Хүйтний ам наашлахтай зэрэгцэн Улаанбаатарчуудын утааны эсрэг тэмцэл эхлэдэг. Үр дүнгүй хэдий өвлийн гол сэдэв, гол дайсан болох утаатай тэмцэх шинэ санал, санаачлагад зарцуулсан мөнгө хэдийнээ 300 тэрбумд хүрсэн гэдэг.

Үүний зэрэгцээ утаа, агаарын бохирдолтой тэмцэх нэрээр санхүүжилт авдаг бизнес ч цэцэглэсэн гэх нь ч бий. гэхдээ бид л ганц утаатай үр дүнгүй тэмцэж буй юм биш. Дэлхийн олон улс, тэр дундаа өнөөгийн хөгжингүй улсууд ч цагтаа утаанаас болж амиа алдсан хүмүүсийнхээ араас гашуудан суусан нь хэдэн зууны өмнө. Өнөөгийн хөгжингүй улс гэх статуст хүрэхээр зорих замдаа тэд утааг хэрхэн ялан дийлсэн түүхээс авууштай, суралцууштай зүйл цөөнгүй ажээ.

Дэлхийн хоёрдугаар дайнтай зэрэгцэн Лос Анжелесчууд дотоодын дайсантайгаа тэмцэж байв. Чулуун нүүрс, дизелийн замбараагүй хэрэглээ, айл бүрийн дур зоргоороо ил задгай шатаах хогноос гарах утаа зуны дунд сард хоолой хорсгон, нүд аргаан, гурван байшингийн цаадахыг ч харах аргагүй утаан манангаар хучив. Калифорни мужийн удирдлага дотоодын дайсантайгаа хагас зуун жил тасралтгүй тэмцсэн түүхтэй. Дэлхийн түүхэнд өөрсдийн тарьсан аймшигт утаат манантай тэмцсэн түүх Калифорни мужаар хязгаарлагдахгүй.

Хүний амиар бичсэн түүх

Хүн төрөлхтний түүхэнд утааг бий болгож, түүндээ хордож, тэмцэж, басхүү ялсан түүхэн товчооны уртаас урт жагсаалт гарна. Соёлт хүмүүсийн утаатай хийсэн тэмцэл тэртээ XIV зуунаас эхэлсэн болохыг түүхэн сурвалж бичгүүд баталдаг. 1306 онд Английн хаан Эдвард чулуун нүүрсний хэрэглээг хориглосноор энэ дайн эхэлжээ. Харамсалтай нь хөгжил дэвшилд тэмүүлж амьдарсан олон жилийн хугацаанд Эдвард хааны шийдвэр бүдгэрэн мартагдсаар 1952 онтой золгов.

1952 оны арванхоёрдугаар сарын 5-нд “Үхлийн манан” хэмээн түүхэнд тэмдэглэгдэн үлдсэн утаат манан Лондон хотыг бүрхжээ. Үйлдвэржилт эрчээ авч, хүнд үйлдвэрүүд бүтээгдэхүүний зэрэгцээ агаарын бохирдол үйлдвэрлэж, иргэдийн замбараагүй нүүрсний хэрэглээ нэрмээс болж. Хөгшин Европын томоохон хотуудын нэгийг бүхэлд нь нөмрөн авсан энэ утаат манан таван өдөр үргэлжилж 4000 гаруй иргэн амь үрэгдсэн нь түүхэн дэх хамгийн их балаг тарьсан утаатай манан хэмээн тэмдэглэгдэн үлдсэн байдаг. Энэ үеэр утаанд хордож уушги нь үрэвсэн эмнэлэгт хэвтсэн хэдэн мянган лондончууд ар араасаа үйлдвэржилт, өөрсдийн амиа бодсон зангийн золиос болжээ. Лондонгийн үхлийн утаат манангийн улмаас амь үрэгдсэн хүний тоо 12 мянгад хүрсэн гэдэг.

Утаа хөлөглөн тэнгэрт одогсдын олонхи нь хүүхэд, хөгшчүүд, архаг хуучтай хүмүүс байсан бөгөөд тэдний дунд ганц нэг хүн үл үзэгдэх орчин үүссэний улмаас голд унаж амь эрсэдсэн залуус байсан хэмээдэг. Дэлхийн түүхэнд хараар бичигдэж, Европ тивийнхэнд мартагдашгүй сануулга өгсний дараа л британичууд утаатай эрчимтэй тэмцэж эхэлжээ. Угтаа агаарын бохирдол, утаат манангийн асуудал гэнэтхэн үүсчихсэн юм биш. Бүр XIX зуунд Европын хотуудад сануулга өгөөд л байж. 1892 онд Лондонд болсон утаат манангийн үеэр 1000 хүн амь үрэгдсэн ч, хотын удирдлагууд утаатай тэмцэх дорвитой алхам хийсэнгүй. 1930 онд Бельгийн нэгэн хотод мөн л утаат манан бууж 60 хүн нас баран, мянга мянган хүн эмнэлэгт хэвтээ. Энэ мэтчилэн Европ болон Хойд Америкийн хотууд удаа дараалан халдлагад өртсөөр л байв. Эцэст нь арайхийн ухаарсан англичууд утааны эсрэг дайн зарлан, ялалт байгуулсан байна.

“Цэвэр агаар” акт

1956 онд баталсан агаарын бохирдлын эсрэг “Цэвэр агаар” акт ёсоор Лондонд утаагүй бүс тогтоон, тус бүсэд чулуун нүүрс түлэхийг хориглож, шатдаг хий гэх мэт бусад утаагүй шатах түүхий эдээр нүүрсийг орлуулах болсон нь хамгийн их үр дүн өгсөн арга болов.

Асуудлыг тэр даруй шийдэж чадсан англичуудын жишиг утаатай тэмцэх стандарт арга болон хөгшин Европын манантсан хотууд уг стандартыг баримтлан утааны эсрэг тэмцэн үр дүнд хүрчээ.

Гэхдээ иргэдээс чулуун нүүрс түлэхгүй байхыг гуйх биш шаардаж, уг тогтоолыг зөрчсөн иргэдийг торгох, цаашилбал хотоос хөөх хүртэл арга хэмжээ авч чадсанаар утааны асуудлыг ихээхэн хөнгөлсөн байна. Мэдээж агаарын бохирдол үйлдвэрлэгч хүнд үйлдвэрүүдэд ч энэ шаардлага хамаарна. Удалгүй тухайн үед цэцэглэж байсан үйлдвэрүүдэд тавих хяналтаа чангатгаж, ирэх онуудад барихаар төлөвлөөд байсан ихэнх үйлдвэрийн төслийг цуцалж, хот дотор байрлах дулааны цахилгаан станцуудыг нүүлгэн шилжүүлсэн байдаг. Асуудлыг тэр даруй шийдэж чадсан англичуудын жишиг утаатай тэмцэх стандарт арга болон хөгшин Европын манантсан хотууд уг стандартыг баримтлан утааны эсрэг тэмцэн үр дүнд хүрчээ.

Умард Америкийн утаат хотууд

Харин хойд америкчууд утаа хэмээх аймшигт гамшигтай арай хожуу басхүү өөрсдийн зохиосон аргаар тэмцэж эхэлжээ. Тэд агаарын бохирдлын шалтгааныг тогтоох судалгааны байгуулага байгуулж, судалгаа ёсоор хүн төрөлхтний бүтээсэн гамшигтайгаа дайтжээ. Юуны өмнө үйлдвэрүүдэд хяналт тавихын зэрэгцээ иргэдийг ил задгай хогоо шатаахыг хориглож, хотын хогийг устгах асуудалд анхаарал тавьсан байна. Мөн агаарын бохирдолд нэмэр болж буй шинэхэн дайсан болох автомашинуудын утаанд хяналт тогтоожээ.

Шаталт бага, утаа тортог ихтэй дизель түлшний хэрэглээг багасгаж, том оврын тээврийн хэрэгслүүдэд шинэчлэлт хийв.

Тэмцэл үүгээр зогссонгүй. Автомашин үйлдвэрлэгчидтэй гэрээ байгуулж, этилгүй шатахуунаар ажилладаг машин зах зээлд нийлүүлэн, цаашид цахилгаанаар ажилладаг машин үйлдвэрлэх үүрэг даалгавар өгчээ. Мэдээж их тэмцэл тодорхой нөлөө үзүүлсэн ч төлөвлөж байсан шиг амжилтад хүрсэнгүй. 1956 онд 1000 хүн, 1962 онд 750 хүний аминд хүрсэн утаат манан дахиад л дэгдсэн хэдий ч 1960-аад оноос эрчимтэй хэрэгжүүлсэн “Утаагүй бүс” төслийн ачаар дахин үхлийн уршигтай манан Европын хотуудад үүссэнгүй. Харин Америкт байдал улам л хурцадсаар. Нью-Йорк хотыг 1953 онд бүрхэн авсан манан 260 хүнийг амийг авч одсон бол 1966 онд агаарын бохирдлыг улмаас 168 оршин суугч нас баржээ. Нью-Йорк хотноо 1963, 1966 онд удаа дараалан болсон утаан бөмбөгдөлтийн улмаас хүмүүс хэдэн зуугаараа амь үрэгдэв. Экологийн асуудал дэлхий дахины сэтгэлийг түгшээх болж, үйлдвэржүүлэлтэд биш байгаль орчны асуудалд анхаарал хандуулах болсноор гамшигт манангийн асуудал хөгжингүй орнуудад дахин айлчилсангүй.

Улаанбаатартай ижил зовлонтой Лос-Анжелес

Харин одоо эл асуудал Зүүн Ази дахь буурай орнуудын толгойн өвчин болоод байна. Гэхдээ л Хойд Америк утаа, агаарын бохирдлын асуудлаас бүрэн ангижирч чадсангүй. Ялангуяа Калифорни муж, Мексикийг энэ асуудал зовоосон хэвээр байгаа билээ. Утаагаараа алдартай Лос-Анжелес хотод жил бүр 9600 хүн агаарын бохирдлоос болоод хорвоог орхиж буй тухай тус хотын агаарын чанарын албаныхан мэдээлжээ. Сонирхолтой нь Улаанбаатар шиг утааны асуудалд нь газарзүйн байршил, агаарын солилцоо муутай нь нөлөөлдөг учир автомашины түлшийг шинэчилж, ил задгай хог шатаахыг хорьсон төдийхнөөр агаарын бохирдолтой тэмцэх боломжгүй гэдгийг Америкчуудын тавин жилийн “дайн” тодорхой ойлгуулсан юм. Нөгөөтэйгүүр хүн амын нягтшил агаарын бохирдолд шууд нөлөөлдгийг агаарын бохирдолтой тэмцэгч эрдэмтэд сануулах болсон.

Тиймдээ ч хөгжингүй орнууд, ялангуяа хэдэн саяар тоологдох хүн амтай томоохон метрополис хотын удирдлагуудад агаарын бохирдолтой тэмцэхийн тулд хүн амын тоо, нягтаршилаас эхлээд хотжилтыг зөв төлөвлөхөд баримтлах стандарт байх ёстой гэдгийг сануулах болсон.

Хагас зуун жилийн турш утаатай нөхөрлөж буй Лос-Анжелес хотын хувьд ч өндөр уулсаар хүрээлэгдсэн гэх шалтгаанаас гадна жил бүр хэдэн зуун мянгаар нэмэгдэж буй хүн амын тоо нь агаарын бохирдолд ихээр нөлөөж байгаа гэнэ. Зуун жилийн өмнө британичуудыг ч энэ асуудал зовоож байж.

Чанд мөрдөх стандарт Лондонг аварсан

Хүн амын өсөлт эдийн засагт шууд нөлөөлдөг сайн талтай ч, хот төлөвлөлтөд сөргөөр нөлөөлж, цаашилбал агаар, ус, хөрсний бохирдолд хамгийн их нөлөөлж байсныг соргог эрдэмтэд анзаарчихаж. XIX зууны эхээр Британийн хүн амын 20 хувь нь нийслэл хотдоо оршин сууж байсан бол хэдхэн жилийн дотор нийслэл рүү хөлхөх нүүдэлчдийн цуваа үүсэж,

1851 онд хийсэн тооллогоор тус улсын хүн амын тал хувь нь Лондонд шавааралдан суух болсноос өнөөгийн Улаанбаатарчуудыг тольдож болохоор.

Тус хотын агаарын бохирдлын шалтгаан олон зүйлээрээ манай нийслэлийнхтэй адилхан. Газар зүйн хувьд нам дор газар байрладаг тул, салхи багатай, агаарын солилцоо муу, нөгөөтэйгүүр чулуун нүүрсний замбараагүй хэрэглээ, ДЦС-уудын утаа хотыг утаж байж. Ингээд л хотын удирдлага утаагүй бүс тогтоож, тэнд чулуун нүүрс хэрэглэсэн хүмүүсийг хотоос хөөх хүртэл хатуу арга хэмжээ аван асуудлыг шийдсэн гэдэг. Уг хатуу аргынхаа ачаар иргэдийнхээ нийслэл рүү чиглэсэн их нүүдэл, орчны бохирдол гэсэн хоёр асуудлыг нэг сумаар шийдчих нь тэр.

Хүн төрөлхтний хэдийн даван туулсан түүх, арга туршлагаас харахад бидний өмнө хоёр салаа зам зурайж буй нь тодорхой харагдаж буй биз. Утаатай тэмцэх хүсэлтэй ч иргэдээ утаан тахалыг ужигруулж буйтай эвлэрэн суух уу , “Үхлийн утаат манан”-д ялагдахаасаа өмнө хөгшин Европын жишгээр хатуухан аргаар оройхон ч болов гараад ширүүхэн дайрах уу?

Eagle.mn