Тэдгээр нь “Номын ном”, “Хүний ном” хоёр бөлгөө. “Номын ном” гэгч нь орон орны, үе үеийнхний эрдэмтэн мэргэдийн бичиж туурвисанг уншиж судлан, ухаарал түүнээс ухаарал авч, оюуны шим хүртэн, ахуй амьдралдаа баяжуулан хэрэглэж, өөрөө нэмэн бүтээж, хүн төрөлхтний хийгээд улс үндэснийхээ билгийн далайд бага ч атугай хувь нэмэрлэхийг хэлдэг аж. Харин “хүний ном” гэгч нь “нохойн амнаас ч номыг сурдаг” жамыг дагаж, эцэг эх, өвгөд эмгэд, найз нөхөр, ах дүүгээсээ эхлэн, алив хүнээс юу эсийг чихээр сонсож, нүдээр үзэж, мэдэрч ухаарсан, сурч мэдсэнээ гараар барьж, улмаар өөрөө түүнээс ч давууг бүтээж чадваржих (хөгжих)-аар хүсэн тэмүүлж, хичээн зүтгэхийг хэлдэг гэнэм.
Орчин цагийн нийтэд түгээсэн нэгэн дуунд “Найз нараар минь намайг таниарай” гэсэн сүрхий үнэн үгтэй мөр бий. Хүмүүн хэмээх оюунт амьтан сайн талаараа ч, муу талаараа ч бие биедээ нөлөөлдөг нийгмийн сүрэг ажээ. Нэгэн цагт уулзах бүрийд санаа сэтгэлээ нээлцэн, “буу халж”, бие биеэ хөгжөөн дэмждэг байсан эрдэмтэн багш Н.Хавх, Б.Бор, зохиолч С.Надмид, Г.Нямаа, сэтгүүлч Ц.Санжжав, нийгэм судлаач А.Цэрэннадмид, зохиолч судлаач Г.Дүйнхэржав, биохимич С.Маамхүү зэрэг эрхэм хүмүүсээ эргэж нэг дурсмуй. Гүн ухааны сэдвээр, гүнзгий сэтгэлгээтэй олон өгүүлэл, ном туурвисан А.Цэрэннадмид агсан нэгэн өдөр “Цусандаа будагтай хүүхэд” гэж сонссон уу хэмээгээд монголчууд хүний бага насандаа илэрсэн содон авъяас, онцлог шинжийг ийнхүү хэлдэг тухай өгүүлж билээ.
Ганцхан жилийн дотор түймрийн аюулаас өлгийтэй дүүгээ аварсан Өмнөговь аймгийн Ханхонгор сумын харъяат, дөнгөж гуравхан ойтой Б.Саранчимэг, хаврын хахир цагаар 11 хоног гэрээсээ төөрч, олон бэрхшээлийг даван туулж, амь мэнд олдсон Дорнод аймгийн Баян-Уул сумын харъяат 10 настай А.Уранбаяр, бага насандаа хятад хэлэнд суралцаж, улмаар сурах бичиг, толь бичиг зохиосон 10 настай Б.Ариунхур, Дэлхийн болон Ази тивийн шатрын аварга болсон 10 настай Д.Номин-Эрдэнэ зэрэг олон бяцхан багачуудын ухаан санаанд багтамгүй гайхамшигт сайн үйлсийн мэдээг бахархан сонсохдоо монголчуудын цусанд нь, хөх толбонд нь байгаа удамт чанар, өвөг дээдсээс уламжилж ирсэн гарваль шинжийн тухай эргэцүүлэн бодохоос өөр аргагүйд хүрэв.
Монголчуудын гадаад хэл амархан сурдаг, халуун хүйтэн аль ч орны цаг агаарт түргэн дасаж зохицдог, аливааг соргог тусгаж аваад “монголчилдог”, зарим эрдэмтдийн бичсэнээр тархины багтаамж, оюуны нөөц чадамж илүүтэй зэргийг аятайхан ашиглавал дэлхийн хөгжлийн дэвжээнд “цахиур хагалах” боломж арвин байна.
Үүнийг хөндөж, одой бичээч би бээр “Хүүхэд, Гэр бүл –Улсын хөгжил” номдоо “Тэмүүллээс бахархал мэндэлдэг” нийтлэл бичиж оруулсан билээ.
“Цусандаа будагтай хүүхэд”-ийн тухай өгүүлэхийн учир юусан билээ гэвэл:
-Монгол Улсын төрөөс баримталдаг хүн амаа өсгөх бодлогыг жинхэнэ ёсоор нь хэрэгжүүлэгчид нь залуу гэр бүлүүд. Тэд өнөөгийн нийгмийн өмнө төдийгүй өвөг дээдэс, өрлөг түүхийнхээ өмнө хүлээсэн нөхөн үржихүйн үүрэг хариуцлагаа ухаалаг гүйцэлдүүлэхэд анхаарах зүйл нэн олон байнам. Гэр бүл төлөвлөлт гэдэг нь зүгээр нэг өнгөц асуудал төдий биш ажээ!
Хэзээ, хэдэн хүүхэдтэй болох вэ? Шинэ хүнтэй болоход бидний бие эрүүл саруул уу, сэтгэл санаа амгалан уу, ахуй амьдрал боломжтой юу гэдгийг залуучууд бодолцох ёстой. Хэрвээ залуу гэр бүлийн хоёр хүн ганц хүүхэдтэй болохыг хүсвэл Монгол улсын хүн ам өсөх үү! Монгол үндэстэн оршин тогтнох уу? Нэг гэр бүл хоёрхон хүүхэдтэй болохоор төлөвлөвөл хүн амаа өсгөх төрийн бодлого нь хэрхэн хэрэгжих вэ? Олон хүнтэй байж л хөрш орнуудтай зиндаа зэрэгцэж оршино биздээ? Ерөөсөө Монголчууд хэзээнээс нааш “Нэг хүүхдийг үгүйд, хоёр хүүхдийг нэгд бод! Нэгэн эцэг эхээс зулай зулайгаа гишгэж төрсөн ах дүү олуулаа байвал тэд хожим хорвоогийн жаргал зовлонг хамт туулахад бие биедээ тус дэмтэй, түшиг тулгууртай” гэдгийн учир юусан билээ.
Монголчуудын аман хуульд “Сарны туяанд, салхитай шуургатай цаг агаар хуйсгнуур үед, уй гашуутай цагт, хээр хөдөө яаран сандран энгэр бүү зөрүүл! Ураг үүсэхэд биемахбод, сэтгэл санаанд нь гэм сууж болзошгүй” гэдэг нь мөнөөх нөхөн үржихүйд анхаарвал зохих зүйл бус уу! Монгол улсын эрх ашиг, тусгаар тогтнол, үндэсний аюулгүй байдал залуу хосын эмзэг эрхтний амсар дээр орших тухай Монгол Улсын төрийн шагналт, гавьяат жүжигчин Д.Сосорбарамын хэлснийг анзаарахгүй орхиж болно гэж үү?
Юуны түрүүнд удмын түүх, угийн бичиг хөтлөх, түүнд нь ахмад үеийнхэн нь зөвлөж туслахын ач тусыг шинээр гэр бүл бологсод гүнзгий ухаарах хэрэгтэй боллоо. Одоохон дээрээ хоёр өөр аймгийн, төрөл садны холбоогүй, гарал угшил хол хосууд санаа амар гэрлэж л байна. Хүн амын нүүдэл, шилжилт хөдөлгөөн ихсэж, хоёр аймгийн хүмүүс хамар хашаа, нэг орцын хөршүүд шиг болчихлоо. Хожим үр хүүхдүүд нь удмаа мэдэхгүй, гэр бүл бололцож, хүн амын чанар муудаж, элдэв гажиг үүсэх вий. Хүний хөгжлийг туг болгосон энэ цаг үед улс үндэстнүүдийн бие биеэсээ ялгарах онцлог, бахархан гайхуулах хамгийн үнэт зүйл, нэрийн хуудас нь тухайн орны хүүхэд залуучуудын хөгжил, хүний чанар болчихлоо. Энэ үед Монголынхоо алдрыг дэлхийд цуурайтуулах шинэ хүмүүс залуу гэр бүлд мэндэлсээр байна. Тэдний цусанд дахь будаг нь тодоос тод байх болтугай. Монголын минь заяа!

Монгол Улсын гавьяат багш Ц.Түвшинтөгс