ОРШЛЫН ОРОНД...

Социализмын үеийн шог
Нийтийн байр. Нэг эмэгтэй хөршийндөө оржээ. Хөрш нь хоолны шүүгээнийхээ дор хулганы хавх тавьсан байх нь харагдана. Эмэгтэй “Танайх хулганатай болоо юу, манайх бас хулганатай болоод байна аа хө”. Хөрш “Танайхаас орж ирээд байгаа юм биш үү, хор цацаач”... Эцэст нь муудалцаж, таарсан хүн болгондоо энэ тухай чалчина.

Орчин цагийн шог
Туул голын эрэг дээрх тансаг хороолол. Эмэгтэй хөршийндөө ороод хоолны шүүгээн дор нь хулганы хавх байгааг хараад юу ч хэлэхгүй /хөрш нь гомдчих байх гэж бодно/. Хэд хоногийн дараа дахиад гэрт нь ортол хөл дээгүүр нь оготно гүйх нь тэр. Эмэгтэй огло харайж “Юу вэ, энэ чинь хулгана уу, биш ч юм уу” гэж хэлнэ. Тэгэнгүүт айлын эзэгтэй “Тийм үү. Яана аа, манайх хулганатай болчихсон юм уу” хэмээн шогширно. Эцэст нь, хэнд ч хэлэхгүй байж байгаад бушуухан зарж нүүхээр ам нийлэв.

Сүүлчийн буюу орчин цагийн шог нь үнэн бодит явдал юм шүү. Социализмын үеийнх гэснийг нь харин “Тэр үед ийм явдал болсон бол хүмүүс ингэх л байсан болов уу” гээд санаагаараа “тууснаа” хүлээн зөвшөөрье. Учир нь тэр үед хувийн өмч гэж байсангүй. Иргэд улсын байранд амьдарч, хувьдаа хашаа байшингаас илүү өмчгүй байсан цаг. Дамын наймаа далдын далд, баригдвал төрийн хуулиар цээрлэл хүлээнэ. Орон сууц улсынх учир арчлалтыг нь ч 100 хувь хариуцчихна. Тийм ч учраас байр, орон сууцныхаа дутагдалтай талыг хэн нэгнээс нууж хаалгүй, ил зарлаж, ОСК-т гомдол мэдүүлж явдаг байсан болов уу. Тухайн үед “Микрийн /Сансар орчим/ байрнууд жоомтой”, “Төмөр замын байрнууд бясаатай”, “Таваншарын байрнууд хулганатай” гэх мэт явган яриа их явдаг байж билээ. Тэр зүгээс ирсэн хоноц их л эвгүй байдалд ордог байж билээ.

Харин орчин цагт бол огт өөр хэрэг юм аа. Айлуудад жоом, бясаа байтугай оготно үүрлэчихээд байхад л таг чиг суугаад байдаг болж. Ардчиллын буянаар олж авсан өмч нь болохоор, бас олонд муу нэр түгчихвэл үнэ хүрэхгүй гэсэн айдас тэднийг ийм болгочихож. Хөлсөө дуслуулж авсан шинэхэн байрны тар нь танигдаад эхлэхээр юун түрүүнд яаж зарах вэ гэдгээ л боддог болж.

Арчлалт хамгаалалтыг нь орон сууцны контор хариуцдаг ч бүх л үйлчилгээнийхээ хөлсийг тоо ёсоор нь төлүүлж авдаг учраас тэр. Асуудалтай байрандаа амьдарсаар байвал наанадаж тоолдог хэдэд нь халгаатай, цаанадаж тохилог амьдарч чадахгүй.

Социализмын үеийн иргэд, ардчиллын үеийн иргэдийн хандлага нэг ийм зөрүүтэй болсон байна. Харин барилгын хувьд аваад үзвэл мөн л тэнгэр газар шиг зөрүү гарчээ. Дээр өгүүлсэн социализын үеийн, шавж, мэрэгч үүрлүүлсэн байр нь ихэнхдээ хуучирч муудсан байрнууд байдаг байв. Харин одоо бол “будаг нь ханхалсан” шинэ орон сууцнууд л хамгийн асуудалтай нь байдаг болж.

Улаанбаатарчууд социализмын үед баригдсан нэг загварын орон сууцнуудыг голж, гоё чамин нэртэй тансаг харш /уг нь бол урьдынхтай л адилхан угсармал орон сууц/, “таун”, “виллаж” гэсэн нэрэнд татагддаг болсон. Гэвч тэдгээр “тансаг” гэгдэх байрнууд нь нэрээ “баастаж”, барьсан компани, авсан эздийнхээ аргыг барах болсон байна.

Манай сонин ийм барилгуудыг эрэн сурвалжилж, “Үнэтэй хотхонуудын үнэн нүүр царай” нэрийн дор цувралаар хүргэж байгаа билээ. Эдгээрийн үргэлжлэлийг хүргэх гэж байна. Өмнө нь бид зөвшөөрөлгүй, чанар муутай материалаар баригдсан, хариуцах эзэнгүй орхигдсон “хотхон”-уудын талаар хүргэж байсан бол энэ удаа гадна орчны тохижилтыг хөндөхөөр шийдсэн юм.

Туул голыг эмжин сүндэрлэх “хотхон” нэртэй хогийн цэгүүд

Нийслэлийн Хан-Уул дүүргийн I хороо буюу хуучнаар Улаанбаатар сувиллын орчим сүүлийн үед эрчимтэй барилгажиж байгаа билээ.

“Грийн вилла”, “Хавай таун”, “UB town”, “Тайж таун” гэх зэрэг нэртэй орчин үед жирийн үзэгдэл болоод байгаа ганц, хоёрхон байртай таунууд чухам энд бий. Гаднаас нь харахад үнэхээр л шинэ, сайхан эдгээр таунууд загвар дизайн бүгд ондоо ч нэгтгэх зүйл бас байна аа.

Хашаатай, хашаагүй хотхонууд бүгд гаднаа хогийн цэгтэй юм. Энэ нь зуны улиралд ялзарч, орчныг бохирдуулах, цаашлаад халдварт өвчин ч үүсгэх эрсдлийг нэмэгдүүлж байгаа юм.

Монголд хогондоо дарагдсан, гаднаа хогийн цэгтэй байрнууд олон бий. Гэр хорооллыг бол хэлээд ч хэрэггүй. Гаднаа хогоо асгадаг байрнууд, гэр хорооллынхныг бид “Нийслэлийн үзэмжийг гутааж байгаа гол эх үүсвэр” хэмээн харааж зүхдэг шүү дээ. Гэтэл ХУД-ийн нэгдүгээр хорооны нутаг дэвсгэр тэр чигтээ хогийн цэг болж хувирсан байна. Мэрэгч амьтдын диваажин гэдэг нь хэн ч харсан андашгүй аж.

Бидний нүдэнд өртсөн эхний “цэг” нь “Эден таун” хэмээх орон сууцны 83 дугаар байр байлаа. Гоёмсог загвартай, гадна төрхөөрөө өөлөх юмгүй энэ байр бас л гаднаа хогийн цэгтэй аж.

Энэ байрны иргэд /50-иас доошгүй айлтай болов уу/ хааш хаашаа гурван метр төмөр торон хашлагад хогоо асгадаг аж. Хогийн цэгээс баруун тийш 20 хүрэхгүй метрийн зайд хүүхдийн тоглоомын талбай хийж өгсөн байв. Хаа очиж аятайхан талбайтай юм. Гэхдээ хажууханд нь хогийн цэг байгаа нь аль ч талдаа эрүүл ахуйн шаардлага хангаагүй гэдэг нь илэрхий. Бас ч болоогүй хогийн цэгтэй яг зэрэгцүүлээд ямар нэг барилгын шав тавиад амжжээ. Ганц хоёр баганыг босгосон нь төмөр ёрдойн, ёозгүй харагдах аж.

Байрны ганц нэг оршин суугчтай уулзаж, хогийн цэгийн талаар санаа бодлыг нь сонслоо. Иргэн О /нэрээ нууцалбал ярилцлага өгнө хэмээн тохирсон/ хогийн цэг гаднаа байхыг дэмждэг юм байна. Тэрбээр “Хогийн бункер орцонд байрлах нь муухай шүү дээ. Өмхий үнэртэнэ. Манайх нэгдүгээр хороололд байсан. Тэгш тоотой давхруудад бункерийн тагтай байдаг. Манайх тийм давхарт байсан болохоор өмхий үнэртээд их л тавгүй байдаг байсан. Хаалга онгойх бүрт эвгүй үнэр орж ирээд. Харин энд бол сайхан байна. Манайх 10 дугаар давхарт л даа. Гэхдээ түүртэх юм байдаггүй ээ. Хогийн саваа дүүрмэгц нь гаргаад асгачихдаг. Үнэр танар байхгүй, харин ч аятайхан юм шиг санагддаг шүү” хэмээн ярив.

Тэрбээр бага насны хүүхдүүд ойрхон тоглож байгаад өвчин тусвал яах вэ, хот тохижилтын компани хэд хоногт ирж ачдаг, хог хашлаганаасаа хальж асгарч байсан эсэхийг асуухад “Мэдэхгүй, анзаардаггүй” гэсэн юм.

Эмэгтэй “1000 үгийн таглаа”-гаар амыг минь хааж орхиод гэр рүүгээ яаран орж явчихав. Харин дараа нь таарсан залуу /бас л нэрээ нууцалсан/ “Хогийн цэг гаднаа байх нь ямар олиг байх вэ дээ. Бид чинь агаар салхитайг нь давхар бодолцож, үр хүүхдийнхээ эрүүл мэндэд бага ч гэсэн санаа тавих гэхдээ л энэ газрын мухар руу зүтгэж ирсэн шүү дээ. Гэтэл гаднаа суугаад салхилчих ч боломж алга. Хотын төвөөс арай дээр л дээ. Гэхдээ л хааш хаашаа 100 метр хүрэхгүй энэ жижигхэн хашаанд хогийн цэг байхаар үнэртэж л таарна. Халдварт өвчний талаар таны хэлсэнтэй санал нэг байна” гэсэн юм.

“Эден Таун”-ы энэ байрны урд талд 20 хүрэхгүй метрт автозам өнгөрдөг юм байна. Тэр зайг нь ашиглан машины зогсоол хийжээ. Үндсэндээ орцноосоо шууд автозам дээр гишгэдэг юм байна.

Монгол Улс хууль журамтай орон. Тэр тусмаа барилгын салбарт мөрдөх ёстой норматив, стандарт дэндүү их байдаг. “Орон сууцны барилгын зураг төсөл төлөвлөх нормба стандарт”-ын “хог залуулалт” гэсэн хэсэгт орон сууц хог хаягдлаа гаднаа хаяж болно гэсэн үг өгүүлбэр алга. Итгэхгүй, бас залхуурахгүй бол нэг харчих.

“Хог зайлуулалт”

1.44.Орон сууцны барилгын хог зайлуулах (дамжуулах) шугамыг дараах нөхцөлд зохицуулан төлөвлөнө. Үүнд:

Орон сууцны барилгын дээд давхрын шалны төвшнээс газрын төвшин хүртэл 11.2 м түүнээс дээш, харин өндөр настан, тахир дутуу иргэдийн сууцны барилгад энэ хэмжээ 8 м ба 3 м түүнээс дээш байх ёстой.

Сууцны хаалга, дотуур байрны өрөөний хаалганаас хог хаях нүх хүртэл 25 м-ээс холгүй байх ёстой.

Сууцны барилгын адрын давхарт хог хаях шугамын хоолойг үргэлжлүүлэн төлөвлөхийг зөвшөөрнө.

1.45.Хог дамжуулах хоолой нь агаар нэвтэрдэггүй, барилгын бүтээцээс дуу чимээний тусгаарлалттай байхаас гадна сууцны өрөөний ханатай зэрэгцээ байрлалтай байж болохгүй.

1.46.Хог хураах савыг хог дамжуулах хоолойн үзүүрт байрлуулж халуун хүйтэн ус очихоор төлөвлөнө. Хог хураах савыг сууцны өрөөний харалдаа дор эсвэл сууцны өрөөний хананд зэрэгцээ байрлуулж болохгүй. Хогийн савны өндрийн ил гарсан хэсэг нь 1.95 метрээс багагүй байх ёстой. Хог хураах сав нь гадагшаа онгойдог тусдаа хаалгатай гал тэсвэршилтийн зэрэг нь нэг цагаас багагүй, гал тархалтын хязгаар нь 0-той тэнцүү материалаар хийсэн хана хучилтаар сууцны гол орцоос тусгаарлагдсан байх ёстой хэмээн заажээ.

Бид хатан Туулын эргийг бузарлаж буй “таун нэртэй” хогийн цэгүүдийг зорихоосоо өмнө Нийслэлийн мэргэжлийн хяналтын газрын Дэд бүтцийн хяналтын хэлтсийн ажилтнуудтай уулзсан юм. Байгаль орчны хяналтын хэлтсийнхэн нь Багахангайд байгуулагдсан хог хаягдлын үйлдвэрийн нээлтэд оролцож ажил үүргээ гүйцэтгэхээр яваад эзгүй байсан билээ.

Үргэлжлэл нь дараагийн дугаарт

Х.Батсайхан