МҮЭ-ийн Төв зөвлөлийн дарга Ж.Лхүмбийг зүүн гурван аймагт ажиллаад ирэнгүүт До яамныхан гэнэт баривчлав. Тэд “Хэнтий, Дорнод, Сүхбаатар аймгаар явахдаа Японы тагнуул, нууц хуйвалдагчидтай уулзаж, үүрэг өгөөд явлаа” гэсэн өргөх бичгийг Хэнтийн тусгай хэлтсээс баримт болгон авч ийн баривчилжээ.

Ж.Лхүмбэ нь Сайн ноён хан аймгийн Хөгшин уулын хошуу, одоогийн Өвөрхангай аймгийн Хайрхандулаан сумын хүн. Тухайн үеийн хувьсгалч, ард олны эрх ашгийн төлөө гэсэн шударга, дайчин хүн байсан тухай түүхэнд тэмдэглэсэн байна.

Түүнийг 1933 оны долдугаар сарын 10-нд Улсын баяр наадмын өмнөх өдөр буудан хороосон юм.

Ж.Лхүмбийн гэх хэргээр тухайн үеийн Монголын шилдэг 60 сэхээтэн цаазлуулж, 257 хүн шоронд хоригдож,126 хүн Орост цөлөгджээ. Тэд харийн нутагт сураггүй болж, үхэж үрэгдэж байв. Түүнийг цаазалсныхаа дараа ч “Лхүмбийн Японы тагнуулын хэрэг”-т холбоотой гэх 2140 хүний нэр гарган, 534 хүнийг баривчлан хорьж, түүнээс 317 хүнийг Лхүмбийн Хэнтий, Дорнод, Сүхбаатар аймгийн бүлгийн гишүүн хэмээн шийтгэжээ.

Ер нь Ж.Лхүмбийн хэрэгт улс төр, нам, цэргийн зүтгэлтнүүд болон хэдэн зуун энгийн иргэд хэлмэгдсэн юм. Энэ хэрэг ор үндэсгүй, зохиомол байсан нь сүүлд тогтоогдсон.

До яамныхан энэ хэргийг тулган хүлээлгэхдээ нойр хоолгүй байлгах, жижүүрлэн байцаах, айлган сүрдүүлэх аргыг хэрэглэдэг байсан нь ч тодорхой болсон. Уг хэргийг таслан шийтгэх ажлыг шүүхээр оруулалгүй, прокурорын хяналтаас гадуур, сэжигтэнд өмгөөлөх боломж олголгүй шийтгэсэн нь мөн л ил болов.

Энэ хэрэгт Буриад зон ихээр хэлмэгдсэн бөгөөд өдгөө тэдний түүхэн дэх хамгийн том хар толбо нь энэхүү Лхүмбийн хэрэг болж үлдсэн юм.

Х.Чойбалсан Лхүмбийн хэрэгт хамгийн ихээр нэр холбогддог. Хэдийгээр тэр Лхүмбийн хэргийн ид үед Москвад жил гаруй хугацаанд байсан гэдэг ч түүний оролцоо голлох үүрэгтэй байсан нь түүхийн баримтуудад үлдсэн байдаг. 1930-аад оны сүүлчээр Х.Чойбалсангийн гарт ихээхэн эрх мэдэл төвлөрч, улмаар Монгол Улсын Засгийн газрын тэргүүн болж И.Сталины зааварчилгаагаар 30 гаруй мянган хүнийг хилсээр хэлмэгдүүлжээ.

Х.Чойбалсангийн хэлмэгдүүлэлтийн дотроос “Анхны 14”-ийн хэрэг гээчийг дурдахгүй байхын аргагүй. 1937 оны есдүгээр сарын 10-ны бямба гаригийн шөнө Сонгинохайрхан уулын зүүн хойд аманд эсэргүү “Заговор” хэмээх байгууллагын гишүүн хэмээн 115 хүнийг хоморголон аваачиж, буудан хороожээ. Ингэхдээ Х.Чойбалсан дээрх 115 төр засгийн хариуцлагатай алба хашдаг болон цэргийн томоохон дарга нарыг “Одон медаль,буу сэлмээ зүүгээд ир” хэмээн цуглуулсан байдаг. Чухам энэ л үед И.Сталины улс төрийн хядлагын “махны машин” Монголд эрчээ авсан түүхтэй.

1937 оны тэр шөнө баривчлагдсан эрсээс 14 хүнийг сонгож үлдээн, урьдаас төлөвлөсөн Шүүх хурал гээч жүжгийг Орос, Монголын До яамныхан Улсын төв театрт нээлттэй хийжээ. Үүнийг түүхчид XX зууны Монголын түүхэн дэх хамгийн бохир эмгэнэлт жүжиг бөгөөд ийм маягийн шүүх хурал нь Сталинизмын “махны машин”-ы эрэг, боолт, эд анги, бүрэлдэхүүн хэмээн дүгнэсэн.

Учир нь шүүх хурлын шийдвэрийг До яамны Тусгай хэлтсийн дарга Насантогтох боловсруулан, Орлогч сайд Б.Лосол зөвшөөрч, Сайд Х.Чойбалсан зөвшөөрснөөр 14 хүний ялын төлөвлөгөөг бэлэн болгосон аж. Шүүх хурал 1937 оны аравдугаар сарын 18-21-нд Төв театрт болж 13 хүнийг нь буудан алж, хөрөнгийг нь хураахаар, нэг хүнийг нь Д.Лувсаншаравын гуйлтаар 10 жилийн ял өгч амьд үлдээсэн байна.

Тэднийг буудан алах ажлыг Х.Чойбалсан, Маахуур хэмээх Дамба гэгч шоронгийн комендант, До яамны орлогч сайд Б.Лосол, төлөөлөгч Л.Содов нар гүйцэтгэжээ.

Ингэснийхээ маргаашаас эхлээд “Үнэн”, “Улаан одон” зэрэг сониноор дамжуулж, дээрх 14 хүн бол гарцаагүй хувьсгалын эсэргүү, урвагчид байсан гэх ухуулга сурталчилгааг эрчимтэй хийж байв. Энэ нь хэлмэгдүүлэх ажлын нэг хэсэг бөгөөд олны “тархийг угаах” нь тухайн цаг үедээ тун чухал үүрэг гүйцэтгэдгийг судлаач, түүхчид өгүүлдэг.

Мөн оны аравдугаар сарын 25-нд 115, түүний 14 хүнийг Шүүх яамны сайд Г.Цэрэндорж, УДШ-ийн дарга Даншийцоодол, Улсын прокурор Пунцагдорж нарыг “Алтангадас” одон, Дотоод яамны Б.Лосол, Н.Насантогтох, Хас-Очир тэргүүтэй 40 гаруй яргачныг чекистийн тэмдэг, одон, үнэ бүхий зүйлээр шагнаж урамшуулжээ.

Өөрөөр хэлбэл, 114 хүн буудаж, нэг хүнийг 10 жилийн хорих ялаар шийтгэсний шан.

Үүний дараахан буюу тухайн жилдээ Ерөнхий сайд П.Гэндэн, маршал Г.Дэмид нар Монголын тусгаар тогтнол, лам нарыг өмгөөлөн И.Сталинтай зөрөлдсөний улмаас Орост амь насаа алдав.

Мөн онд Мэргэн гүн Гомбожав буудуулж, их зохиолч Д.Нацагдорж шоронд тарчилж, улмаар сэжигтэйгээр хорвоог орхисон байдаг.

1939 онд Ерөнхий сайд А.Амарыг баривчилж, 1941 онд Орост аваачин хороосон гээд их хэлмэгдүүлэлтийн түүх үргэлжилнэ.

Улмаар 1962 онд Чингис хааны 800 жилийн ойг нууцаар тэмдэглэлээ гэж Д.Төмөр-Очир, Ц.Лоохууз, Б.Сурмаажав, Х.Нямбуу, Л.Цэнд нарын сэхээтнүүдийг хэлмэгдүүлэн нутаг заан цөлсөн. Тэднээс Д.Төмөр-Очир 1985 оны аравдугаар сарын 2-нд Дархан дахь гэртээ бусдын гарт хөнөөгдсөн. Үүнээс 13 жилийн дараах яг тэр өдөр ардчиллын удирдагч С.Зориг бусдын гарт амь насаа алдсан нь анхаарахгүй байх аргагүй сэжим.

Монголын төрийг 40 жил удирдсан Ю.Цэдэнбал 1980-аад оны эцсээр Москвад гэрийн хорионд амьдралынхаа сүүлчийн өдрүүдийг өнгөрөөж байлаа. Эхнэрийнхээ тэтгэврийн мөнгөөр амь зуух төдийхөн амьдарсаар хорвоогоос хальсан монгол төрийн удирдагчийн төгсгөл мөн л их хэлмэгдүүлэлтийн үргэлжлэл авай.

Өнөөдөр Монгол Улсын гурав дахь Ерөнхийлөгч Н.Энхбаяр авлигын гэдэг зохиомол хэргээр шүүхээс ял шийтгүүлэв.

Түүхчид их хэлмэгдүүлэлт он цагийн дарааллаараа хэлбэрээ өөрчилдгөөс мөн чанар нь оршсоор байдгийг судалжээ. 1930-аад оны үед Японы тагнуул хэмээн буудан алдаг байсан бол 1960-аад оны үед Марксизм-Ленинизмийг эсэргүүцэгч, үндсэрхэг үзлийг дэмжигч хэмээн нутаг заан цөлж, нэр төр, амьдрах нөхцлөөр нь хяхан хавчиж шийтгэдэг байжээ.

Харин өдгөө авлигач хэмээн нэрлэж зохиомол хэрэг үүсгэн хүчний байгууллага, шүүхээр далайлган сүрдүүлж хэлмэгдүүлдэг болов.

Хэлмэгдүүлэлт ингэж үргэлжлэхдээ өөрчлөгдөх боловч мөн чанар, арга барил нь мөнхөд хэвээр байдаг ажээ.

Хэлмэгдүүлэлтийн захиалагч нь буюу шууд нөлөөлөл нь гадаадын улс орон байдаг. Хэрэгжүүлэгч нь өрсөлдөгчөө намнах гэсэн Монголын төрийн эрх баригч.

Аль 1937 онд Төв театрт нээлттэй хэмээж олон нийтийг итгүүлэх, сэнхрүүлэх арга барилаар хийж байсан шүүх хурал хэдхэн сарын өмнө мөн л давтагдав. Үргэлжлүүлэн “Үнэн”, “Улаан одон” сонин, радиогоор явуулж байсан ухуулгын аргыг өдгөө эрх баригчид бас л хэрэглэж, мэдлийнхээ сонин, телевизээр Н.Энхбаяр бол авлигач гэсэн сценарийг завсар зайгүй нийтэлж нэвтрүүлэхийг оролдож буй.

Н.Энхбаярыг шүүсэн шүүх хурал түүхэнд XXI зууны Монголын түүхэн дэх хамгийн бохир эмгэнэлт жүжиг... хэмээгдэж үлдэх нь гарцаагүй. Мөн нийтлэлч Баабарын тэртээх он жилүүдийн тухай өгүүлсэн “Москвад зохиосон Зиновьев, Каменев нарын хэргийг нээлттэй тасалсан жүжгийн яг таг орчуулга” гэдгээр бичигдэнэ гэсэн үг.

Үүнээс гадна хэлмэгдүүлэлтийг гардан зохион байгуулагчийг Төрийн нэрийн өмнөөс шагнаж урамшуулдаг “түүх” бас л үргэлжилсээр байх аж. Ж.Лхүмбийн хэрэг гэгчийг “илрүүлэхэд” идэвхтэй оролцсон хэмээн Хэнтийн төлөөлөгч Данзан, ангийн дарга Рэнцэн, ДХГ-ын тасгийн дарга Мандал, хэлтсийн дарга Насантогтох, Дотоодыг хамгаалах газрын дарга Намсрай, орлогч дарга Б.Аюуш, сургагч Чибисов, Семёнов, Боровков зэрэг зандалчдыг цэргийн гавьяаны улаан тугийн одонгоор, төлөөлөгч И.Шуумаржав, бичээч Гомбодорж нарын хүмүүсийг гар буу, 500 төгрөгөөр тус тус шагнаж, 1934 оны долдугаар сарын 11-ний баяр наадмын дугаарт Лхүмбийн эсэргүү дайснуудыг бут цохисон хэмээн хөөрцөглөж байсан нь бас л нэг эмгэнэл байж.

Н.Энхбаярыг шүүхээр шийтгэснээс гурав хоногийн дараа АТГ-ын дэд дарга Б.Хурцыг Сүхбаатарын одонгоор шагнав. Б.Хурц шагналаа олны нүднээс нуун байж гардсан гэдэг. Цаг хугацааны хувьд ингэж таарсан байж болох ч Б.Хурц Сүхбаатарын одонгийн энтэй ямар гавьяаг Монголын төрд байгуулж өгөв гэдэг асуулт хариу нэхэх нь тун тодорхой юм.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж 2012 оны есдүгээр сард зарлиг гаргаж АТГ-ын Тамгын газрын дарга Ч.Өнөрбаярыг өөрийнхөө Хуулийн бодлогын зөвлөх болон шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн гишүүнээр томиллоо. Ч.Өнөрбаяр нь Н.Энхбаярыг баривчлах ажиллагааг гардан зохион байгуулсан бөгөөд “Н.Энхбаярыг баривчлах үеэр шаардлагатай бол буудах эрхтэй” хэмээн олны өмнө зоригтойгоор хэлж байсан нэгэн юм.

Мөн Ч.Өнөрбаярын оронд АТГ-ын Тамгын газрын даргын албан тушаалд Д.Наранбаатарыг томилсон юм. Д.Наранбаатар нь Н.Энхбаярыг баривчлах тогтоолын төслийг боловсруулж, баривчилгааны үеэр баривчлах тогтоолыг телевизийн камеруудын өмнө чанга дуугаар уншиж өгөн олон түмэнд танигдсан хүн. Тэрээр баривчилгааны дараа Төв аймгийн урьдчилан хорих төвд Н.Энхбаярт яллах тогтоолыг нь мөн л уншиж танилцуулж байлаа.

Н.Энхбаярыг яллахад хамгийн ихээр олны танил болсон эрхэм бол прокурор Ё.Сагсай. Тэр энэ хэрэгт улсын яллагчаар оролцож байхдаа Нийслэлийн прокурорын орлогч байсан. Харин 2013 оны хоёрдугаар сарын 06-нд Улсын ерөнхий прокурор Д.Дорлигжавын тушаалаар Ё.Сагсай нь Сүхбаатар дүүргийн Ерөнхий прокурор болж дэвшив. Олон нийт түүнийг Н.Энхбаярыг ялласны шагналаа авлаа гэж байв. Гэхдээ энэ улсын томоохон гэх бүхий л хэрэг овоордог газар бол Сүхбаатар дүүрэг. Энэ утгаар нь Ё.Сагсайд дараа дараагийн том “ажлыг” гардан гүйцэтгэх боломжийг ийн олгосон байж мэдэх юм.

Түүнчлэн анхан шатны шүүхээс Н.Энхбаярт ял оноосны дараа Нийслэлийн шүүхийн ерөнхий шүүгч Б.Сарантуяа “Зөвхөн яллах бодлого барилаа” хэмээн мэдэгдэж байсан. Гэвч өөрөө давж заалдах шатны шүүх хурлыг даргалан оролцохдоо анхан шатны шүүх зөв шийдсэн байна хэмээн үзэж, Н.Энхбаяр нарын ялыг хэвээр үлдээв. Үүний дараа Б.Сарантуяа шүүгчийн нөхөр Д.Гоошоохүү МҮОНРТ-ийн Үндэсний зөвлөлийн гишүүнээр сонгогдов. “Эрдмийн ундраа” цогцолбор сургуулийн биеийн тамирын багшаар ажиллаж байсан. Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж түүнд Гавьяат багш цол олгосон. Улмаар дээрх албанд тохоогдсон гээд “сонирхолтой” учир холбоос олон бий. Хамгийн гол нь яаж яваад биеийн тамирын багш Д.Гоошоохүү гуай МҮОНРТ-ийн Үндэсний зөвлөл рүү яваад орчихов гэдэг асуултыг олон хүн тавьдаг. Тэр тусмаа Нийслэлийн шүүхийн ерөнхий шүүгч Б.Сарантуяагийн нөхөр энэ хүртэл явж ирсэнд гайхах хүн цөөнгүй байна. Шууд утгаараа үүнийг мөн л “хэлмэгдүүлсний шан” хүртлээ хэмээн үзэцгээж байна.

Хамгийн сүүлд АТГ-ын Мөрдөн шалгах хэлтсийн дарга Э.Амарбат “мялаалгах” бололтой. Түүнийг тун удахгүй УЕПГ-т томоохон албан тушаалд тавихаар зэхэж байгаа тухай эх сурвалж хэлж байна.

Дээрээс нь хэлмэгдүүлэхдээ залхаан цээрлүүлэх олон аргын боловсронгуй хувилбараар шүүж, цагдан зохиомол хэрэг үүрүүлж буй нь 2012 оны дөрөвдүгээр сарын 19-нөөс хойшхи зургаахан сарын дотор гурав дахь Ерөнхийлөгч Н.Энхбаярын биеийн байдал ямар хэмжээнд очсоноос тов тодорхой харагдана. Алга урвуулахын дайнд өөрчлөгдсөн хүмүүний хувь заяа Ж.Лхүмбийг хэлмэгдүүлсэн 1930-аад оныхтой дэндүү төстэй.

Өмнөх зууны их хэлмэгдүүлэлт өнөөдрийн Монголд үргэлжилж, гашуун түүхийн хуудсыг зузаалж буй энэхүү “махны машин”-ыг хэн ажиллуулж байгаа нь ч олон нийтэд хэдийнэ ил болжээ.

З.ХҮРЭЛ

ЭХ СУРВАЛЖ: ЗУУНЫ МЭДЭЭ

Шан
Tweet
Bolod.mn

Сэтгэгдэл (1)

Уншигчдын оруулсан сэтгэгдлийн талаар манай сайт хариуцлага хvлээхгvй болохыг анхаарна уу.
Үгийн санд шүүлтүүр хийсэн болно

Зочин
хэ хэ үнэн бна. Одоо хуулийн байгуул******** яаж бна гээ. Албан туса********ийн авахийн тулд зүгээр ажлаа хийж байгаа хүнийг нэр төрийн унагаах, хооронд н ********д********цуулах, нотолгоогүй хэргээр хорих, з********хаах аргаар хэлмэгдүүлээд бна. тэдэнд хуний улс, орон нутагтаа хийж байгаа ажил огт хэрэггүй. Зөвхөн улс төрчдийн гар хөл болж Монгол хүн Монгол хүнээ хэлмэгдүүлж бна. Тэнгэр Бурхан хэзээ нэг цагт хариугаа авна гэдгийг сана тугай

2013-04-10 | 11:52:23 | 202.21.113.202 |

Мэдээ
Гадаад мэдээ
Видео