Ковид-19 цар тахал зарим цагаан захт их зантнуудын жинхэнэ төрхийг илчлээд өгөв. Коронавирусийг нийгэмд бурууг эсэргүүцэгчдийг бут ниргэх нэг арга болгож,

эрх чөлөөг гэмт хэрэгт тооцож торгох, тайлагнах ажлыг чимээгүй дарах зорилгоор шалтаг болгон ашиглах боллоо.

Нэг жил хагасын өмнө Ковид-19 цар тахлын дэгдэлт эхэлснээс хойш манай улс оронд эрүүл мэндийн онцгой байдлаас илүү хүний эрх, эдийн засгийн хямрал нэн тэргүүний тулгамдсан асуудал гэдэг нь тодорхой болсныг дийлэнх иргэд хүлээн зөвшөөрч байна. Учир нь Улсын нэгдсэн төсвийн орлогын 80 гаруй хувийг татварын орлого бүрдүүлдэг болохоор тэр.

Нэг жил гаран дамнасан хорио цээр, мэдэгдлүүдтэй зэрэгцэн ноцтой баримтууд дэлгэгдэж авилга, зүй бус үйлдлүүд, хүний эрхийг хамгийн ихээр зөрчдөг асуудлууд илчлэгдэх болов. Бидний алхам тутамд жижиг, том гэлтгүй дарга нарын “цүнх баригчид”-ын удирдсан Төрийн өмчит байгууллагын булхайнууд коронавирус шиг асуудал дагуулан илэрсээр. Тэр болгоныг энд дахин давтан тоочих нь илүүц биз. Бид өдөр бүр биш ч гэсэн гайхамшигтай нууцуудыг дэлгэсэн “томчуудын” баримттай танилцаж байна. Тэр бүгд нийгэм, улс төр, эдийн засагт, түүнчлэн хүний амь нас, эрүүл мэнд, амьдрал ахуйд ч ямар их хор хөнөөлтэй вэ гэдгийг иргэд дүгнэж байгаа. Яг л өнөөдрийн коронавирустэй адил. Томчуудаас үүсэлтэй энэ тахалд бид 30 жилд дарлуулж байна. Үр дагавар нь өнөөгийн эгэл ардуудын амьдрал. Авлигал албан тушаалын маш олон том хэргүүд шийдэгдэхгүй, бусад цаг үеийн мэдээллүүдэд дарагдсаар сураг алдарсаар.

Хүний эрхийн хамгаалагчид, өмгөөлөгчид, улс төрийн идэвхтнүүд, цэрэг хүчнийхэн, тэр ч байтугай эмнэлгийн мэргэжилтнүүд, Засгийн газар гээд нийгэмд иргэдээ төлөөлөн суух нөхдийн дунд жигшмээр, өрөвдмөөр, нүүрэлсэн их асуудлууд, авлига, гэмт хэрэг байгаа гэдгийг бид мэддэг боллоо. Шүүмжилснийхээ төлөө саатуулагдаж, сүрдүүлэг, мөрдлөг, мөшгилтөд орж, эцэст нь буруутан болж шийтгүүлэх нь хэвийн үзэгдэл болох шинжтэй.

Нийгмийн давхаргын ялгаа хоорондоо улам холдож, сүүлийн хэдэн арван жилд далд явагдаж байсан хууль бус үйлдлүүд даамжирч байсныг өнөөдөр хүмүүс мэддэг болсноор олон нийтийн хандлага өөрчлөгдөж, улмаар асуудлууд хурцдаж эхлэв. Хамгийн сүүлчийн жишээ гэхэд, УИХ-ын гишүүн Ц.Анандбазартай холбоотой бэлгийн дарамт 20 жилийн хугацаанд болсон үйл явц яригдахаар болж байна. Зөвхөн түүнд хамаарагдах хохирогчдын тоо мянга хол давсан гэсэн. Үүний хор уршиг нь хэчнээн хүнд яаж илэрснийг тааж хэлэх аргагүй. Он цагийг ухраавал улс төрч, бизнесмэн хэмээх томчуудын хамтарсан гарамгай дэглэлттэй маш олон тоглолтууд нийгэмд тахал мэт хороо цацаж оршсоор ирсэн байдаг. Эхнээсээ дэлгэгдэж л байна.

Цар тахлыг хүртэл сүүлдээ сонгуультай хутгаж, үнэний дуу хоолойг сулруулахад ашиглаж байгаа гэдгийг бид нүдээрээ харж биеэрээ мэдрээд сууцгааж байна. Хэт даврагчид буюу цагаан захтнууд энэ өвчнийг ашиглаж, эмзэг байдал дээр дөрөөлж нийгмийн туйлшрал, улс төр, соёлын заль мэх ашиглан эгнээгээ нэмэгдүүлж, хүчээ зузаатгаж байж ч мэднэ.

Аль нэг өдөр хэн нэгний булхай илчлэгдэх тэр үед ямар нэгэн өөр анхаарал татсан мэдээ мэдээлэл цацагдаж байсан уу, эсвэл гарах нь уу гэдгийг нэг анзаараад үзвэл учиггүй хоосон хоцрох нь юу л бол.

Өнөөдрийн хувьд, өвчнөөр далимдуулж эрх мэдэлтэн, эрхтэн дархтанууд өөрсдөөсөө бусад хүмүүсийн олон талын эрхийг зөрчиж, орон зайг хумьлаа гэж олон нийт бухимдаж байна. Ковид-19 вирус нь нэг талаараа амьдралын шинэ хэв маягт сургаж байгаа ч нөгөө талаараа бидний дунд өмнө нь хэдийнэ байсаар ирсэн хуваагдал, эмзэг байдал, тэгш бус байдлыг улам гүнзгийрүүлж, шинэ хагарал, тэр дундаа хүний эрх дэх алдаатай асуудлуудыг нээсэн гэж тодорхойлж болох талтай. Цар тахлын улмаас гэр бүл, иргэний, соёл, эдийн засаг, улс төр, нийгмийн бүхий л төрлийн хүний эрхийн харилцан уялдаа холбоо илэрсэн. Эдгээр эрхийн аль нэг нь халдлагад өртөхөд бусад нь эрсдэлд ордог гэдэг ч батлагдсаар.

Ядуурал, ялгаварлан гадуурхалт, байгаль орчны сүйрэл, хүний эрхийн бусад алдаанууд нь манай нийгэмд асар их эмзэг байдлыг бий болгосноос болж коронавирус тархалт хөгжсөн. Олон зуун гэр бүлийн амьдрал орвонгоороо эргэж, ажилгүй болж, өрөнд дарагдаж, орлого огцом унав. Ялангуяа ажилчид, хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүс, ахмад настан, эмэгтэйчүүд, хүүхдүүдэд, хүндээр тусч байна.

Гэртээ хөл хорионд байх хүмүүсийн хямралаас авахуулаад гэр бүлийн хүчирхийлэл, бэлгийн мөлжлөг, хүүхдийн хүмүүжил, сургалтын үйл ажиллагаа гэх мэт бүх төрлийн сөрөг асуудлууд нийгэмд газар авч байна. Харин энэ байдлаас бид буцаад хэзээ сэхэж гарах бол? Дахин өндийхөд бидэнд хэдэн жил хэрэгтэй вэ?

Залуучууд, хүүхдүүдийн сурах эрх, цаашлаад нийгмийн эмзэг давхаргын асуудлууд ундарсаар бидэнд ямар их бэрхшээл ирж, нийтээрээ сэтгэл зүйн эрүүл чиг хандлагаа алдаж, харин туйлшрал, нэг нэгэндээ алдаагаа өгөх гэсэн зан үйл илүү байдаг гэдгийг харж авлаа.

Хэдийгээр дэлхийг нөмөрсөн аюул гэж үзэж байгаа ч энэ вирусээс илүү нийгмийн асуудлаа бид өнгийхгүй бол түймэр шиг асах галд нирвэгдэж хар нурман дунд үлдэх вий.

Хөл хорио тогтоож АНН-үүдээ зогсоож “амьд, эрүүл байвал болно доо” гэсэн ахархан бодлоор явбал бид вирусээс болж биш, авцалдахгүй аргацаасан шийдвэрт “дэгээдүүлсээр” сөхрөн унах нь байна.

Ковид-19 нь хүний эрхийн талаархи хоёр үндсэн үнэнийг бататгасан болно. Нэгдүгээрт, хүний эрхийн зөрчил нь бид бүгдэд хохирол учруулдаг. Хоёрдугаарт, хүний эрх бүх нийтийн эрх ашгийг хамарч, бид бүгдийг хамгаалдаг.

Цар тахлын эсрэг үр дүнтэй хариу арга хэмжээ нь эв санааны нэгдэл, хамтын ажиллагаанд суурилсан байх ёстой биш билүү? Цар тахлыг шалтаг болгон тэд эсэргүүцлийн бодлогыг няцлах, үндсэн эрх чөлөөг гэмт хэрэгт тооцох, хараат бус мэдээлэх үйлдлийг таслан зогсоох, төрийн бус байгууллагуудын үйл ажиллагааг хязгаарлах зорилгоор хүнд аюулгүй байдлын хариу арга хэмжээ, онцгой байдлын арга хэмжээг авч хэрэгжүүлж байгаа юм биш биз гэж хардах хүн олон болов.

Ер нь хэн нь хэн бэ гэдгийг илчилж өгсөн энэ вируст бас бид талархах ёстой мэт. Цар тахлын буянаар гэх үү, зарим нөхдийн баг хууларч Хэн нь хэн бэ гэдгийг танихтайгаа болж байна.

Тэгэхээр томчуудын "нууц” тахал гэсний учрыг эндээс ойлгосон биз ээ. Олон хорт уршиг дагуулдгаараа, мөн хэзээ нэгэн цагт илэрдгээрээ, гэвч ард иргэдээс холдуулах гэж хорьж, карантилаад ч нэмэргүй гэдгээрээ коронавирус, “томчуудын нууц” ижил шинжтэй тахлууд юм.

С.Чинтогтох

BOLOD.MN