Хүний эрх, эрх чөлөөг Монгол Улсын Үндсэн Хуулиар "Иргэн амьд явах эрхтэй, эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах, орчны бохирдол, байгалийн тэнцэл алдагдахаас хамгаалуулах эрхтэй" хэмээн баталгаажуулсан. Үүнийг амьдрал дээр хэрэгжүүлэх шижим нь төрийн зохицуулалтанд хөдөлмөрчдийн хамтын идэвхтэй оролцоо юм.

Энэ нь бодит байдал дээр нийгмийн зөвшлийн хоёр ба гурван талт гэрээ, хэлэлцээрт Үйлдвэрчний эвлэлийн идэвхтэй "дүр эсгэх" төдийхөнөөр биш, харин бэлтгэлтэй, бодлоготой, тууштай оролцооны үр дүнд хэрэгждэг.

Үндсэн хуульд заасан Монгол улсын иргэн амьд явж амьдрах эрх баталгаатай юу?

Үгүй ээ. 2001-2011 онд үйлдвэрлэлийн ослоор 910 хүн нас барж, 590 хүн хөгжлийн бэрхшээлтэй болж, 3131 хүн хөдөлмөрийн чадвараа түр алджээ. Салбараар нь үзвэл уурхайчид, барилгачдаас амь насаа алдаж, ар гэр нь өнчрөх мөн хөгжлийн бэрхшээлтэй болж, ажиллах, амьдрах чадвараа алдах нь жилээс жилд олширч байна.

Үүнээс үзэхэд Монголд үйлдвэрчний эвлэл гэж байгаа юу, зах зээлийн нийгэм, хөдөлмөрийн харилцаанд тэдний оролцоо, зохицуулалтын механизм нь бүрэн ажиллаж байна уу, ер нь хэний төлөө, яаж ажилладаг үйлдвэрчний эвлэлийн холбоод байна вэ гэсэн асуудал зүй ёсоор урган гарч байна.

Хүний эрх хааана, хэрхэн зөрчигдөж байна вэ?

Зөвхөн 2013 оны эхний хоёрдугаар сард нийслэлд баригдаж буй барилга дээр 161 гэмт хэрэг бүртгэгдсэнээс хөдөлмөр хамгаалал, эрүүл ахуйн гэмт хэрэг 37 байна. Тэдгээрийн 26 нь буюу 70.2 хувь нь хүний амь нас хохирсон гэмт хэрэг байна. Энэ төрлийн гэмт хэрэг өмнөх оноос 62.6 хувиар өссөн байна.

25 хүн харамсалтайгаар амиа алджээ. 2013 оны эхний хоёрдугаар сарын байдлаар 24 гэмт хэрэг бүртгэгдсэн нь өмнөх оны мөн үеэс есөн хэргээр буюу 60 хувиар өсчээ.

Дээрх дүн мэдээ нь барилгын ажил гүйцэтгэгч компаниуд дээр Монгол Улсын Үндсэн хуульд заасан монгол хүний амьдрах эрхийг ноцтой зөрчиж байгаагийн тодорхой жишээ баримт юм.

Эзэн, нэртэй яриа, бодит дүр төрх

"Өдрийн сонин"-ны №258 (4273)-д нийтлэгдсэн 2012 оны аравдугаар сард "Гангар инвест" компанийн барилгын гадна талын дүүжин тавцан дээр ажиллаж байхад нь тороос нь тасарч унаад азаар амьд үлдсэн Д.Баярбатын эхнэр Д.Гантунгалаг, эгч Б.Баясгалантай хийсэн ярилцлагаас сийрүүлье...

"Манай нөхөр ганцаараа ажил хийж хоёр хүүхэд бид гурвыгаа тэжээдэг. Өдөрт 09-20 цаг хүртэл ажиллаж байсан. Би өөрөө өнгөрсөн жил савны хорт хавдар тусаад одоо груптэй байгаа. Ажил хийдэггүй. Намайг ганцаараа ороход гараа хараад уйлаад байх юм.

Гар нь тасраад салбийчихсан, цус алдалттай, маш их шороо наалдчихсан байсан гэсэн. Өчигдөр хагалгаанд орууллаа. Гэмтсэн гар нь бохирдолтой байсан учраас цэвэрлэж тайрсаар байгаад тохойноос нь дээш үлдсэн байна.

Аарцагны яс нь бяцраад, жижиг олон судас тасарч дотуураа цус их алдсан. Манай улсад аарцагны ийм хүнд хагалгаа хийж байгаагүй гэж эмч нар хэлсэн. Айж л байна. Уушги нь задраад атгасан гар шиг жижигхэн болчихсон байна гэсэн. Дотуураа их гэмтэлтэй байгаа.

Өөрт нь тийм байна, ийм байна гэж хэлээгүй. Эмнэлгээс бүх л арга хэмжээг авч байна... Нөхөртэй минь хамт ажиллаж байгаад осолдож нас барсан залуу 25 настай. Бас л хоёр хүүхэдтэй юм билээ. Хөдөөнөөс ажил хайж хотод ирээд барилга дээр ажиллаж байгаад амиа алдлаа.

Гэтэл өнөөдрийг хүртэл ар гэрийнхэнтэй нь компанийхан очиж уулзаагүй" гэжээ. Д.Баянбатын эгч Б.Баясгалан "Энэ осол хөдөлмөр хамгаалал, аюулгүй ажиллагааны дүрэм алдагдсанаас болсон. Харанхуй болсон, дээрээс нь үзэгдэх орчин байхгүй үед цаг хэтрүүлэн ажлуулсан.

Гадаа дүүжин тавцан дээр ажиллана гэдэг бол хүнд байдаг. Салхи ихтэй, хүнд нөхцөл учраас хоёр цаг тутамд амрааж, цалин өндөр өгч ажлуулах ёстой. Гэтэл "Гангар инвест" компани эсрэгээр цаг хэтрүүлүүлэн харанхуй шөнө үзэгдэх орчин байхгүй байхад ажлуулсан.

Дээр нь найдвартай цахилгаанаар хангаж өгөөгүй. Талбайн инженер нь уурлаад цахилгааны утсыг хураагаад аваад яваад өгсөн. Тэгээд ажилчид нь нэг утас олж татсан. Тэр нь шалбархай байсан ч юм бил үү. Хөдөлмөрийн аюулгүй байдлыг хангах үүрэгтэй шүү дээ.

Гэтэл "Гангар инвест" компанийн инженер залуу ирж уулзахдаа "Одоо дүрмээ барьж ажилладаг компани гэж байхгүй шүү дээ. Бүгд адилхан зөрчил гаргаж байгаа" хэмээн биеэ өмөөрч ярьсан.

Монгол Улсад хууль үйлчлэхгүй, замбраагүй болсны тод жишээ энэ болж байна Аюулгүй ажиллаж, амьдрах орчин алдагдаж. Дахиж битгий ийм сайхан залуус амиа алдаасай гэж хүсч сэрэмжлүүлмээр байна..." гэжээ.

Уг нь хуулиараа гадаа дүүжин тавцан дээр ажиллахад хийсэн ажилд нь метр кватрад тутамд 80 мянган төгрөгийн цалин өгөх ёстой стандарт байдаг. Тэр хэмжээнд цалин өгч чадаагүй. Долоон мянган төгрөг авах гэж ажиллаад осолдлоо.

Уг нь хараад байхад сүүлийн үед барилгын компаниуд үндсэн цалинтай ажилчин авахаа больсон. Нийгмийн даатгал, элдэв татвар төлөхөөс зайлсхийдэг, юм шиг байгаа юм.

Тэгээд хөдөө орон нутгаас ирсэн, хэдэн залуус нэгдээд нэг баригад болж барилгын компаниудад очиж, тэр ажлыг чинь маш бага үнээр хийж өгнө гэж тохирч ажилладаг болсон байна. Хөдөлмөрийн гэрээ хийхгүй цалинг нь өгөхгүй алга болох зэргээр хуурч мэхлэх тохиолдол олон байдаг.

Ер нь одоо хариуцлагатай барилгын компани гэж алга. "Гангар инвест" том компаниудын нэг Бүгд л ашиг орлогоо нэгдүгээрт тавьж, хууль дүрэм баримтлахгүй байна. Ийм тодорхой дүр зурагт тайлбар хийх гэх нь илүүц юм.

Барилгачдын ашиг сонирхлыг хамгаалдаг уу тийм чадамжтай юу?

Барилгын талбайд хөдөлмөр хамгааллын стандарт мөрдөөгүй. Барилгачдад зааварчилгаа мэдээлэл өгч, ажлын хувцас, хамгаалах хэрэгслээр бүрэн хангадаггүй, хөдөлмөр хамгаалал, аюулгүй ажиллагаанд зарцуулах хөрөнгийг танадаг.

Барилгын талбайн зохион байгуулалтын зураг төслийг нарийн хийх, талбайг бүрэн камержуулж, торлох зэрэг барилгачдын эрүүл, аюулгүй орчинд ажиллах нөхцөл бүрдүүлэх зэрэг ажил олгогчийн хүлээх үүрэг дутмаг байгаагаас барилгачид төдийгүй тэр орчинд явж байсан энгийн иргэд ч амь нас алдаж байна.

Яагаад ийм байдалд хүрсэнийг хамтдаа авч үзье. Албан мэдээгээр сүүлийн зургаан жилд, барилга дээр дунджаар жилд 50 мянга орчим хүн ажиллаж байна. Тэдгээрээс зөвхөн 3040 барилгачид буюу зургаан хувь нь Үйлдвэрчний эвлэлд элссэн байна.

Улирлын түр болон туслах ажилчид, гадаадын ажиллагсдын тоог нэмбэл барилгын салбарын ажиллагсад 70 мянга гэвэл 4.9 хувь нь үйлдвэрчний эвлэлд зохион байгуулагджээ.

байгууллагдах боломжтой ч ердөө ҮЭ-ийн 28 хороо байна. Тэдний арав гаруй нь улсын бүртгэлд орж гэрчилгээжээгүй, угтаа бол гишүүдээ төлөөлж хамтын гэрээ байгуулах эрх зүйн чадамжгүй.

Эндээс харахад Монголын барилгачдын ҮЭ-ийн холбоо гэх “том нэр"-тэй ч, барилгачдынхаа ашиг сонирхлын төлөөлөл болж ажиллах зохион байгуулал-тын чадамжгүй юм.

МБҮЭ-ийн холбоо өнгөрөх хоёр жилд хаана, хэний төлөө ямар ажил амжуулж вэ?

Холбоог бүрдүүлж буй гишүүн байгууллагадаа үйлчлэх, тэдний чадавхийг нэмэгдүүлэх. сургалт, мэдээлэл, зохион байгуулалтыг нь дэмжихэд чиглэсэн ямар ч ажил хийгээгүй юм байна. Ажлын арга барилд сайн нөлөөлөхүйц удирлагын шийдвэр, зөвлөмж гараагүй.

Үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх боломж хаалттай. Хэрэв тэргүүлэгчдээс хэн нэг нь ажил хэрэгч санал шүүмжлэл гаргавал, түүнийг үзэн ядаж хэл амаар доромжлох, дарамтлах, цалинг нь хасах, ажлаас нь өөрчлөх зэрэг байнгын дарамт үзүүлдэг социализмын үеийн аргыг сонгодог хэлбэрээр эзэмшсэн хүн бол манай холбооны тэргүүн Б.Батцогт гэж ҮЭ-ийн ажилтнууд ярих юм.

Барилгын салбарын хамтын (тарифын) хэлэлцээрт нь тарифын хэлэлцээрийн төсөө ч байхгүй, наандаж ҮАМАТ-08 (Үндэсний ажил мэргэжлийн ангилал ба тодорхойлолт)-ыг нэвтрүүлэх санаа ч байхгүй, хэмжих, дүгнэх үзүүлэлтгүй, зөвлөгөөнөөс гарсан удирдамж маягийн юм хийсэн байна.

Барилгачид аюулгүй орчинд амьдрах, орчны бохирдол, байгалийн тэнцэл алдагдахаас хамгаалах, урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээ тусгаагүй тэгээд ч барилгачдын амь нас эрсдэж, эрүүл мэнд нь хохирох явдал үргэлжилсээр байна.

ҮЭ-д хэн, яаж хожиж байна вэ?

Б.Батцогт дарга өнгөрсөн хоёрхон жилд МБҮЭХ-ны дарга, МҮЭХ-ны Тэргүүлэгч гишүүн. Хөдөлмөрийн улсын байцаагч, Барилгын тэндрийн хорооны гишүүн, Барилга угсралтын байгууллагуудын тусгай зөвшөөрөл олгох комиссын гишүүн, "Үйлдвэрчин" хорооллын барилга захиалагчийн товчооны гишүүн, Хөтөлийн "Цемент шохой" компанийн ТУЗ-ын гишүүн болсон байна.

Эдгээрээс үзэхэд энэ хүнд эрх мэдэл дутаагүй, харин барилгачдын төлөө ажиллах сэтгэлгүй дарга юм. Хөдөлмөрчдийн нэрээр хүртсэн асар их хүндэтгэлийг өөртөө нэн ашиг хонжоотой нөхцөл болгон хувиргажээ Б Батцогт дарга МҮЭ-ийн зардлаар хөдөлмөр хамгааллын ажлын туршлага судлахаар АНУ-д, ҮЭ-ийн ажлын туршлага судлахаар БНСУ-д аялж, ХДСургуульд магистрийн зэрэг хамгаалж, МҮЭ-ийн хөнгөлттэй нөхцлөөр 76.6 метр кв талбайтай дөрвөн өрөө байр авч, хэдэн давхар цалинждаг орлогын эх үүсвэрийг өөртөө нээжээ.

Манай дарга ч сарын хэдэн арван сая төгрөгийн "далд" орлоготой хүн дээ" гэж хамтран зүтгэгчид нь шуудхан ярьж байна. Барилгачдын ҮЭ-ийн холбоо гэх байгууллага барилгын олон мянган ажилтнууд ҮЭ-д эвлэлдэн нэгдэхэд нь дэмжлэг үзүүлдэг бол ҮЭ-ийн гишүүдийн тоо нь барилгачдын олонхид хүрч, эрх aшгaa хамтран хамгаалахуйц өргөн хүрээтэй, үйл ажиллагаа явуулах санхүүгийн чадвартай, эв нэгдэл, зохион байгуулалтын хувь д үлэмж бэхжих боломж, орон зай байна.

Хэдхэн хоногийн дараа хуралдах МБҮЭХ-ны бага хурал үйл ажиллагаандаа бодитой дүгнэлт хийж юуны өмнө өөрийгөө шинэчлэх шаардлагатай. Бага хурлын нэгэн гол зорилт бол дан ганц өөрийнхөө биш, нийгэм, хөдөлмөрийн харилцаанд гишүүд, хөдөлмөрчдийн ашиг сонирхолыг өмгөөлөн хамгаалах ариун сэтгэлтэй, бусадтай хамтран ажиллах, ёс зүйтэй, авлига, хахуулиас ангид, зохион байгуулалт, удирдахуйн ухааны зохих чадвартай хүнийг өөрийн ҮЭ-ийн Холбооны удирдагчаар тодруулахад оршино. Тэгвэл энэ байгууллагын үйл ажиллагаа хөдөлмөрчдийн эрх ашгийн төлөө зүгширэх төлөвийг олно.

МҮЭХ-ны ерөнхий зөвлөлийн гишүүн, доктор Лутын Лханям

Үйлдвэрлэлийн ослоор амиа алдагсдын тоо дайтаж байгаа орнуудынхаас ч хэтэрлээ, яах вэ?
Tweet
Bolod.mn