Эх оронд минь яргуй хэнзэлж, ногоо соёолж эхэлсэн хаврын сүүл сарын эхээр миний бие Тайваньд ажиллаж, амьдардаг найзынхаа гэр бүлийн урилга, ажлынхаа хамт олны дэмжлэгээр Тайпэй хотод хөл тавилаа. Гадаа гармагц л хамаг бие чийгтүүлэх бүгчим халуун, нэл ногоон хот намайг угтсан юм.
Тайвань арал нийтдээ 23 сая гаруй хүн амтай, 36200 км квадрат газар нутагтай, нэг километр квадратад ноогдох хүн амын нягтралаараа дэлхийд есдүгээрт ордог аж. Харин нийслэл Тайпэй хот 2 сая 500 мянган хүн амтай, олон давхар өндөр барилга ихтэйгээс хамгийн өндөр нь 1998 оноос эхлэн баригдаж, 2004 онд ашиглалтад орсон 509 метр өндөр 101 давхар худалдааны төв. Энэ барилга нь Арабын Эмиратын 163 давхар, 800 метр өндөр Бурж Кхалипаг 2010 онд ашиглалтад орохоос өмнө дэлхийн хамгийн өндөр барилга байжээ.

Харин 16 сая мотоцикль, 6-7 сая тээврийн хэрэгсэлтэй. Дэд бүтэц гайхалтай хөгжсөн. Гэвч гудамжаар нь манайхны мөрөөдөл болсон жийп машин ховор үзэгдэнэ. Япон, германы суудлын жижиг машин ихтэй.
Хотын зохион байгуулалт ерөнхийдөө Японтой төстэй гэж олон хүн хэлэхтэй таарсан. Зарим хүмүүс жижигрүүлсэн Япон гэдэг юм билээ. Энэ нь Наран улсын колоничлолд олон жилийг (50 жил) үдсэнтэй нь холбоотой биз ээ.
Ер нь энэ арлын үсрэнгүй хөгжлийг дэлхийн эрдэмтэн судлаачид ид шидийн хэмээн тайлбарладаг аж. Хагас зуун жилийн өмнө Тайвань ядуу буурай арал байв. Энэ арлын өнөөгийн хөгжлийн замнал, туршлага нь хөгжиж буй орнуудад үлгэр дууриал, загвар болоод зогсохгүй өөр өөрийгөө хянахад ихээхэн боломж олгодог гэж эдийн засагчид үздэг аж.

Ид шидийн гэмээр хөгжлийн чинь нууц юу вэ гэсэн асуултад Тайваний удирдлагууд дараах хариултыг өгдөг байна.
Манай газар нутгийн гуравны нэг нь уул, үлдсэн жаахан хэсэг нь тал, байгалийн баялаггүй. Манайд зөвхөн хүн гэсэн үнэт баялаг л байсан. Иймээс Засгийн газраас хүнээ хөгжүүлэх гол зорилт тавин, боловсролд ихээхэн анхаарсан. Өнөөдөр манай хамгийн ядуу хүмүүс ч үр хүүхдээ сургаж, боловсрол олгохын тулд өдөр шөнөгүй ажиллаж байгаа. Энэ бол манай хөгжлийн гол суурь. Дараа нь газрын реформ хийсэн. Манай жаахан газар хэдхэн баячуудын гарт орчихсон, тариачид юу ч үгүй үлдсэн байлаа. Төрөөс тодорхой хэмжээний бэлэн мөнгө, бонд, хувьцаа гаргаад мөнөөх баячуудаас газрыг худалдан авч тариачдад өгөх замаар татварыг багасгах бодлого явууллаа. Харин гар дээрээ бэлэн мөнгөтэй болсон дээрх хүмүүс аж үйлдвэрийг хөгжүүлэхэд хөрөнгө оруулж эхэлсэн. Далайн орнуудыг хөгжүүлэх, экспортыг дэмжих, хөрөнгө оруулалтыг татах бодлогыг хэрэгжүүлсэн. 1970-аад онд хүнд үйлдвэрийг, 1980-аад оноос мэдээллийн технологийг түлхүү хөгжүүлсэн. Эцэст нь хэлэхэд хөгжлийн нууц нь манай иргэд юм. Ард түмний маань хөдөлмөрч , уйгагүй зан чанар тэдэнд сайхан ирээдүйг бий болгосон. Бас тухайн үеийн төрийн удирдагчдын зөв, ухаантай бодлого өнөөгийн амжилтыг авчирсан гэжээ.

Тайвань эдийн засгийн үзүүлэлтээрээ дэлхийн улс орнуудыг тэргүүлдэг. Тухайлбал, хөрөнгө оруулалтын эрсдэлгүй орныг тодруулахад дөрөвт, гадаад валютын нөөцийн хэмжээгээр дэлхийд гуравт ордог байна. Өнөөдөр Тайвань үйлдвэрлэгч бус үйлдвэрүүдийн толгой орон байх зорилттой ажиллаж байгаа аж. Өөрөөр хэлбэл үйлдвэрүүдийг удирдах компани л Тайваньд байх бөгөөд энэ бодлоготой холбоотойгоор олон үйлдвэр Хятад руу шилжин нүүжээ. Тайвань шинжлэх ухаан, технологийн гурван том парктай аж.
Техник, технологийн үйлдвэрлэл өндөр хөгжсөний зэрэгцээ газар тариалан хүн амынх нь уламжлалт үйлдвэрлэлийн нэг. Цагаан будаа, жимс жимсгэнэ, төмс, хүнсний ногоо мөн тамхины ургамал түлхүү тариалдаг. Жилийн дөрвөн улиралын турш халуун, дулаан уур амьсгалтай учир зарим ургацаа 2 сар тутамд хураан авдаг байна.
Алсаас харахад хэн ч зүглэмээргүй битүү ногоон ойгоор хүрээлэгдсэн өндөр уулс харагдавч салаалсан олон зам хөтөлсөөр уулын оройд хүргэнэ. Тэнд сургууль, цэцэрлэг, тариан талбай, амралт цэнгээний цогцолбор, ресторан гээд бүх л үйлчилгээ бий. Одоо ч уулан дээр өндөр барилгууд боссоор байна билээ.

Ер нь хаашаа ч явсан хэсэг явж байгаад бууж амарч тухлахад зориулсан том том автомашины зогсоол, худалдаа, үйлчилгээний газруудтай. Мөн хүүхэд нялхасаас тэргэнцэртэй иргэдэд хүртэл тусгайлан зориулсан ариун цэврийн өрөөтэй. Цэвэрхэн, тав тухтай, хүмүүс нь найрсаг, аюулгүй гээд ажиллаж, амьдрах таатай орчин бүрдсэн гэж хэлж болохоор.
Нийслэл Тайпэйгаас умард зүг хүртэлх 500 шахам км замаар аялахад нэг ч удаа түгжирч, жаахан ч эвдэрсэн зам харсангүй. Зам талбайн тэмдэглэгээ, борооны ус зайлуулах шугамын шийдэл гээд манайхан суралцаж, санаа авмаар зүйл их санагдсан. Бараг өдөр бүр усархаг бороотой, чийглэг энэ арлын уулын зам харгуй нь ч эвдэрэлгүйг харахад дэд бүтэц нь үнэхээр сайн хөгжсөнийг итгэнэ.

Тайваний мөнгөний нэгж нь тайвань доллар буюу NTD. Нэг тайвань доллар 60 гаруй төгрөгтэй тэнцэнэ. Иргэд нь автобусаар 13 NTD буюу 700 гаруй төгрөгөөр зорчдог. Метро автобусанд хоол идэж, бохь зажлах хориотой. Метро нь хаа явахаас шалтгаалан янз бүрийн үнэтэй байна. Хамгийн багадаа 20 NTD-ooс эхэлнэ. Тайванийн метро газар доогуур 2-3 давхар. Ер нь ихэнх орон сууц болон худалдааны төвүүд нь газраас доошоо 4 хүртэл давхартай. Эндээ автомашины төлбөртэй болон төлбөргүй зогсоолтой. Энэ нь газар нутаг бага байдагтай нь холбоотой биз ээ.

Мөн эрх чөлөөт шашны урсгалтай бөгөөд хүн ардын ихэнх нь буддын болон бомбын шашин шүтдэг, 16 мянга гаруй сүм хийдтэй. Иргэд нь сүсэг бишрэл ихтэйн дээр түүх соёл, уламжлалаа дээдэлж бас сурталчилж чаддаг ард түмэн санагдсан. Үе үеийн үндэсний удирдагчид болох Сун Ят Сен, Чан Кай Ши нарын гэгээн дурсгалд зориулсан хоёр том хүндэтгэлийн цогцолбортой. Энд тэдний улс орноо удирдаж байх үеийн албан бичиг, захидал, ширээ сандал, хувцас хэрэглэл, хоол унд, унаж байсан машин нь гээд түүх дурсгалын олон үзмэрийг дэлгэсэн байв. Мөн хүндэт харуул цаг үргэлжид зогcдог бөгөөд хоёр цаг тутам ёслол хүндэтгэлтэйгээр солигддог юм билээ.

Энд байх хугацаандаа Улаанбаатарын Худалдаа, эдийн засгийн Тайпэй дахь төлөөлөгчийн газарт зочилж, ахлах төлөөлөгч С.Элбэгтэй уулзан, мэдээлэл солилцсон юм. Тус газар 2003 оны 2-р сарын 14-ний өдөр Тайпэй хотноо байгуулагдсан бөгөөд консулын газрын хэмжээнд бүхий л ажил хэргийг удирдан явуулдаг. Өнөөгийн байдлаар Тайваньд манай улсаас 800 гаруй оюутан суралцдаг байна. Гэхдээ ихэнх нь хувийн зардлаар суралдаг аж. Их, дээд сургуулиуд нь кампус хэлбэрээр зохион байгуулагдсан. Сургалтын төлбөрийн хувьд дунджаар 5-8 мянган ам.доллар байдаг байна.

Түүхийн хуудас сөхөхөд

Тайваны хүн амын 97,7 хувь нь Хятад үндэстэн бол 2,7 хувь нь л уугуул иргэд аж. Өнгөрсөн түүхэн хугацаанд хоёр ч удаа Хятадын олон иргэд энэ аралд дүрвэн ирсэн байна. Тухайлбал 1368-1644 оны үед Мин улс мөхөхөд тус улсын иргэд Тайвань арал руу олноороо дүрвэн ирж суурьшсан бол 1949 онд Мао Зэ Дун тэргүүтэй коммунистууд Хятадын төрийн эрхийг авсанаар БНХУ-ын үүсгэн байгуулагч, үндэсний удирдагч Сун Ят Сен Засгийн газраа энэ арал руу нүүлгэхээр шийдвэрлэжээ.
Ингэсэнээр зэвсэгт хүчний ихээхэн хэсэг, Гоминданы албан хаагчид, улс төрийн зүтгэлтнүүд, шинжлэх ухаан, соёлын ажилтнууд гэх мэт нийт 2 сая хүн Тайвань руу шилжин иржээ. Тэд ирэхдээ түүх соёлын дурсгал, их хэмжээний үнэт хөрөнгө, нам төрийн архиваа авч гарч чадсан гэдэг. Тиймээс Тайпэйгийн үндэсний музей үнэт ховор үзмэрээрээ дэлхийд хоёрт бичигддэг аж. Манай улсаас улбаатай түүхийн дурсгал, эд өлгийн зүйл болох хатан хүний шанаган малгай байдаг тухай ч найз хуучилсан. Мөн Чингис, Өгөөдэй гэх мэт манай алтан ургийн хаадын зурагтай шоколад тус музейн дэлгүүрт худалдаалагдаж байна билээ.

Бас нэгэн түүх сөхөхөд Чин улс нь Мин улсыг эзэлж 1683 онд Тайванийг өөрийн эрхэндээ оруулсанаар Тайвань нь албан ёсоор Хятадын эзэнт улсын нэг хэсэг нь болсон. 1894-1895 оны хооронд болсон Япон Хятадын дайнд туйлдаж мөхөсдсөн Чин гүрний эзэнт хаан Ли Хун Жан гадны хүчинд автагдан тэгш бус гэрээ байгуулж (Шимоносэкийн гэрээгээр) Тайванийг Япончуудад шилжүүлэн өгчээ.
Их наран улс энэ аралд дарангуйллаа тогтоосноор тайваньчуудыг их сургууль, коллежид орохыг нь хязгаарлаж, тэднийг төр засгийн болон улс төрийн албан тушаал хашихыг хориглож байв. Япончууд дэлхийн 2 дугаар дайнд ялагдсаныхаа дараа 50 жилийн турш ноёрхсон тус арлыг 1945 оны 10 сарын 25-нд Хятадад буцаан өгсөн аж. Тиймээс тайванчуудад Хятад, Япон гэсэн хоёр их гүрний соёл, зан заншил хадгалагдан үлдсэн нь ажиглагдана. Хүмүүсийнх нь ёсорхуу, эелдэг аядуу зан төлөв их наран улсын нөлөөнд удаан байсны илрэл байж болох юм.

Эдүгээ Тайваний Засгийн Газар өөрийгөө БНХУ-ын Засгийн Газар хэмээн нэрийддэг байна. 1949 онд Мао Зэ Дун тэргүүтэй коммунистууд Хятадын төрийн эрхийг авч, БНХАУ–ыг байгуулснаар БНХУ–ын Засгийн Газрын эрх мэдэл нь зөвхөн Тайвань арлаар хязгаарлагдах болж, Дэлхий дахинаа Хятад улсыг төлөөлөх эрх мэдлээ аажмаар алдсан байна.

1980-аад оны дунд үеэс Гоминданы Засгийн Газар бодит байдалтай эвлэрч, арлынхаа хил хязгаарт зохицсон прагматик төрийн бодлого баримтлахыг эрмэлзэх болсон юм. Тайвань нь Үндсэн Хуулийнхаа дагуу нилээд өвөрмөц төрийн бүтэцтэй. Ерөнхийдөө ерөнхийлөгчийн засаглалтай бөгөөд Ерөнхийлөгч, Таван юаньаас бүрдсэн Засгийн газар, Бүх Ард Түмний Үндэсний Их Хурал гэсэн гурван шатны институцаар дамжуулан төрийн удирдлагаа хэрэгжүүлдэг байна.

Түүхэн ба улс төрийн шалтгааны улмаас Тайваний олон улсын тавцан дахь байр суурь төдий л тогтвортой бус. БНХАУ хүчирхэгжиж, гадаад байр суурь нь бэхжихийн хэрээр дэлхийн улс орнууд БНХАУ-ын "нэг Хятадын бодлого"-ын шахалтанд орж Тайваньтай дипломат харилцаагаа тасалсан буюу шинээр харилцаа тогтоохоос зайлсхийх болжээ. Гэсэн ч эдүгээ Африк, Латин Америкийн 20 гаруй оронтой дипломат харилцаатай, дэлхийн 140 гаруй улс орнуудтай худалдаа, эдийн засаг, соёл шинжлэх ухаан зэрэг салбарт бие даасан харилцаагаа хөгжүүлж буйн дотор дэлхийн тэргүүлэх 20-иод улс орон багтдаг аж.

Ард иргэд нь тусгаар байдлаа хадгалан үлдэхийг эрмэлздэг бөгөөд саяхан оюутнууд нь Засгийн газраасаа хэрэгжүүлж буй зарим бодлогыг эсэргүүцэн тайван жагсаал хийсэн бол 101 давхар худалдааны төвийн урд хэсэг иргэд суулт хийж байхтай ч таарсан.

Тайванийн нийслэл Тайпэй хот. 2014 оны 06 сарын 25