Тэрээр дэлхийн ноён оргил Эверест болон Хойд Америкийн МакКенли, Африк тивийн Килиманжаро, Европ тивийн Эльбруст зэрэг алдарт оргилуудад хөл тавьж байсан нэгэн. Түүнтэй ярилцсанаа хүргэе.

-Аялалаа амжилттай дуусгаад ирлээ. Сэтгэгдлээсээ хуваалцахгүй юу?
-Миний хувьд аялалаа амжилттай дуусгаад ирсэндээ баяртай байна. Дөрөвдүгээр сарын 6-нд гараагаа эхэлж байсан бол дөрөвдүгээр сарын 27-нд эргэн Улаанбаатартаа ирлээ.

Мэдээж маш хүнд хэцүү, бартаат замыг туулсан. Анхнаасаа аялал хүнд хэцүү, хүчир байна гэдгийг судлан бэлтгэл сургуулилтаа сайн хийсний хүчинд Монголынхоо ард түмнийхээ итгэл найдварыг алдалгүй Ерөнхийлөгчийн үүрэг даалгаварыг биелүүлж Монгол Улсынхаа төрийн далбааг дэлхийн хамгийн хойд цэг болох хойд туйлын 90 градуст мандуулж чадсандаа маш баяртай байгаа.

Энэ аялалын зохион байгуулагчаар Соёл, спорт аялал жуулчлалын яам, Спорт бэлтгэлийн төв оролцсон. Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн санаачлага дэмжлэг дор явагдсан мөн дээр нь Мобиком корпораци аялалын явцад холбогдох сансрын иридиум утсаар тусалсан. Би Өмнөговь аймгийн хүүхэд. Т иймээс аймгийн ЗДТГ, нутгийн зөвлөл дэмжсэн байгаа. Энэ бүх хүмүүсийн итгэлийг алдсангүй.

-Ууланд авирах, хойд туйлд явган алхахын ялгаа нь юу вэ?
-Үнэхээр эрс тэс хоёр өөр ертөнц л дөө. Мэдээж хоёр өөр тэмүүлэл байсан. Өндөр ууланд агаарын даралтаас шалтгаалж хүчилтөрөгчийн дутагдал байдаг. Харин хойд туйлд эерэг талаас нь яривал хүчилтөрөгчийн дутагдал гэж байдаггүй юм билээ. Энэ аялал маань далайн түвшинд явагддаг учраас уулыг бодвол харьцангүй гайгүй байлаа. Хүнд хэцүү нөхцөлд байсан хэрнээ нэг юм нь их сайхан санагдсан.

Эверестэд ус хэчнээн буцалсан ч цельсийн 60 градустай байдаг. Ядарч даарсан хүн чинь халуун юм ууя гэж бодно шүү дээ. Гэтэл Эверестэд бүлээн байж байдаг. Сая хойд туйлд яг цельсийн 100 бүр зуу гаран градустай буцалж байсан. Тэр хүйтэнд даарчихсан хамаг хувцас, гутал, хөнжил хөлдчихсөн нөхцөлд тэр халуун юм ууж байсан нь сайхан санагдсан.

-Хэдэн хүний бүрэлдэхүүнтэй явсан бэ. Олон хүнтэй багаар явахын давуу тал бий юу?
-Манай багийн долоон гишүүн бүгдээрээ урьд нь ууланд авирч байсан, хойд туйлд очьё гэсэн чин хүсэлтэй хүмүүс болохоор аялал маш сайхан болсон. Энэ бол яах аргагүй багийн спорт л доо. Анх аялалын багаас дөрвөн хүний бүрэлдэхүүнтэй болчихлоо. Түр хүлээе гэсэн санал дэвшүүлж байсан л даа. Би тэгэхэд яагаад дөрвүүлээ явчихаж болдоггүй юм гэхэд “Та нар дор хаяж найм болж байж аялал чинь амжилттай болно шүү дээ” гэж байсан. Үнэхээр дөрвөн хүн тэнд хөдөлмөрлөх, майхнаа барих, олон ангал, даваануудыг давахад хүч дутахаар юм билээ.

-Нийт хэдэн километр аялсан бэ?
-ЖПС-ын километроор бол 89 дүгээр өргөрөгөөс 90 градус хүртэл цэг бол 110 км байдаг. Өмнө нь нүдээр харж байгаагүй болохоор мөсөн далай гэж сайхан цэлэлзсэн газар байгаа байх гэж бодсон. Тиймээс 110 км аялна даа гэж бодож байтал яг хэрэг дээрээ илүү олон км явсан даа. Доор нь даралттай ус байдаг болохоор мөс байнгын хөдөлгөөнтэй, хагарч байдаг. Хөдөлгөөнтэй болохоор замууд нь байнга өөрчлөгдөж байдаг учраас баримжаа байхгүй юм билээ. Нэг мөс тааралдвал хаагуур нь гарахаа өөрсдөө сонгож шийддэг. Тэр болгон дээр л багаар ажиллах хэрэг гарна.

-Хамгийн хүйтэндээ хэдэн хэм байсан бэ?
-Дунджаар -35-аас -40 хэмийн градусын хооронд аялал маань үргэлжилж байсан.

-Олон улсын баг болохоор сонирхож байна л даа. Аль улсын хүн илүү бээрэг байсан бэ?
-Мэдээж хөдөлмөрлөж, ядарсны дээр майхан саваа барих гээд ажил ихтэй. Тэр орон нь муу, нөгөө нь сайн гэх юм байхгүй. Бүгдээрээ л адилхан хөдөлмөрлөнө. Хэдий чи ядарч байсан ч яг урдаа ноогдсон ажлаа заавал хийх ёстой. Урдаа байгаа замыг заавал туулах ёстой учраас тэр нь мундаг тэр нь сайн гэх юмгүй бүгдээрээ л жигдхэн залуучууд байсан.

-Таны төрсөн өдөр хойд туйлын 90 градуст таарсан шүү дээ. Зориуд тааруулсан уу?
-Азтай байсан. Дээр нь бас багийнхнаасаа гуйсан. Бид нарт дөрөвдүгээр сарын 21-нд 90 градустаа хүрэх төлөвлөгөө байсан. Манай баг маш хүчтэй сайн залуучууд байсан болохоор би багийнхаа ахлагчаас “Миний төрсөн өдөр дөрөвдүгээр 20-нд болох юм. Тийм болохоор амжаад хүрчихмээр байна” гэж гуйсан. Бид нэг хоногт дунджаар 40 км явах ёстой. Тиймээс сүүлийн гурван хоногт тэр 40 км-ийг хуваагаад нэмж байгаа юм. Явах зай нэмэгдсэн болохоор маш ачаалалтай байсан хэдий ч бүгдээрээ чадсан. Манай багийнхан надад үнэхээр гоё бэлэг барьсан. Миний хувьд ээждээ сайхан бэлэг барьсан. Урьд нь Эверестийн баазад 25 насныхаа төрсөн өдрийг тэмдэглэж байсан бол 35 насныхаа төрсөн өдрийг хойд туйлын яг 90 градуст тэмдэглэлээ.

-Харанхуй болдоггүй гэсэн. Энэ талаар сонирхуулаач?
-Хойд туйлд дөрөвдүгээр сард цагаан шөнө гээд харанхуй болдоггүй. Гэхдээ нар нь манайх шиг яг дээрээс тусна гэсэн ойлголт байхгүй. Баримжаа авахад тэнгэрийн хаяа-наас гурваас дөрвөн хурууны дээр л нар байнга байна. Унтахад, өглөө босоход, өдөр явж байхад ч тэндээ л байна. Сонирхолтой мөртлөө их дарамттай юм билээ. Нар нь зүгээр гэрэлтэй л болохоос ямар ч илч байхгүй. Тийм учраас л цас, мөс хэдэн сая жил тэнд байсан юм шиг байгаа юм.

-Нэг хүн хэдэн килограмм ачаатай явсан бэ. Юу юу авч явав?
-Ер нь 50 кг ачаанаас л эхэлж байгаа юм. Хоол унд хэрэглэж байгаа болохоор явах тусам ачаа уг нь хөнгөрөх ёстой байсан. Гэтэл явах тусам ачаа маш их хүндэрсэн. Хоол бол мэдээж хөнгөхөн харин авч яваа хувцас хэрэглэлүүд улам бамбайж хөлдөөд тэнд ямар ч гэсгээх нөхцөлгүй учраас улам хүндэрдэг юм билээ. Бид нар ачаагаа нуруун дээрээ үүрэхгүй дандаа доороо цанатай чарган дээр чирч явна. Явганаар явахад хойд туйлын мөс маш их цөмрөлттэй. Харин чарга цанатай болохоор ямар нэгэн ангалд цөмрөөд орохгүй урт биетэй учраас гараад явчихдаг болохоор аяллыг нэлээд хөнгөвчилсөн.

-Хоол хүнсний хувьд?
-Яг зориулалтын аяллын бүтээгдэхүүн хэрэглэсэн. Мэдээж эндээс “Max импекс” компанийн аялалд зориулж бэлтгэсэн бүтээгдэхүүнээс тэр хүмүүст амсуулсан. Адууны мах нэлээд авч явсан. Илчлэг сайтай учраас их хэрэглэсэн.

-Цагаан баавгайтай ч юм уу. Ямар нэг амьд амьтантай таарсан уу?
-Цагаан баавгай харж чадаагүй. Ер нь цагаан баавгай наад эргээр нь байх юм билээ. Яг тэр 90 градуст ямар ч амьд амьтан байхгүй.

-Ариун цэврийн асуудлаа яаж зохицуулж байв?
-Ер нь цасаар шийдээд явчихаж байгаа юм. Юу л байна цас шүү дээ.

-Монголд -30 гаруй хэмийн хүйтэнд бэлтгэлээ базаасан гэсэн. Туйлын -30 хэм манай өвлийн хүйтнээс ялгаатай юу?
-Бөмбөрцгийн наана цаана амьдарч яваа болохоор ялгаагүй. Гэхдээ туйл их хуурай, хүйтэн уур амьсгалтай байдаг юм билээ. Монголын минь тэсгим хүйтэн өвөл цаанаа нэг уяруу шүү дээ.

-Цаашдын төлөвлөгөө юу байна?
-Төлөвлөгөө байлгүй яахав. Манай уулчдын ярьдаг яриа байдаг шүү дээ. Өндөр нам нь хамаагүй гарч үзээгүй л оргил бол бидний мөрөөдөл гэж. Тийм болохоор миний мөрөөдөл ч цаашаагаа үргэлжилсээр л байх болно. Хойд Америк, Өмнөд Америк, Ази, Европ, Антарктид зэрэг дэлхийн долоон тивийн хамгийн өндөр оргилууд дээр гарч Монгол Улсынхаа далбааг мандуулах зорилгоо нэн түрүүн тавьж байгаа.

-Төрийн далбаагаа мандуулах мөчид ямар мэдрэмж төрж байсан бэ?
-Энэ бол миний олон жилийн хүсэл мөрөөдөл, мөн олон хүний итгэл найдвар байсан. ЖПС-ээр градусыг нь дөнгөж олоод Монгол Улсынхаа төрийн тэргүүний даалгаврыг биелүүлж төрийн далбаагаа мандуулахаар гаргахад эрч хүч орж байсан. Хэчнээн ядарсан ч гэсэн Монгол хүн төрийн далбаагаа харахлаар нүдэнд дулаахан байдаг. Тэгээд эрч хүч авч өөрийгөө зоригжуулж зогссон доо.

-Бэлтгэл болгож нэлээд жин нэмсэн гэсэн?
-Урьд урьдынхаа туршлагаас аваад энэ аялалд явахдаа аялалд зориулж жингээ нэлээд нэмсэний хэрэг гарсан.

-Жин нэмдэг нь учиртай вэ?
-Хойд туйлын хүйтэн нөхцөлд цагаан баавгайнаас эхлээд дандаа л тарган амьтад амьдардаг юм билээ. (инээв) Тарган өөхтэй учраас хүний даралт багасах ёстой гэж үзсэн. Мөн урьд нь аялж байсан хүмүүс тиймэрхүү зүйл ярьж байсан. Өөхтэй байвал арай бага даарна шүү дээ.

-Аяллын явцад хэр жин хассан бэ?
-Нэлээд хассан. Арван кг арай л хүрээгүй байх аа.

-Маш эрсдэлтэй аялал хийгээд ирлээ. Ер нь тамирчдын эрүүл мэндийг хамгаалах байгууллага гэж бий юу?
-Ер нь бол экстрэм спортын төрлүүд олимпод ордоггүй. Өөрөө өөртөө хяналт тавьж хариуцлагатай байх ёстой. Экстрэм спорт дандаа хүний хүчин зүйлээс давагдсан байгалийн хүнд хэцүү нөхцөлтэй тулгардаг. Хамгийн наад зах нь Монголоос энэ аялалд явлаа гэхэд даатгах даатгалын байгууллага алга байна шүү дээ.

-Манайх хойд туйл дээр очиж тугаа мандуулсан хэд дэх орон юм бол?
-Хойд туйл дээр албан ёсоор 240 орчим хүн очиж байгаа юм билээ. Яг ямар орнууд болохыг мэдэхгүй байна.

-Тийшээ явахад эрүүл мэндийн шалгуур үзүүлэлт тавьдаг уу?
-Амь насаа дэнчин тавьж явж байгаа болохоор өөрөө л бүх зүйлдээ хяналт тавьж зохицуулах ёстой. Түүнийг заавал чи ийм байна явахгүй гэсэн зүйл байхгүй. Өөрөө даван туулж, амь насаа алдахгүй байхдаа өөрийнхөө бэлтгэл сургуулилтыг маш сайн анхаарах хэрэгтэй. Бидний шүүгч байгаль өөрөө байдаг шүү дээ.

-Хувцсаа хэрхэн сонгосон бэ?
-Ер нь аяллын зориулалтын хамгийн дулаан болоод хүйтэн нөхцөлд зориулсан хувцас хийгдсэн байдаг. Тэр болгоныг хэрэглэж яваад ирлээ.