түүхий эдийн үйлдвэрлэлийн гэнэтийн өсөлтөес шалтгаалан 10 тэрбум ам.долларт хүрч, ДНБ-ний өсөлт 17 хувьд хүрч байснаа эдүгээ огцом буурах чиг хандлагтай байна. ДНБ-ний өсөлт энэ онд 10 хувиас доош бууж магадгүй гэж зарим шинжээчид үзэж байна. Энэ нь манай төрийн алдаатай бодлого, тогтворгүй байдлаас хамааралтай эрүүл биш хандлага гэж үзэж байгаа гадна дотны хүн цөөнгүй байгаа юм.

Энэ байдалд манай төрийн төв байгууллагууд дүгнэлт хийж, бодлогоо зөв тодорхойлж, эрх зүйн орчноо тогтворжуулах чиглэлээр сүүлийн үед зарим нааштай алхам хийж байгаа нь сайшаалтай. Эдгээр алхамын хүрээнд, эдийн засгийн өсөлтийг тогтвортой хадгалах нэг хөшүүрэг нь гадаадын хөрөнгө оруулалт гэдгийг чухалчлан үзэж, "Discover Mongolia", "Invest Mongolia" зэрэг чуулга уулзалтуудыг зохион байгуулж, хөрөнгө оруулагчдыг уриалан дуудаж байгаа боловч гадаадын хөрөнгө оруулаллт тийм ч амархан эргэж ирэхгүй гэдэг нь тодорхой байна. Гадаадын хөрөнгө оруулагчдын хувьд өнөөдөр "Оюу Толгой"-н хөрөнгө оруулагчид, Монгол Улсын Засгийн газар хоорондын яриа хэлэлцээний үр дүнг харзнахын зэрэщээ гадаадын том жижиг бусад хөрөнгө оруулагчдад манай төрийн зүгээс хандаж байгаа байдлыг нэгэн адил Ажиглаж байгаа нь дамжиггүй. Ийм байдалд жижиг ч болов хариулт болох нэгэн асуудлыг Монгол Улсын засгийн газар хэлэлцэж шийдвэр гаргасан нь "Гацууртын ордын төрийн эзэмшлийн хувь тогтоох тухай" тогтоол юм.
Энэ тогтоол нь товчхон бөгөөд
-Гацууртын ордын төрийн эзэмшлийн хувь хэмжээг 20 хувиар тогтоох
-Тухайн ордны тусгай зөвшөөрөл эзэмшигчтэй хамтран
"Эрдэнэс Гацуурт" компани байгуулж, төрийн эзмшлийн 20 хувьтай тэнцэх хувьцаа буюу 20 мянган ам.долларын санхүүжилтийг "Эрдэнэс МГЛ" ХХК-аас гаргуулан шийдвэрлэх гэсэн хоёрхон л заалттай.

Мэдээж энэ тогтоолыг УИХ-д өргөн мэдүүлж, тэндээс эцсийн шийдвэр гарна. Гэтэл Засгийн газрын тогтоол гарсаны маргааш нэгэн сайтад "Гацууртын алтны орд Цагаансуваргын адил "ноход"-ын гараар орох нь бараг тодорхой" гэсэн нийтлэлийг С.Алт гэдэг хүн байршуулжээ. Энэ нийтлэлд андуу ташаа тоо баримт нилээд орсон нь олон түмнийг төөрөгдүүлэх аюултайн дээр нийтлэл бүхэлдээ төр засгийн бодлого шийдвэрийг хүчгүйдүүлэх, тэртээ тэргүй суларч байгаа эдийн засгийн чадвахийг улам сулруулахад чиглэсэн мэт сэтгэгдэл төрүүлж байгаа тул зарим залруулга тайлбар хийх нь зүйтэй гэж үзлээ.

С.Алт нь нийтлэлийнхээ "Гацууртын ордны тухай" гэсэн хэсэгт "......... Гацууртын ордын ашиглалтын тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч нь "Сентерра гоулд Моголиа" ХХК юм. Гацууртын ордод 1970-1991 онд шороон ордын олборлолтыг эхлүүлсэн... Ордын нөөцийг Монгол улсын ашигт малтмалын нөөцөд 2005 онд бүртгэж, 2008 онд ТЭЗҮ-ийг хүлээн авч байв. Гацууртын орд 27.6 сая тн хүдэр бүхий, 76.9 мянган кг алтны нөөцтэй гэж бүртгэгджээ" гэж тэмдэглэжээ.

Бодит байдал дээр 2000 оныг дуустал Гацууртын хөндийд шороон ордын эрэл хайгуул, ашиглалтын үйл ажиллагаа явуулах тусгай зөвшөөрлийн эрхийг "Гурван гол" ХХК, "Гацуурт" ХХК-ууд эзэмшиж байсан бөгөөд 2001 оноос "Сентерра гоулд Монголиа" ХХК авч шороон ордын олборлолт хийгдсэн талбай дээр үндсэн ордын эрэл хайгуулын ажлыг эхлүүлж, 2007 болон 2014 онуудад хуулийн хүрээнд үйл ажиллагааныхаа тайланг Эрдэс баялгийн мэргэжлийн зөвлөл /ЭБМЗ/-Д танилцуулж, улсын нөөцөд бүртгүүлсэн байна. Дээр дурьдсан 27.6 сая тн хүдэр болон 76.9 мянган кг алт нь 2008 оных биш, харин 2013 онд батлуулсан нөөц болно.

Цааш нь САлт "Стратегийн ордод 45 тн нөөцтэй байсан Бороог оруулсан ч 100 тн нөөцтэй Гацууртын ордыг орхисон нь" гэсэн хэсэгтээ:
"...УИХ 2007 оны хоёрдугаар сарын 27-нд 27-р тогтоол гаргаж 15 ордыг стратегийн ордод, 39 ордын нөөцийг нарийвчлан тогтоон, стратегийн ач холбогдол бүхий ашигт малтмалын ордод хамруулахаар хавсралтад бүртгэж... Гацууртыг стратегийн ордод оруулаагүй цаад учир "Бороо гоулд" буюу "Сентерра гоулд"-тай холбоотой. Монгол улсын ерөнхий сайд асан Сү.Батболдтой тэр нь холбогддог" гэжээ.

Энэ нийтлэлд Ерөнхий сайд асан УИХ-ын гишүүн Сү.Батболдын нэрийг олон удаа дурьдаж буруутгасан байна. Үүнд эрхэм гишүүн өөрөө хариулт тайлбар хийх эсэхээ шийднэ биз. Ер нь өөрсдийнхөө сонгосон Монгол төрийн түшээдийнхээ дунд "яс хаяж хэмлэлцүүлэх" нь Монголын ард түмэнд ач тусаа өгөхгүй гэдэг нь тодорхой. Бид ардчилсан чөлөөд нийгэмд амьдарч байгаа болохоор үзэл бодлоо илэрхийлж шүүмжлэл өрнүүлэх нь нээлттэй боловч үндэслэлгүйгээр төр засгаа, хэн нэг хүнийг гүтгэн доромжлох нь ёс зүйн хувьд байж боломгүй зүйл гэдгийг эрүүл ухаантай хүн бүр мэдэх учиртай.

Гацууртын ордыг 100 тн нөөцтэй гэж өнөөдөр хэн ч тогтоогоогүй бөгөөд хэрэв ашиглалтын явцад хийгдэх эрэл хайгуулаар ийм хэмжээнд хүртэл өсвөл Монголын эдийн засаг, ард түмэнд ач тустай сайн үйлс болно. Таны өрөөл бат оршиг.

Дээрх тогтоол гарч байх үед Гацууртын гүний үндсэн ордын эрэл хайгуулын ажил ид явагдаж, зардал эрсдэлээ компани өөрөө
хариуцаад явж .байсны дээр ямар нөөцтэй болохыг албан ёсоор тогтоогоогүй, анхны ТЭЗҮ нь ч хийгдээгүй байсан учир дээрх жагсаалтад хамруулах боломжгүй, үүнд "Сентерра гоулд" ХХК болон ерөнхий сайд асан Сү.Батболд нар ямар ч холбоогүй болно.
Нийтлэлийн дараагийн "Сү. Батболд ба алтны ордууд" гэсэн хэсэгтээ "... Бороогийн уурхайг ашиглахаар Засгийн газартай тогтвортой байдлын гэрээг үйлдсэн. Энэ гэрээгээр эхний 10 жилд татваргүй... Гэвч Канадын "Сентерра гоулд" компани эхний 10 жилдээ 45-аа давуулан 50 гаруй тн алт олборлосон байдаг..." гэж бичжээ. Энэ нь "Бороо гоулд" ХХК 50 тн алт зүгээр л аваад явчихсан юм шиг ойлголтыг хүмүүст өгч байна. Өөртөө байгаа юмаа, ийм их хэмжээний алтаа "Май чи зүгээр ав" гээд өгчихдөг төр засаг байтугай тэнэг хүн ч гэж хаана байх вэ дээ. Энэ бол төр засгаа доромжилсон, уншигчдыг хэт басамжилсан бичлэг болжээ.

Бодит үнэн гэвэл аль эрт 1998 онд Монгол Улсын Засгийн газар "Бороо гоулд" ХХК-тай тогвортой байдлын гэрээ байгуулж, энэ гэрээгээр зөвхөн аж ахуй нэгжийн орлогын албан татвараас эхний гурван жил чөлөөлж, бусад бүх татварыг төлж байхаар тусгасаны дагуу ашиглалт явуулсан эхний гурван жил буюу 2004-2006 онуудад нийт 36 тэрбум гаруй төгрөгийн татвар хураамж төлсөн байдаг. Үүний дараа 2007 онд Монгол Улсын Засгийн газрын тавьсан санал хүсэлтийг "Бороо гоулд"ХХК хүлээн авч, 2007 оны наймдугаар сард тогтвортой байдлын гэрээнд нэмэлт өөрчлөлт оруулж, улмаар 2007 оны нэгдүгээр сараас аж ахуй нэгжийн орлогын албан татвар 25 хувиар, Ашигт малтмалын нөөц ашигласаны төлбөрийг алтны борлуулалтын орлогын 2.5 хувиар төлдөг байсныг таван хувь болгон өсгөж, 2007-2010 онд жил тутам 40 гаруй тэрбум буюу дөрвөн жилд 170 гаруй тэрбум төгрөгийг төлсөн байдаг.

2011 -2013 онд жилд дунджаар 29 тэрбум төгрөг буюу энэ гурван жилд 87.6 тэрбум төгрөг төлсөн бөгөөд үйл ажиллагаа явуулсан цагаасаа одоо хүртэл улсын сан хөмрөгийг 310 гаруй тэрбум төгрөгөөр аривжуулжээ.

Тус компани татвар төлөлтөөр улсын хэмжээний бүх аж ахуйн нэгжүүдийн дотор 2007 онд II, 2008 онд III, 2009 онд I байр эзэлж байсны дээр байнга шахуу шилдэг арван татвар төлөгч аж ахуй нэгжийн тоонд багтаж байдаг юм.

"Бороо гоулд"ХХК нь нийгмийн хариуцлагад онцгой анхаарал тавьж, 2004-2013 онд уурхай болон үйлдвэрлэл явагдаж буй орон нутаг болох Сэлэнгэ аймаг, түүний Мандал, Баянгол сумд, Түнхэл тосгон зэрэг газруудад нийтдээ 6,014 сая ам.доллар буюу 10 шахуу тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалт бүхий бүтээн байгуулалтын ажил хийсний гадна Улаанбаатар хотод I амаржих газрын 150 ортой өргөтгөлийг шинээр барьж ашиглалтанд оруулахад 10 орчим тэрбум төгрөг зарцуулсан байна.

Энд дурьдсан хуулийн хүрээний татвар хураамжийн төлөлт, нийгмийн хариуцлагын хүрээний хөрөнгө оруулалт дээр Монгол ажилчдын цалин, дотоодод хийх (үйл ажиллагааны болон капитал зардал) худалдан авалтын тооцоог гаргаж Монгол улсын хүртэх үр өгөөжийг тооцвол лав нэг их наяд төгрөгөөс дээш гарна гэдэг нь ойлгомжтой.

Манай цөөн хүмүүсийн дунд байдаг Хятад хүн болгон муу, Оросууд биднийг 70 жил колончилсон, гадаадын хөрөнгө оруулагчид бол луйварчид гэсэн сэтгэлгээ сурталчилагдаад байвал энэ даяаршиж байгаа дэлхий ертөнцөд Монгол минь ганцаардаж "ганц мод гал болохгүй" үлгэрийн мөрөөр орохвий дээ. Энэ хорвоо дэлхийд муу хүмүүсээс сайн нь дэндүүү олон байгаа шүү.

С.Алт нь Тацуурт Цагаан суврагын араас орно" гэсэн төгсгөлийн хэсэгтээ 2013 оноос эхлээд яригдаж байгаа стратегийн ордуудад шинээр долоон ордуудыг нэмж оруулах тогтоолын төсөл яригДаж бүтэн жил өнгөрөхөд урагшлахгүй байгааг дурьдаад Хөшөөтийн нүүрсний ордыг орон нутагтай хамтран ажиллуулах, газрын ховор элементийн дөрвөн ордыг бүрэн судлагдаагүй зэрэг шалтгаанаар хассан, улсын хөрөнгөөр хайгуул нь хийгдсэн Цагаан суврагын ордод төрийн эзэмших хувь хэмжээг тогтоох шаардлагагүй гэж үзсэн зэргээс харвал Гацууртын ордод төрийн эзэмшлийн хувь хэмжээ тогтоолгүй үлдэж магадгүй гэж хардсан нь үндэслэлгүй зүйл биш гэж бодогдож байна.

Гэхдээ Монголын төрд улс орон, ард түмнийхээ төлөө эрүүлээр сэтгэж, шудрага шийдвэр гаргах хүн нь илүү олон байгаа гэдэгт бид найдах хэрэгтэй, тийнхүү найдаж ч байна. "Сентерра Гоулд Монголиа" ХХК болон Монголын Засгийн газар хоёулаа санал нэгдэж байгаа тохиолдолд бидэнд Засгийн газрын оруулсан тогтоолын төслийг дэмжихээс өөр хувилбар байхгүй.

Хэрэв энэ төсөл УИХ-д дэмжигдэхгүй бол олон улсын нээлттэй хувьцаат компани болох "Сентерра гоулд" корпораци асар их хөрөнгө хүч зарж 13 жилийн турш үйл ажиллагаа явуулж нээсэн 80 мянга шахам кг-ийн нөөцтэй Гацууртын ордыг ашиглах талаар Монгол Улсын төртэй тохиролцож чадаагүй талаар олон улсын тавцанд зарлах магадлалтай. Энэ тохиолдолд биднээс хөндийрөөд байгаа гадаадын хөрөнгө оруулагчид бүр цаашлаад улмаар гуравдахь хөршийн тухай мөрөөдөл унтрах аюултай. Ийм учраас УИХ Засгийн газрын оруулж байгаа тогтоолын төслийг дэмжинэ гэдэгт найдаж байна.

С.Алт нийтлэлийнхээ төгсгөлд "... Мөн сайн гэрээ хийж татвараа бүрэн авч байхгүй бол нэг л өдөр Бороо шиг хоосон бас химийн хорт бодис бүхий нүхнүүд үлдэх магадлалтай ажээ" гэсэн байна лээ.

Монголын төр ой санамжаа гээж "оюуны хомсдол"-д ороогүй, гэрээ хэлэлцээрээ эргэн харж сайжруулан татвар хураамжаа бүрэн авч байсан тухай болон гадаадын компани бүр тухайлбал "Бороо гоулд" ХХК "хүн чанар"-аа алдаагүй нийгмийн хариуцлагаа ухамсарлан ихээхэн хөрөнгө оруулалтыг орон нутагт хийсэн талаар тодорхой тоо баримттайгаар өмнө дурьдсан билээ. Үүгээр би Бороогоос Монгол хоосон хоцроогүй гэдгийг хэлж байгаа юм. Мөн химийн хорт бодис бүхий нүхнүүд үлдэх магадлалтай гэсэн нь энэ хүн Бороог огт үзээгүй, Гацууртын төслийн талаар ямар ч ойлголт авалгүйгээр "уран" бас "хар" сэтгэмж илэрхийлсэнд харамсаж байна.

Бороогийн уурхайд нүх үлдэж байгаа нь үнэн боловч тэнд хүн амьтан, ургамалд, байгальд хор хөнөөл үзүүлэх хэмжээний химийн хорт бодис байхгүй байгааг сар улирал тутамд мэрэгжлийн байгууллага хянан нотолдог. Нөгөө талаас Гацууртын ордоос авах хүдрийг тээвэрлэн зөөж Бороогийн үйлдвэрт боловсруулалт хийх тул Гацууртад ямарч химийн бодис хэрэглэхгүй тул таны магадлал үндэслэлгүй.

Гацууртын ордыг ашиглах ТЭЗҮ-ээс Монгол улсын хүртэх нийт үр өгөөжийг авч үзвэл уурхайн ашиглалт эхэлсэнээс хойш 11 жил ашиглахаар тооцож байгаа бөгөөд энэ хугацаанд нийт зардлын 81 хувь буюу борлуулалтын орлогын 69 хувийг Монгол Улсадзарцуулагдана.Үүнийгдоторньзадалж үзвэл дотоодод хийх худалдан авалтанд буюу үйл ажиллагааны болон капитал зардалд бүх зардлын 60 хувь буюу 1,135,2 тэрбум төгрөг, монгол ажилчдын цалинд долоон хувь буюу 134,8 тэрбум төгрөг, улсын төсөвт төлөх нийт татвар хураамж, төлбөрт 32 хувь буюу 600 гаруй тэрбум төгрөг, орон нутгийн хөгжлийн сан ба хандивд 0.8 хувь 15.5 тэрбум төгрөг зарцуулахаар төлөвлөөд байгаа юм. Энэ нийт дүнгэээрээ 1.9 их наяд төгрөгт хүрч байна.

"Бороо гоулд" ХХК бүрэн хүчин чадлаараа ажиллаж байхдаа 700 шахам хүнийг өндөр цалинтай ажлын байраар хангаж байсан бөгөөд одоо уурхайн уулын ажил хаагдаж үйлдвэрлэл үндсэндээ зогсож байгаатай холбоотойгоор 500 шахам хүн халагдаад байна. Хэрэв Гацууртын орд ашиглалтанд орвол 1000 ажлын байр бий болох, орон нутагт үзүүлэх бусад үр өгөөж зэргийг харгалзан орон нутгийн иргэдийн дийлэнхи олонхи болон төр захиргааны байгууллагууд ашиглах, ажлуулахыгдэмжиж байдаг юм билээ.Энэ бүхнийг Монгол төрийн холбогдох байгууллагууд харгалзан үзэж, харилцан тохиролцож ажиллана байх гэж найдаж байна.

Р.НЯМСҮРЭН