг нь хувийн хэвшилтэйгээ хэл амаа ололцоод, түншлээд явбал  аж ахуйн нэгждээ ч, улсдаа ч , иргэн-хэрэглэгчиддээ ч ашигтай хувилбар. Ингэж төр засаг, хувийн хэвшлийнхэн хоршиж, гар нийлж ажиллаж байж бүтээн байгуулалтыг эрчимтэй  өрнүүлж, тэр чинээгээрээ  улсын хөгжил урагшилна.    Хоёр жилийн өмнө ингэж дэд бүтцийг бүрэн шийдсэн учир өнөөдөр Яармагийн гүүрний замын хойд талд   Вива сити     гээд олон орон сууцны хорооллууд босч,  том худалдааны төвүүд сүндэрлэж, суурьшлын томоохон бүс бий боллоо.

Хан-Уул дүүргийн Нисэх, Яармагийн өнгө төрхийг өөрчилж, иргэдийн амьдрах орчныг сайжруулах хотын ерөнхий төлөвлөгөөний дагуу ажлууд хийгдэж цаашид ч үргэлжилж буй. Бага, дунд орлоготой иргэдийг дэмжиж орон сууцтай болгох “Буянт-Ухаа” хорооллын эхний айлууд нүүж орцгоож байна.   Дараагийн томоохон төлөвлөгөө нь “Шинэ Яармаг” хороолол юм. Энэ ажлын хүрээнд Яармагт 740 га талбайд хэсэгчилсэн ерөнхий төлөвлөгөө хийгдэхээр 2011 онд НИТХ-ын Тэргүүлэгчдийн 119 дүгээр тогтоолоор батлагдсан байдаг.

Яармагийн замын урд талаар шинэ хорооллууд барьж, хойд талын гэр хорооллын хэсгийг нь дэд бүтцэд холбосноор, шинэ Яармагийн суурьшлын бүсийг бий болгохоор тусгажээ. Цаасан дээр хэдэн оныг үдсэн энэ төлөвлөгөө хөрсөн дээр бууж эхэлсэн гэж хэлж болох юм. Учир нь дээд хэсэгт нь “Буянт-Ухаа” хорооллын дэд бүтэц, доод талд нь “Вива Сити” хорооллын ойр орчимд  хувийн хэвшлийнхэн дулааны шугам  татсан учир энэ хоёрын хооронд амьдарч буй иргэд амины орон сууцаа дэд бүтцэд холбуулах бүрэн боломжтой болжээ.

  Одоо цаашлаад Шинэ спортын ордны баруун талд, Морин тойруулгын талбайн  наанах нь  Шинэ Яармаг  хорооллыг босгохоор төлөвлөсөн юм.

Үнэндээ хувийн хэвшлийнхэн дулааны шугмыг  хонгилд  барьж, гүүрэн гарц босгож, дэд бүтцийг татаж  болохыг бодитоор харуулж технологийн дэвшилийг үр бүтээлтэй ашигласнаа мэдрүүлсэн. Эхний ажлаа улсад хүлээлгэж өгөөд, дээрх сайн  туршлага дээрээ үндэслэн,   хотын хэсэгчилсэн  төлөвлөгөөний дагуу  2012 оноос дараагийн шатныхаа ажилд орж, цааш нь үргэлжлүүлэн дэд бүтцийн асуудлыг шийдэхээр зоригложээ.

  Нисэх-Яармагийн чиглэлийн хурдны  авто замтай  уялдуулаад  замын урдуур  нь газар доогуур дулааны сувагчлал хийгээд шугам  хоолой тавих   зураг төслийг  хийж эхэлсэн байна.  Яармаг-Нисэхийн чиглэлийн авто замын урдуур дулааны 2xф 530 мм-ын голчтой 1.3 км урт дулааны шугам барих зураг төслөө  Улаанбаатар дулааны шугам сүлжээ ХК, Нийслэлийн ерөнхий төлөвлөгөөний газрын Дэд бүтцийн  хэлтэсээр баталгаажуулав. Уг барилгын зураг төсөлд Барилга, хот байгуулалтын яамны харьяа Барилгын хөгжлийн төв  2014 оны 5 дугаар сарын 16-ны өдөр магадлалын дүгнэлт хийж, Нийслэлийн ерөнхий төлөвлөгөөний газраас 10 хоногийн дараа барилгын ажил эхлүүлэх зөвшөөрлийг ч олгожээ. Ингээд хувийн хэвшлийнхэн ажлаа эхлүүлсэн байна. Шугмын ажилд шаардлагатай сильфонан компенсаторууд, бөмбөлгөн хаалт зэрэг өндөр үнэ бүхий тоног төхөөрөмж, материал худалдан авч, зураг төсөл, ажлын хөлс гээд нийтдээ 2 тэрбум төгрөг зарцуулж, газар шорооны ажил 70 хувийн гүйцэтгэлтэй , шугам угсралтын ажил эрчтэй хийгдэж  байв.

Гэтэл энэ оны 7 дугаар сарын 22-нд Нийслэлийн ерөнхий төлөвлөгөөний газар Эрчим хүчний яамны  “Дэд бүтэц-Эрчим хүч” төслийн нэгжийн захирал П.Ганбатын хүсэлтээр гээд л хувийн хэвшлийнхний ажил гүйцэтгэх  зөвшөөрлийг  гэнэт   хүчингүй болгожээ.

  Яармаг-Нисэхийн чиглэлийн авто замын  урдуур хувийн хэвшлийнхэн дулааны шугам татаад ажлынхаа талд орчихсон байхад Эрчим хүчний яамны “Дэд бүтэц-Эрчим хүч” төслийнхөн  замын хойгуур, ижил чиглэлд давхцуулан , дулааны магистраль шугмыг тавих  ажил гүйцэтгэгч компаниар хийлгүүлээд  эхлүүлжээ.  

Барилга, дэд бүтцийн ямарч ажлыг хийхээр болбол  хотоос заавал  зөвшөөрөл авдаг. Төр, хувийнх гэж ялгалгүй дүрэм, журам адилхан л үйлчлэх учиртай. Өдгөөг хүртэл мөрдөгдсөөр ч ирсэн. Хотын холбогдох байгууллагаар  зураг төслөө батлуулна, ажлын зурганд экспертиз хийлгэнэ, тэгээд барилга, байгууламж эхлүүлэх, барих зөвшөөрлийг авна гээд шат дараатай. Үүнийг хэн ч зөрчих ёсгүй. Төрийн яам захиалагч гээд алгасаад яв гэсэн хууль байхгүй.

 Гэтэл  Эрчим хүчний яамны “Дэд бүтэц-Эрчим хүч” төслийн удирдлагын үзэмжээр хувийн хэвшлийнхэнд  хотоос олгосон зөвшөөрлийг  хүчингүй болгуулаад, яам мэдэж байна гээд гүйцэтгэгчийг шалгаруулах сонгон шалгаруулалт ч үгүй,    шууд гэрээ байгуулаад  газар шорооны ажлыг хийлгэж байна. Ёстой л нөгөө, хөл, толгой хоёр нь урвуугаар эргэчихсэн мэт.  Нөгөө мөрдөх ёстой дүрэм, стандарт, журам  гэгч хаана байна вэ.

Ингэж  улайм цайм аашлахын тулд  Шинэчлэлийн Засгийн газрын  2013 оны 3 дугаар сарын 30 –нд гаргасан  118 дугаар тогтоолыг өөрчлүүлсэн  байх юм. Дээрх тогтоолд Шинэ яармаг хороолол  хүртэл 5.1 км дулааны  шугмыг  хонгилд  байгуулах, барилга байгууламж барих  ажилд 31 тэрбум 970 сая төгрөг төсөвлөсөн байлаа. 

Хувийн хэвшлийнхний дэд бүтцийн ажил гүйцэтгэх бүх л зөвшөөрлийг цуцалж,  ажлыг хүчээр зогсоонгуутаа 2014 оны 8 дугаар сарын 14 –нд 118 –р тогтоолд нэмэлт өөрчлөлт оруулж, 263 тоот тогтоолыг гаргуулжээ.

118 дугаар тогтоолд  чиглэлийг нь тодорхой заагаад, хонгилд дулааны шугам байгуулахаар тусгасныг орвонгоор нь эргүүлж, байгууламжийн хүчин чадал, байршлыг эрс өөрчилжээ. 263 тогтоолд хонгилд барихыг өөрчилж, ил, газар ухаад л  дулааны шугмыг суурилуулаад буцаагаад булах байдлаар хэт хялбарлачилжээ. Хонгилд дулааны шугам барина гэдэг хамаагүй нарийн ажил шаардахаас гадна илүү найдвартай.  Энгийнээр хэлбэл, газар дор байшин барьж дулааны шугмыг байгуулна гэсэн үг шүү дээ.

Ингэж  хийх ажлыг хялбарчлан хонгилд барихаар биш болгож, байршлыг  өөрчилсөн  атлаа  өмнөхтэйгээ яг адилхан төсөвт өртөгтэй  буюу 31 тэрбум 970 сая төгрөг гээд батлуулжээ. Үүнд асуудлын учиг нуугдаж буй мэт.  Мэргэжлийн бус хүн байтугай Долоон буудлын Дулмаа эмээ ч гэсэн хэмжээ, байршил, зориулалт нь өөрчлөгдөхөд дагаад төсөв нь өөр гаргана гэдгийг мэднэ дээ. Гэтэл салбарын яамныхан мэдсэн ч мэдээгүй дүр эсгэсэн үү эсвэл хувийн хэвшлийнхэн  ажлаа хийгээд дуусгахаас нь өмнө өрсөж шахахаар яарав уу  гэдэг анхаарал татаж байна.

Шаардлага гараад чиглэл, байршлаа өөрчиллөө гэж бодоход  хувийн хэвшлийнхий барьж байгаа 1.3 км шугмаас үргэжлүүлээд цааш нь  яагаад барьж болохгүй гэж. Заавал давхцуулаад, давхар шугам татаж үргүй зардал гаргах хэнд ашигтай юм бэ. Монголын төр өнөөдөр нэг газарт давхар давхар паралель дулааны шугам татаж, тансаглах хэмжээний баян болчихоогүй байна. Өчнөөн байршилд шугам сүлжээний шинэчлэл хийх шаардлагатай байгаа төдийгүй хөрөнгө мөнгө нь шийдэгдэхгүйгээс хүлээгдэж буй. Гэтэл нэг хурган даргын хүсэлтээр зөвшөөрлийг цуцлаад, хот биш яам шийддэг юм аа гээд хувийн хэвшлийнхний бүтээж босгож буй ажлыг нурааж болно гэж үү. 1.3 км газарт дулааны шугам татахад ойролцоогоор 4.5 тэрбум төгрөг зарлагдах тооцоо гарч, одоогоор хувийн хэвшлийнхэн их хэмжээний хөрөнгө зарлагадчихаад байна. Тэд  энэ үйлдлийг хараад зүгээр суухгүй нь мэдээж. Адаглаад л зарцуулсан хөрөнгөө төрөөс буцааж гаргуулахаар нэхэмжилж л таараа шүү дээ.

Хэрвээ хувийн хэвшлийнхний тавьсан шугмыг цааш үргэлжүүлэн барьвал бондын хөрөнгөнөөс 4.5 тэрбум төгрөг хэмнэнэ. Заавал авто замын  хойгуур шугам татах ямарч шаардлагагүй. Тэртэй, тэргүй өмнөх шугамнаас хойд талд босох хорооллын хэрэглэгчдийг дулаанаар   хангах боломжтой учир дахиж хойгуур шугам татаж  хөрөнгө үрэх хэрэггүй. Харин замын урдуур тавьбал  өмнөх зэлүүд талбайд орон сууц , барилга байгууламж байгуулахад хэрэгцээтэй  төдийгүй  цэвэр усны цогцолборын ойролцоогоор  зам сэтлэхгүй, хүндрэл учруулахгүй  гээд давуу талыг нь яамны мяндагтангуудад  өчнөөн  тайлбарласан ч хүлээж авсангүй.

Улсаас анхаараад хөрөнгө мөнгө төсөвлөөд байхад ажлын уялдаагүй, нарийн тооцоо, судалгаагүй, хэтээ харсан нэгдсэн төлөвлөлтгүйгээс  боломжоо бүрэн дүүрэн ашиглаж чадахгүй, харин ч тараан цацаж   байна шүү дээ.  

 4.5 тэрбум төгрөг их мөнгө. Үүгээр бараг таван цэцэрлэг барьчихна. Өнөөдөр хүүхдүүд корридортоо хичээллэж, цэцэрлэгийн хүүхдийн тоо хэрээс хэтэрч, 3-хан настай хүүхэд агааргүйдсэнээс болсон уу, унтаад босч ирэлгүй таалал төгслөө. Дэндүү гунигтай мэдээ. Гэтэл хэдэн хурган дарга нь дээгүүр, доогуур гүйж байж тогтоолд  хүртэл өөрчлөлт оруулчихаад 4.5 тэрбум төгрөгийг салхинд хийсгэж, хувийн хэвшлийнхний ажлыг улайм цайм  дээрэмдэж байна.

Энэ мэт эрчим хүчний салбарын тарамдсан бодлого юм хийх гэсэн хувийн хэвшлийнхнийг чөдөрлөөд зогсохгүй улсыг ч алдагдалд оруулж байна. Дэд бүтцийн бүтээн байгуулалтын хөрөнгийг бондоос санхүүжүүлж буй. Энэ нь  хүүтэй мөнгө. Нэг өдөрт  бондын хүүнд 250-280 сая төгрөгийн хүү төлж байгаа гэдэг.

Тэрийг хэн төлөх вэ гэхээр хуруу, хумсаа хугалах шахам зүтгэж байгаа татвар төлөгчид. Та бидний улсдаа төлдөг мөнгөөр арай ч ингэж наргиж болохгүй ээ.

 “Дэд бүтэц-Эрчим хүч”төслийн  захирал П.Ганбат та амьдралаас дэндүү тасарсан шийдвэрээ эргэн харж, ашиг сонирхолын зөрчилгүй гэдгээ тунхаглаж, хүсэлтээрээ АТГ-т шалгуулж, лоббид автаагүй гэдгээ баталж , болчимгүй шийдвэрээ цуцлуулах юм биш үү. Хэрвээ энэ мэтчилэн асуудалд харалганаар  хандаад байвал эрчим хүчний салбар хөгжих байтугай уналтаасаа гарч чадахгүй байсаар сүйрч мэдэх  нь ээ.

Д.Дэлгэр

times.mn