НИТХ-ын төлөөлөгч Г.Төмөрбаатартай гэр хорооллыг дахин төлөвлөх ажлын явцын асуудлаар ярилцлаа.

-Иргэд гэр хорооллын буурин дээр орон сууц сүндэрлэхийг хүлээж байгаа энэ цаг мөчид ажлын явц ямар байна вэ?
-Нийслэлээс зохион байгуулж байгаа томоохон хөтөлбөр арга хэмжээ дотор иргэдийн анхаарал татахуйц хэд хэдэн ажил бий. Нэгдүгээрт, яах аргагүй гэр хорооллын дахин төлөвлөлт. Хоёрдугаарт, хотод баригдаж буй барилга байшингууд, газрын асуудал иргэдийн анхаарлын төвд байхаас гадна гуравдугаарт, ахмадуудын 40 мянган айлын орон сууцны ажил олон иргэдийн анхаарлын төвд болж хувирлаа. 40 мянга нь ч юу юм, нэр томъёогоор нь тэгж нэрлэсэн хэрэг байх.

Энэ гурван асуудалд иргэд онцгой анхаарч байна. Тэгэхээр нийслэл том хот айл, тулгамдсан асуудал ч бишгүй. Хот дагасан сайн, муу ажил явагдаж л байна. Мэдээж ажил хийж байгаа цагт алдаа оноо гарна. Зарим ажил олигтой сайн хийгдээгүй байна. Сая ардчилсан орнуудын төлөөлөгчдийг хүлээж авах ажил зохион байгууллаа. Энэ үеэр дарга нарыг ирэхийг далимдуулж хэд гурван ажил хийсэн харагдаж байгаа ч энэ бүхэнд хэдэн төгрөг төсөвлөж юу хийснийг нь харсан.

Тендер зарлалгүйгээр бүх компанид шууд ажил хийх эрхийг нь өгсөн байна. Хууль л зөрчсөнөөс биш улс орныхоо нүүр царайг өөд нь татах гэж зүтгэсэн зүтгэлийг шүүмжлээд яахав. Гудамж талбайг тохижуулах, зам засах гэх мэт их олон тендерийн ажилд компаниудыг сонгон шалгаруулалтгүйгээр татан оролцуулсан байгаа юм.

-Таныг Сүхбаатар дүүргийн Засаг даргын алба хашиж байсныг мэднэ. Танай дүүргийн тухайд төлөвл өсөн ажлууд эхнээсээ ахицтай явагдаж байна уу?
-Бид бүхэн хэдийгээр сөрөг хүчин ч гэлээ болохгүй бүтэхгүйг нь иргэдийн хурлаар иргэдийн хэлж ярьж буйтай нийцүүлэн цааш нь дамжуулдаг. Харамсалтай нь эрх барьж байгаа намынхан биднийг хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр чөлөөтэй дуу хоолойгоо хүргэх, хоёрдугаарт, чуулганд хэлсэн үгийг ч чөлөөтэй гаргахгүй шинжтэй байна.

Миний хувьд СБД-ийн Засаг даргаар нэлээд олон жил ажилласан. Энэ дүүрэгт би 20-30 жил амьдарлаа гэхэд болно. Нийслэлийн нүүр царай болсон гол томоохон дүүргүүдийн нэг яах аргагүй мөн. Энэ дүүргийн нутаг дэвсгэрт VII хороолол босох түүний газрыг чөлөөлөх томоохон ажлыг нэлээд хэдэн жилийн өмнөөс хийж байгаа. Жишээлбэл, XI хороонд 300 айлын орон сууц барьсан. Энэ бол газар чөлөөлөлт, дахин төлөвлөлттэй хамаатай ажлын нэг хэсэг нь. Тиймээс бид энэ 300 айлын орон сууцанд ахмадуудыг оруулъя гэж байгаа юм. Байртай болгоё гэсэн хэрэг. Гэр хорооллын дахин төлөвлөлттэй ажил гэвэл нийслэлд нийт 12 байршилд дахин төлөвлөлт хийхээр тусгагдсан.

-Иргэд энэ ажлын тухайд мэдээлэл муутайгаас газраа чөлөөл өх, компаниудтай ойлголцох тал дээр маргаан үүсэх магадлалтайг албаныхан хэлдэг. Үнэхээр ийм байдал ажиглагдаж байна уу?
-Нийслэлээс иргэдийнхээ санаа бодолд нийцсэн үнийг хэлж чадахгүй байгаад л асуудлыг гол нь байгаа юм. Өнөөдөр улаанбаатарт газрын үнэ ямар байгааг захын хүн хэлээд өгнө. Харьцангуй өсч байгаа шүү дээ. Газрын үнийг НИТХ-аараа авч хэлэлцсэн. Тухайлбал, VII хорооллын газрыг үнэлсэн профессор, докторын үнэлгээ байна билээ.

Энэ үнэлгээгээр бол иргэдийн газрыг хамгийн дээд тал нь л 90 саяар авна гэжээ. Энэ үнэ бодит амьдралтай нийцэхгүй байна. Учир нь энгийн нэг компанийн захирал тэр газрыг нь 200 саяар авна хэмээн үнэлж байх жишээтэй. Тэгэхээр НИТХ-аас гарч байгаа шийдвэрүүд амьдралд нийцэхгүй байгаа нь харагдаж байгааг тодотгоё. Тиймээс иргэдийнхээ амьдралд нийцүүлж ажлаа хий гэсэн шаардлага тавьсан учраас Ардын нам завсарлага авсан. Гэр хорооллын дахин төлөвлөлтийн ажлыг сайн хийлгэхийн төлөө бид бүхэн явж байна.

-Мэдээж хамтрах, үзэл бодлоо солилцох, санал зөрөлдөх хэмжээнд ажил яригдах нь олон намууд эвссэн, талцсан ийм улс төртэй нийгэмд хэвийн үзэгдэл ч иргэдийн амьдралтай харшлах журам мөрдөгдөөд байгаатай санал нийлэх үү?
-Дутуу дулимаг ажлууд байна уу гэвэл байна. Сайхан барилга барьж байгаа компаниудын хаалгыг бүгдийг нь хаачихсан, үйл ажиллагааг нь зогсоочихсон гэх мэтээр жагсаавал буруу шийдвэрүүд бишгүй олдоно. Хамгийн гол нь олон кранууд хөдлөөд барилга бариад байвал урд хөршөөс орж ирэх бараа материалын хэмжээ нэмэгдэнэ, үүнийг дагаад иргэдийн халаас дахь мөнгөний эргэлт сайжирна, цалин хөлс нэмэгдэнэ, цалинтай иргэдийн ахуй амьдрал сайжирна.

Хувиараа жижигхэн цайны газар ажиллуулж байсан иргэний орлого нэмэгдэнэ гэх мэтээр нийслэлийнхний амьдралд өөрчлөлт гарна. Гэтэл иргэдийн гарт байгаа мөнгийг эргэлтэд оруулахгүй хаачихаад байна. Зөндөө олон барилга эхлээд явж байх ёстой байв. Гэтэл тавдугаар сар гарчихлаа. Бүтээн байгуулалт, барилгын ажил эхлээгүй. 100 гаруй компанийн үйл ажиллагааг хаалаа гэсэн захирамж гарсан. Гэтэл нийслэлийн удирдлагууд энэ тооны цаана хэдэн хүн өмч хөрөнгөөрөө хохирч байгааг тооцоогүй. Ингэж гараа хөдөлгөж байгаа цөөн хэдэн үндэсний компаниудаа болж өгвөл зах зээлийн өөрийнх нь голдиролоор хөгжүүлэх нь зүйтэй санагддаг. Төр гар, хөлөө хутгаад хэрэггүй баймаар.

-Иргэдийн газрыг маш хямд үнэлж байгаа нь бодит амьдралтай уялдахгүй байна гэсэн шүүмжлэлээ тодруулна уу?
-Газар чөлөөлөлт, газрын үнэ гэсэн харьцангуй ойлголт бий. Иргэд бол Үүл дарга хурдан байшингаа бариасай л гэж бодож байгаа шүү дээ. Гэтэл дахин төлөвлөлтөд газар нь орчихсон, эсвэл VII хорооллын айлууд яг өнөөдрийн байдлаар маш хэцүү байна. 400-700 метр квадрат газар дээр тус бүр гурван хүүхэдтэй гурван өрх айл байлаа гэхэд 1-2 өрөө байраар газраа өгөх болоод байна. Тэгэхээр арван хэдүүлээ 1-2 өрөөнд суух болж байх жишээтэй.

Хоёрдугаарт, нөгөө айлынхаа ганцхан газрыг нь үнэлчихсэн байгаа юм. ТҮЦ, дэлгүүр, амбааруудыг нь үнэлмээр байна шүү дээ. Энэ бүхнийг тооцохоор нөгөө хоёр өрөө байрны үнээс давсан өртөг гарч байгаа нь биднийг зөрөлдөх, маргалдах дахин санал солилцох асуудал үүсгээд байна. Тэр гэр бүлийн гишүүний нүдээр харвал манайх тэр талбайдаа амьдарч болоод байгаа хэрнээ төрийн үнэлэмжээр жижгэрээд байшинд орох гэхээр амьдрал хэцүү болоод байгааг тооцож үзэх хэрэгтэй. Яг ийм асуудал тулгарахаар иргэд маш их бухимдаад байгаа юм. Тиймээс газрын үнийг өсгөөд ч дийлэхгүй асуудал нэлээд байгааг онцлоё. Ийм бухимдлыг орон сууцанд амьдрагсад ойлгохгүй байх нь бий.

-Эхийг нь эцээж тугалыг нь тураахгүйгээр энэ асуудлыг яаж шийдвэл иргэн, төр хоёр эвтэй байх вэ?
-Төр иргэнтэй зөвшилцөх ёстой. Ийм зөвшилцөх заалт, журамд тусгагдсан байгаа ч хязгаарлагдмал байгаа нь харагддаг. Үүний нэгэн адил барилгын компаниуд ч өөрийн хийх ёстой ажлаа хийвэл яасан юм бэ. Гэтэл нийслэлийн Засаг дарга “Бид та бүхэнд байшин бариад өгнөө, удахгүй ээ, бүгд гоё, гоё байшинд амьдарна” гээд байсан. Угтаа энэ яриа биелэх нөхцөл байгаа гэж би хувьдаа итгэдэг. Хотын дарга яриад байсан ажлуудаа хурдан хийгээч, эхлүүлээч тэгвэл сайхан байна. Эхэлнэ гээд байгаа ч ажил эхлэхгүй байгаа нь иргэдэд хүлээлт болж байна. Мөн төрийн ажил уламжлагдаж байх ёстой. Гэтэл нэг ажлыг нөгөөгөөр нь чөдөрлөж боломгүй.

-Ийм чөдөрлүүлсэн ажил бий юу?
-Өнөөдрийн байдлаар VII хороолол зогсонги байдалтай болчихлоо. Энэ хэсгийн айлууд нэг ёсондоо хүлээлтийн байдалтай байна. Би яг энэ хэсгээс сонгогдсон хүний хувьд иргэн бүхэн бухимдалтай байгааг дамжуулъя. Иргэд “Газрыг минь яг яах гээд байна, хувийн байшин баримаар байна. Байшин барьчихдаг гэнэтхэн газрыг минь хураагаад авчихвал яана” гэж байна. Хоёрдугаарт, иргэдийн бухимдал хаана байна гэхээр гэнэтхэн гудамж гаргана гэж журам гаргаж байгаад дургуйцэж байгаа юм.

Гудамж гаргах нэрээр бидний газрыг үнэгүйдүүлэх арга хэрэглэж байна, тэгэхээр тэр журмаа амьдралд нийцүүлээч. Өмнө нь бид хурдны зам гаргана гэж хоёр жил хөөцөлдөж байж айлуудын газрыг чөлөөлүүлсэн. Үүнтэй ижил хэлмэгдүүлэлтийн байдалд орох юм биш биз дээ гэсэн иргэдийн хүлээлт, бухимдал газар авлаа. Гэхдээ энэ бүх ажил нийслэлийн дарга нарын л үүрэх ёстой ачаа. Иргэдээс сонгогдсон бид бол шаардана. Хий гэж шахна. Ямар аргаар, яаж хийх нь бидний асуудал биш. Бид аргыг нь заагаад дүрэм, журмыг нь батлаад үүний дагуу хий гэх эрхгүй. Үнэхээр ажил авсан хүмүүс бол ажлаа хийх л ёстой.

-Гэр хорооллыг барилгажуулах түүхэн ажилд 14 компани сонгогдсон. Тэдний барилгын салбар дахь туршлага, итгэл даах чадавхи нь хэр юм бол?
-14 компани шалгарсан гэдгийг чуулган дээр бидэнд мэдэгдсэн. Энэ компаниудын туршлага болоод ажлын явцын талаар иргэддээ тухай бүрт нь мэдээлэл өгч байх болов уу гэж бодож байна. Манай дүүргийн XV хороонд нэг компанийн нэр дуулдаж байсан ч тэр компаниас иргэдтэй уулзаад зөвшилцсөн зүйл алга. Би иргэдийн төлөөлөгчийн хувьд энэ 14 компани ямар туршлага чадвартай вэ гээд судлаад явах шаардлагагүй.

Бид зөвхөн бодсон ажлаа хурдан хийгээч ээ, иргэд хүлээлттэй байна, ажлаа эхлээч ээ гэж шаардах л эрхтэй. XV хороонд ажил эхлэх компанийнхан хэлж байна, яаж 300 гаруй айлтай уулзаж зөвшилцөх юм бэ гэж байна. Үнэн шүү дээ. Яг бодит амьдрал дээр зөвшилцөж болохгүй байгаа юм. Мөн VII хороололд барилга, орон сууц баригдаад эхлэх ёстой. Одоо болтол ажил нь эхлээгүй. Тиймээс би манай дүүрэгт бүтээн байгуулалт эхэллээ гэж хэлэхгүй. Нүдэнд үзэгдэж гарт баригдах ажил хийсэнгүй.

-Ахмадуудыг орон сууцжуулах тухай яригдаж эхэллээ. Энэ хөтөлбөрийн тухайд таны бодол?
-Ахмадуудын орон сууцны асуудлаар манай нам тодорхой хугацаагаар түрээслүүлж байгаад хувьд нь өгчихье гэсэн байр суурьтай байгаа. Үнэхээр засаг захиргаанд нь мөнгө нь байдаг юм бол 40 мянган орон сууцаа үргэлжлүүлээд бариад өндөр настнуудаа оруулаад байх ёстой.

Ингэчихье гэхээр зарим нөхдүүд “Үгүй ээ, заавал түрээслэнэ” гээд байгаа юм. Түрээслэнэ гээд байгаа шалтгааныг олохгүй байна. Хотын удирдлагууд болохоор аргагүй байдалд орсон ахмадуудаа орон сууцанд оруулъя гээд байгаа юм. Ар гэрийнхэн нь дагаад орж л таарна. Тэгэхээр тэр байрыг нь өмчлүүлээд үлдээх ёстой. Журамд түрээслэнэ, түрээсэнд тэтгэврийн мөнгийг нь авах тухай яриад байна билээ.

-Түрээсийн өртөг нь хэд байх юм, зах зээлийн ханшнаас хямд байж чадах уу?
-Хямд байх ч тухайн ахмадын тэтгэврийн хэмжээнд тохирсон түрээс төлнө гэж байгаа юм. Тэтгэврийнхэн бараг л 50-60 мянган төгрөг авч байгаа биз дээ. 200 мянган төгрөгийн тэтгэвэртэй хүн байранд орлоо гэж бодоход 70-80 мянга нь ус, дулаандаа зарцуулагдана. Тэгвэл цаана нь идэж, уух, өмсөх зүүх мөнгө хэрэгтэй болно.

Тэгэхээр тусгай хүн оруулъя гэдэг нь чи бол ядуу ахмад байна, чи харин амьдралын чадамжтай юм байна, тиймээс байранд орж болно гэсэн ялгаварлал явагдана гэсэн үг. Энэ мэт асуудалд бид санаа нийлэхгүй. Анхнаасаа ахмадыг орон сууцжуулах журамдаа “Түрээсийнхээ мөнгийг дааж чадах чадвартай ахмадыг байранд оруулна” гэчихсэн. Чадваргүй ахмад гэдэг нь тэгвэл хаана байдаг, хэнийг багтаах юм. Тэгсэн хэрнээ ядарсан, зовсон иргэнээ бид орон сууцжуулж байранд оруулна гэх юм.

Энэ мэт учир нь олдохгүй зөрүүтэй ярианууд байна. Энэ мэтээр маргалдаж байснаас нэг шийдэлд хүрэх нь зүйтэй. Тиймээс байр хүссэн ахмадуудаа орон сууцанд нь оруулаад л байя. Харин залуу гэр бүлдээ зориулж дамжин өнгөрдөг байр бий болгоё, түрээслье. Амьдралынхаа нөхцөл байдлыг сайжиртал бага түрээстэй байранд амьдарч байгаад цаг нь болохоор түрээслээд аваг. Байр барьж өгсөн л бол төр дахиж буцааж авмааргүй байна. Төр байраа буцаагаад авчихаар нуруун дээрээ томоохон ачаа үүрэх болно. Нийслэлийн мэдэлд орон сууцны асуудал ирэх гээд байгаа юм шүү дээ. Үүнийг дагаад баахан хүнийг цалинжуулах болно.

-Төрийн албаныхан ч мөн орон сууцтай болмоор байгаагаа дайдаг. Тэгэхээр барилгын хэрэгцээ маш их байна. Зөв бодлого, зохион байгуулалт чухал юм шиг?
-Тийм, ийм асуудал яриад байгаа. Төрийн албанд ажиллаж байгаа бол шалгуурыг нь өндөр тавъя. Зургаан жилээс дээш төрийн албанд ажилласан хүнд байр өгье. Солонгосчууд ч мөн энэ зарчмаар байртай болдог. Та энэ байраа ав, гэхдээ төрийн албандаа сайн ажиллана шүү гэдэг байх ёстой. Ардын намын засаглал байх үед зөв зүйтэй зарим нэг ажил хийчихжээ.

Тэр нь юу вэ гэхээр нийслэлийн өмчит аж ахуйн нэгжийн газрууд байх хэрэгтэй. Энэ газрын орон тоо, бүтцийг тусад нь салгаад төрөөс нийслэлийн төсвөөс мөнгө өгөхгүй, тухайн газар өөрөө орлого, зарлагаа тооцоод ажилла гэсэн үүрэг даалгавар өгсөн байдаг. Харин “Төсөвт мөнгө оруул” ийм байсан. Гэтэл одоогийн орон сууны компаниуд төсвөөс мөнгө авах гээд байна.

М.Мөнхтунгалаг

НИЙГМИЙН ТОЛЬ