Эрүүл мэндийн хөгжлийн төвийн Яаралтай тусламжийн зохицуулалтын хэлтсийн дарга Ж.Энхтуяатай ярилцлаа.
-Яаралтай тусламжийн төвийн ачаалал зуны цагт харьцангуй буурдаг ч даралт, зүрхний шигдээсийн шинж тэмдэгтэй дуудлага илүү их ирдэг гэл үү?
-Манай хэлтсийнхэн аймаг, дүүргийн Эрүүл - мэндийн нэгддийнхэнтэй 14 хоногт нэг удаа цахим хурал зохион байгуулж яаралтай тусламжийн асуудлаа ярилцдаг. Монгол Улсын хэмжээнд яаралтай тусламжийн тасагтай 100 гаруй эмнэлэг бий. Эдгээр тасагт хэчнээн хүн эмчлүүлэв, ямар оноштой байна. Нас баралт хэд байна гэсэн статистик мэдээллийг авдаг. Өвлийн улиралд осол зонхилдог бол зуны цагт тархины цус харвалт, зүрхний шигдээсийн өвчлөл их байдаг. Мөн ходоод, гэдэсний цус алдалт ихэсч байна. Амралт зугаалгаар яваа хүмүүс хорхог идээд ходоодны шархаа сэдрээгээд цус алдаад ирдэг. Нойр булчирхайн өвчтэй хүмүүс өвчнөө хүндрүүлээд ухаан алдаж шоконд орсон хойноо эмнэлгийн бараа харж байна. Аяллаар явж байгаа хүмүүс эрүүл мэнддээ санаа тавихгүй бол тусламж оройтож авснаас болоод амь насанд нь аюул учрах эрсдэл өндөр байдаг. Энэ нь эргээд эмнэлэгт маш их хүндрэл учруулдаг. Эмч нарын ачааллыг ч нэмэгдүүлж байна.

Түргэний машинаар, онгоцоор гээд бүхий л боломжоороо тусламж хүргэж байгаа ч уулын мухарт оччихсон хүмүүст хүрэхэд бэрхшээлтэй байдаг. Идэж уухаа зохицуулж зөв амьдармаар байна. Халуун наранд мөнгөө үрэн байж зугаалганд явахдаа эрүүл мэндээ хамгаалах бэлтгэлгүй явдаг. Архи согтууруулах ундаа хэрэглэсэн үедээ уул руу авирч даралтаа ихэсгэдэг. Ийм нөхцөлд гурван цагийн дотор яаралтай тусламж үзүүлж чадахгүй. Нэгэнт л шатахуун тосоо гарздаад явж байгаа юм бол ойр зуурын эмийг маш сайн бэлтгэж авч явах хэрэгтэй.

-Харвалт, зүрхний шигдээс өвчнөөс хэрхэн сэргийлэх вэ. Аяллаар явж байгаа хүмүүс ямар бэлттэл хийх хэрэггэй бол?
-Иргэд аяллаар явахдаа өөрийгөө харвах эрсдэлээс хамгаалах үүднээс аспирин 100, аспирин 81 зэрэг эмийг биедээ байнга авч явах хэрэгтэй. Мөн эмийн сантай байх ёстой. Өөрийнхөө эрүүл мэндийг хамгаалах үүднээс эрүүл мэндийн байгууллагын гаргасан зөвлөмж, зөвлөгөөг хэвлээд аваад явахад илүүдэхгүй. Зугаалахаар явах гэж байгаа газрынхаа ойролцоох эмнэлгийн байгууллагын утасны дугаарыг тэмдэглэж явах нь зүйтэй. Хэрэв тухайн хүний гар бадайрах, барьж байсан зүйлээ алдах, нэг талын гар, хөл сулрах шинж тэмдэг мэдрэгдвэл тэр даруйд нь аспирин 100 эмийг дөрвөн ширхэгээр уух ёстой. Ингэж чадвал харвах эрсдэлээс сэргийлнэ. Ингээд анхны арга хэмжээг авсны дараа яаралтай тусламж дуудаж үзүүлэх хэрэгтэй. Гэтэл манайхан биеэ эвгүйрхээр жаахан суучихъя тэгвэл зүгээр болно биз гээд тайвширчихдаг. Ингэж болохгүй. Цаг алдалгүй сэргийлвэл тахир дутуу болох эрсдэл холуур өнгөрч, цаашлаад амь насаа аварч үлдэнэ. Хамгийн чухал юм аа бэлтгэж явахгүй байна.

-Анхны тусламж үзүүлэх талаар мэргэжлийн бус хүмүүст зориулсан сургалт хийдэг үү?
-Өнгөрсөн жил ч гэсэн хумүүс харвасан дуудлага их байсан. Тиймээс бид энэ жил цаг алдалгүй анхны тусламж үзүүлэх талаар цуврал сургалт зохион байгуулсан. Амралт зугаалгаар явж байгаа хүмүүст могойд хатгуулах, живэх, осолд орох, хахах, тархины цус харвах гээд олон эрсдэл тулгардаг. Нийтдээ 3000 гаруй хүнийг сургалтад хамруулаад байгаа. Үүнд цагдаагийн байгууллагынхан түлхүү хамрагдсан. Цаашид аймаг, сумын Засаг даргын Тамгын газрынхан, сургууль, цэцэрлэгийн ажилчид, амралт сувиллын газар ажиллуулдаг компанийнхныг сургамаар байна. Гэтэл манай байгууллага олон хүнийг сургах төсөв хөрөнгөтэй, үүрэгтэй газар биш. Бүх сургалтын зардал Эрүүл мэндийн хөгжлийн төвөөс гардаг болохоор олон хунийг хамруулж чадахгүй байгаа. Харин тухайн орон нутгийн удирдах байгууллага санаачлага гаргаад хүмүүсээ сургалтад хамруулмаар байна. Ажилчдаа сургамаар байна гэвэл бид мэргэжилтнүүдээ явуулаад сургаж болно. Одоогоор 100 гаруй хүнийг сургагч багшаар бэлтгээд байгаа. Орон нутгийн замд осол их гардаг. Тэгэхээр тухайн орон нутагт нь анхны тусламж үзүүлдэг болмоор байна. Осолд орсон хүнийг олон цаг тээвэрлэж нуруу, нугасыг нь улам гэмтээгээд Гэмтлийн эмнэлэгт авчирдаг. Анхны тусламжийг зөв үзүүлж чадвал адаглаад осолд орсон хүний гэмтэл сэдрэхгүй. Тэр хүн хөдөлмөрийн чадвараа алдахгүй байх бүрэн боломжтой. Нэг л үндэстэн учраас нэгдмэл байх хэрэгтэй. Бид хүмүүсээ сургалтад хамруулаач гэсэн саналыг олон байгууллагад хүргүүлсэн. Бүх яаманд тавьсан. Эдгээр газраас санаачлагатай ажилласан нь Цагдаагийн ерөнхий газар. Цагдаа нараа анхны тусламж үзүүлэх сургалтад хамгийн сайн хамруулсан. Уг нь бид боловсролын байгууллагынхан их, дээд сургуулийн оюутнуудыг түлхүү хамруулах зорилготой байсан юм. Гэтэл БШУЯ энэ тал дээр их хойрго хандлаа.

-Дунд сургуулийнханд анхны тусламжийн талаар хичээл ордог биз дээ?
-Дунд сургуулийн хичээлийн хөтөлбөрт анхны тусламжийн тухай багтаасан байдаг ч хоцрогдчихоод байгаа юм. Шинэчлэх шаардлагатай болсон. Нөгөө талаар багш нарыг сургамаар байна. Багш нар зөв мэдлэгтэй байж хүүхдүүдийг зөв сургана шүү дээ. Гадны орнуудад бол цэцэрлэгийн хүүхэд хүүхэлдэйн дээр хиймэл амьсгал хийх талаар дасгал хийдэг. Харин манайд насанд хүрсэн нь ч наад захын мэдлэг байдаггүй. Мөн оюутнуудыг анхны тусламж үзүүлэх сургалтанд хамруулчихвал жуулчны бааз, хөдөө орон нутаг гээд хаа явсан газраа хүний амь аврах боломжтой болно. Стандарчлал хэмжилзүйн үндэсний төв хүмүүсийг сургалтад хамруулахад санаа тавихгүй байна. Яагаад гэвэл уул уурхай, барилгын компаниуд, саун, массажны газар, шөнийн цэнгээний газруудын хүмүүсийг анхны тусламж үзүүлэх сургалтад хамруулчихвал олон хүний амийг аварна. Эдгээр байгууллагуудын стандартыг хангуулж ажилладаг газар учраас бид Стандарт хэмжилзүйн үндэсний төвд хандсан. Гадны орнуудын шөнийн цэнгээний газарт гал гарч олон хүн амиа алддаг. Ийм эрсдэл манайд гарахгүй гэх баталгаа байхгүй. Тиймээс бид бэлтгэлтэй байх ёстой. Үйлчилгээний газрууд ухаан алдаад унасан хүнд анхны тусламж үзүүлж чаддаг мэргэжилтнүүдтэй баймаар байна. Ганцхан түргэн тусламжийн эмч нарт найдаад байж болохгүй.

Яаралтай тусламжийн машин дуудлага хүлээж аваад гарлаа гэхэд хамгийн хурдандаа 30 минутын дараа тухайн газарт хүрнэ. Тэгэхээр энэ хооронд хэн нэгэн зөв тусламж үзүүлж чадвал аюул осолд өртсөн хүний амийг аварна. Манайхан ухаан алдсан хүнийг ядаж хажуу тийш нь харуулж хэвтүүулэх мэдлэггүй дээш нь харуулчихаад л сууж байдаг. Гэтэл нөгөө ухаангүй байгаа хүн хэлээ залгиад амьсгалаа боогдуулчихдог. Ийм энгийн юмыг хүртэл хийж сурмаар байна. Хүмүүс түргэний машин цагтаа ирсэнгүй гэж маш их шүүмжилдэг. Үнэнийг хэлэхэд өөрсдөө хийх зүйл бас байдаг. Анхны тусламж оройтож үзүүлбэл, өвчтөн амиа алдах, хөгжлийн бэрхшээлтэй болох эсвэл өндөр үнэтэй эмчилгээ удаан хугацаагаар хийлгэх шаардлагатай болдог. Барилга дээрээс хун уналаа гэхэд зүгээр хараад зогсохоос илүү нуруу нугасанд нь бэхэлгээ хийж өгөх хэрэгтэй. Ямар ч бэхэлгээ хийхгүй өргөж, хөдөлгөөд нуруу, нугасыг нь улам гэмтээгээд байдаг. Гадны оронд яаралтай тусламж үзүүлэх талаар сургалтад хамрагдаагүй хүмүүсийг ажилд авдаггүй. Өндөр барилгуудын тавдугаар давхарт яаралтай тусламж үзүүлэх багаж хэрэгсэл бэлэн байдаг. Манай улс энэ бүхнийг мөрддөггүй. Хувийн ч бай улсын ч бай байгууллагууд ажилчдаа эрүүл байгаасай гэж хүсэх ёстой. Төрийн байгууллагууд ажилтнуудынхаа эрүүл мэндэд санаа тавихдаа тааруу байгаа. Манай байгууллага ашгийн төлөө сургалт зохион байгуулаад байгаа юм биш. Олон нийтийн эрүүл мэндийн төлөө л энэ бүхнийг хийж байна. Жолооны курст суралцагчдыг сургах зорилготой ажиллаж байна. Жолооч болж байгаа хүмүүсийг анхны тусламж үзүүлэх сургалтад хамруулчихвал ядаж ослын газраас зугтахгүй эрсдэлд орсон хүндээ тусалчихна шүү дээ.

-Ямар өвчний дуудлага илүү их ирж байна вэ?
-Осол гэмтэл, хордлого, гадны шалтгаант нас баралт эрс нэмэгдэж, 2009 онд 10 мянган хүн амд 8.7 байсан бол 2012 онд 11.3 болж өссөн байна. Зам тээврийн осол гэмтэл нь гадны шалтгаант нас баралтын дийлэнх хувийг эзэлдэг. Наранд цохиулах, даралт ихсэх болон иргэдийн хооллолтын өөрчлөлтөөс (өөхтэй мах, хорхог идэх, архи уух) хамаарч тархины харвалт, зүрхний шигдээс, ходоодны цус алдалт, элэг, нойр булчирхайн өвчин хурцдаж яаралтай тусламж дуудах тохиолдол нэмэгдсэн. Үүнээс болоод эмнэлгүүдийн яаралтай тусламжийн тасаг ачаалалтай байгаа.

Б.ГАНДОЛГОР /ӨДРИЙН ШУУДАН/