-Өнгөрсөн хэд хоногт манай группт харьяалалтай байсан “Хадгаламж” банкны талаар янз бүрийн яриа, мэдээлэл гарлаа. Бидний хувьд энэ асуудалд маш их хариуцлагатай, хүлээцтэй хандсан.

Өчигдөр Хадгаламж банк болон Төрийн банкны балансыг нэгтгэж дуусгаад, харилцагч, хадгаламж эзэмшигчдийн эрх ашигт ямар нэгэн сөрөг нөлөө үзүүлэхгүй болсон учраас тайлбар хийе гэж бодлоо.

-Тайлбараа хаанаас эхэлье гэж бодож байна?

-Би гурван зүйлийг онцолж хэлмээр байна. Нэгдүгээрт Хадгаламж банк бол хамгийн сүүлд хувьчлагдсан төрийн банк байсан. Энэ хувьчлалд оросын компаниуд орж, уг банкийг авсан. Гэвч уг банкийг оросууд авсны дараахан байдал хүндэрсэн шалтгаан нь тус банкны ажилтнууд 14 тэрбум гаруй тэрбум төгрөг хулгайлсан хэрэг гарсан шүү дээ.

-Та Ц.Чимэдцэрэнгийн хэргийг хэлээд байна уу?

-Тийм. Үүнээс болоод хувьчилсан Төрийн өмчийн хороо, хувьчилж авсан оросын компанийн хооронд маргаан дэгдэж, үйл ажиллагаа нь зогссон. Ийм байдалтай бараг хоёр жил болсон шүү дээ. Ингээд 2008 оны сүүлээр Хадгаламж банкийг худалдаж аваач ээ гэдэг санал манайд ирсэн.

-Хадгаламж банк танайд анх очихдоо ямар байдалтай байсан бэ?

-Тухайн үед уг банк 80 тэрбум төгрөгийн активтай байлаа. Бид 2009 оны гуравдугаар сарын 31-нд энэ банкийг худалдан авсан шүү дээ. Дөрөвдүгээр сарын 2, 3-наас Монголбанкны шал тгалт орсон юм. Шалгалт хийгээд дахиж зээлийн ангилал хийхэд тус банк өөрийн хөрөнгөгүй болсон. Нэг ёсондоо Хадгаламж банк тэр үед 40-өөд салбартай, 200 гаруй ажиллагсадтай, салбаруудынх нь ихэнх нь байрны нэгдүгээр давхарт байрласан янзтай, орон сууцны төлбөр авдаг касс маягаар ажилладаг банк байсан.

-Харин танайх энэ банкийг аваад их өөд нь татсан шүү дээ?

-Бид энэ банкийг аваад 2009 оны эцэс гэхэд 200 тэрбум төгрөгийн активтай болгосон. Манай компанийн зүгээс 34 тэрбум төгрөгийг дүрмийн санд нь хийсэн. Ер нь бол их сайн банк болгосон.

-Монгол шуудан банкийг хэзээ ч нь нэгтгэж авсан билээ?

-Үүний дараа 2010 оны гуравдугаар сарын 26-нд бид Монгол шуудан банкийг худалдаж авсан. Монгол шуудан банк тухайн үед хүндрэлд ороод, дампуурлын ирмэгт ирсэн байлаа.

-Монгол шуудан банк ямар байдалтай Хадгаламж банктай нийлсэн юм бэ?

-Манай Хадгаламж банканд Монгол шуудан банкны 170 тэрбум төгрөгийн актив ирсэн. Үүнээс 90 тэрбум төгрөгийн актив нь чанаргүй актив. Эргэж ирэх найдваргүй болсон байсан. Ингээд Хадгаламж, Монгол шуудан банкийг нэгдэхэд 360 тэрбум төгрөгийн активтай боловч 170 тэрбум буюу 60 хувь нь найдваргүй, чанаргүй актив байлаа. Ер нь бол Хадгаламж банкны гараа ингэж эхэлсэн. Хэрэв энэ хоёр банкийг манай компани худалдан авч дүрмийн санг нь нэмж яваагүй бол энэ 300 гаруй тэрбум төгрөгийн хадгаламж эзэмшигч, харилцагчдын мөнгө эрсдэлд орж, энэхүү ачаа төрийн нуруун дээр ирэх байсан. Тэгэхээр 300 гаруй тэрбум төгрөгийн ачааг үүрсэн миний хувьд улсаас нэг ч төгрөгийн тусламж, татаас авалгүй гараагаа эхэлсэн гэдгийг онцолмоор байна.

-Тэгээд танай сайн явсан банк хэцүүдэх болсон гол шалтгаан нь юу юм бэ?

-Ер нь бол банканд яригддаг чухал үзүүлэлт бол өөрийн хөрөнгийн асуудал байдаг. Хадгаламж банк өөрийн хөрөнгөгүй болсон юм.

Өөрийн хөрөнгө гэдгийг их энгийнээр хэлбэл аливаа банк хүнд 1000 төгрөгийн зээл өгье гэвэл 140 төгрөгийг нь өөрийн хөрөнгөөсөө, үлдсэн 860 төгрөгийг бусад хүмүүсээс татан төвлөрүүлсэн хөрөнгөөсөө өгдөг дүрэмтэй. Өөрийн хөрөнгийн дутагдалд орно гэдэг нь зээлээ өсгөж чадахаа болихыг л хэлж байгаа юм.

Ихэнх банкууд өөрийн хөрөнгийнхөө хэмжээг яаж нэмдэг вэ гэхээр ашгаар олдог. Ний нуугүй хэлэхэд Монголын банкны системд нийт 80 тэрбум төгрөгийг дүрмийн сандаа хийсэн нэг ч хөрөнгө оруулагч байхгүй. Хамгийн том банкууд ч 10-н хэдэн тэрбумын л дүрмийн сантай байдаг юм. Гэвч би түрүүн хэлсэнээр манай банк 170 тэрбум төгрөгийн алдагдал үүрсэн, дээрээс нь маш их чанаргүй активтай үйл ажиллагаагаа эхэлсэн болохоор алдагдалтай ажиллаж эхэлсэн.

Сая Монголбанкнаас өгсөн мэдээллээр бол манай банкны төлбөрийн чадварыг 2011 оноос муудсан гэж байна лээ. Шинээр ажилд орсон хүмүүс учраас монголбанкныхан өмнөх асуудлыг сайн мэдэхгүй байх шиг байсан.

Ер нь энэ хоёр банк нэгдээд, уг банкийг эрүүлжүүлэх ажлыг Хадгаламж банк хийж ирсэн. Энэ бол 2010 оноос хойш явсан ажил. Түүнээс биш үнэхээр үнэтэй зүйлийг хямдхан авчихаад “Жаст” групп өөрсдөө баахан зээл авч, дампууруулсан асуудал огт байхгүй.

-Уг нь учир мэдэх хүмүүсийн ярьж буйгаар Хадгаламж банк учиргүй дампуурчих хэмжээнд хүрээгүй. Их сайн явж байсан гэлцэх юм. Дампуурсан, дампуураагүй гээд л хүмүүсийн дунд төөрөгдөл их явж байна?

- Сая Хадгаламж банкийг Төрийн банканд нэгтгэхэд Хадгаламж банк дампуурчихлаа гэдэг яриа гарсан. Хариуцлагатайгаар хэлэхэд Хадгаламж банк дампуурсан гэдэг нь худлаа шүү. Амьдрал дээр дампуурна гэж юуг хэлдэг вэ гэхээр төлбөрөө хийж чадахаа болихыг хэлдэг шүү дээ.

Анх Хадгаламж банкийг авсанаас хойш өнөөгийн Хадгаламж банкны актив 12 дахин өссөн. Банк өсөн дэвжихдээ өөрийн хөрөнгөө байнга нэмэгдүүлж байх ёстой. Бидний хувьд ашгаас хийх боломж байгаагүй. Яагаад гэвэл бид маш алдагдалтай банк авсан. Жил болгон сан байгуулж, тэр алдагдлыг нь үүрч байсан. Нөгөө талаар үүнийг өсгөхийн тулд хөрөнгө оруулагч татах ёстой байдаг ч бодит байдал дээр ийм алдагдалтай бизнест хөрөнгө оруулах хүн Монголоос лав олдохгүй байсан. Тэгэхээр үлдсэн ганц зам нь энэхүү бизнесийг эрхэлж байгаа эзэн дүрмийн санг нь нэмж хөрөнгө оруулах явдал байсан.

-Тэгвэл Хадгаламж банк хүндэрсэн ганц шалтгаан нь өөрийн хөрөнгөгүйгээс болоо юу. Та дүрмийн сангаа нэмэгдүүлэх боломжгүй байсан юм уу?

-Манайд байсан хүндрэл бол ерөөсөө л өөрийн хөрөнгийн дутагдал гэдэг асуудал. Гэхдээ энэ гэв гэнэт өнөөдөр гараад ирсэн асуудал биш. Анх байгуулагдсанаас хойш Монголбанктай хөтөлбөр хэрэгжүүлэх маягаар Хадгаламж, Монгол шуудан банкийг эрүүлжүүлэх зорилготой явж байсан гэдгийг түрүүн хэлсэн.

Манай банк үнэхээр томроод, өргөжөөд ирсэн үед өөрийн хөрөнгийг нэмэхийн тулд хөрөнгө оруулагч нэмж татах шаардлагатай болсон. Миний зүгээс дахин хөрөнгө хийх боломжгүй гэдгээ хэлсэн. 84 тэрбум төгрөгийг хийсэн, үүнээс илүү чадахгүй гэсэн. Ингээд гадны хөрөнгө оруулагч олж уулзаад ярилцсан. Мөн дотоодын хөрөнгө оруулагч олсон ч шалгуурыг нь хангаагүй. Тиймээс Монголбанктай ярьж байгаад харилцагч, хадгаламж эзэмшигчдийн хөрөнгийг найдвартай байлгах үүднээс Төрийн банктай нийлүүлье гэдэг асуудлыг тавьсан. Төрөөс гарч байгаа шийдвэрийг бид хүндэтгэлтэй хүлээн авсан. Гэхдээ үүнд нэг юмыг ойлгох хэрэгтэй. Төрийн банктай, төртэй нэгдэнэ гэдэг нь хоёр бизнесийн байгууллага бизнес хийж байгаа явдал биш. Мэдээж Монголбанк Хадгаламж банкийг Төрийн банктай нэгтгэнэ гэвэл албадлагын арга хэмжээ авна гэсэн үг. Энэ утгаараа явж байсан хөтөлбөрүүдээ зогсоосон. Нэгэнт хөтөлбөр зогссон болохоор уг хөтөлбөрүүд дээрээ сан байгуулж, үлдсэн актив пассивыг аваад Төрийн банктай нэгтгэсэн үйл ажиллагаа л болсон. Түүнээс биш байгууллага болон хувь хүний төлбөрийг хийж чадахгүй болсондоо манай банк дампуурсан юм биш ээ.

-Тэгвэл хэр хэмжээний чадамжтай банкийг та бүхэн Төрийн банканд сая хүлээлгэж өгөв өө?

-Хадгаламж банкны хувьд Төрийн банканд 1,1 их наяд төгрөгийн актив шилжүүлсэн. Баланс нийлүүлэхэд 200 тэрбум төгрөг Монголбанкны нөөцийн дансанд байсан. Салбарууд 150 тэрбум төгрөг бэлнээр, дээрээс нь 50 гаруй тэрбум төгрөгийн Засгийн газрын болон Монголбанкны үнэт цаастай. Тиймээс манай хадгаламж эзэмшигч болон харилцагчдын мөнгө ямар ч аюулгүй байсан гэж болно. Бид эхний шаардлагаар бүх хүний төлбөрийг хийх бүрэн боломжтой байсан.

Ер нь та бүхэн өөрсдөө харж байгаа Хадгаламж банк өнөөдөр улсын хэмжээнд сүлжээтэй, Монголын хамгийн шилдэг менежменттэй, 3300 ажилтан, ажиллагсадтай, бүх систем нь онлайнаар холбогдсон, үйлчилгээ сайтай, төлбөрийн чадамжтай банкийг Төрийн банканд нэгтгэсэн шүү.

-Тэгвэл зүв зүгээр ажиллаж байсан банкийг Төр мэдэлдээ авсан юм уу?

-Төрийн банк монголчуудын ярьдагаар арилгасан сонгино шиг банкийг мэдэлдээ авч байна. Эрсдэлтэй гэсэн бүх зээлүүдийг надад үлдээсэн. Тэр үлдээсэн бүх зээлийг энэ банканд оруулсан миний дүрмийн сангаар хаасан. Улс хохирсон гэдэг асуудал ор үндэсгүй зүйл юм.

Төрийн банканд өөрөөс нь 3, 4 дахин том банк очиж байна гэсэн үг шүү дээ. Үүнд 600-аад тэрбумын цоо эрүүл зээл очсон.

Би энэ хоёр банкийг аваад өөд нь татахдаа дүрмийн санд нь 84 тэрбум төгрөг хийсэн. Жил бүр алдагдал хүлээсэн учир 40-өөд тэрбум төгрөгийн алдагдлыг хүлээсэн. За тэгээд миний хийж байгаа бусад бизнес тийм их ашиг гаргаж чадахгүй учраас Өмнөд Африкийн Стандарт банкнаас авсан зээлээсээ 97 сая ам.долларыг Хадгаламж банкийг босгох үйл ажиллагаанд зориулсан.

-Тэгвэл улстөрийн дарамт шахалтаар Хадгаламж банкийг шууд булаасан юм биш үү?

-Би хэзээ ч аль ч намд байгаагүй. Нэгэнт серьёзный бизнес хийж байгаа хүн бол улстөрөөс хол байх ёстой гэж боддог юм. Ямар ч байсан Хадгаламж банкны харилцагчдын эрх ашгийг хамгаалах үүднээс Монголбанк манайхтай хамтран сая шуурхай арга хэмжээ авсан. Гэхдээ улстөрийн шахалт орж ирээгүй ээ.

-Банкийг муутгаж, унагахад Ш.Батхүүгийн муу зээл нөлөөлсөн гэж яригдаад байна. Ш.Батхүү өөрийн компанид 160 тэрбум төгрөгийн зээл аваад төлж чадахгүйгээс болоод банк дампуурлаа гэж яригдаад байсан. Үүнд та ямар хариулт өгөх вэ?

-Өмнөх банкуудаас шилжиж ирсэн 160 гаруй тэрбум төгрөгийн муу зээлийн 60 гаруй тэрбумыг Олон овоотын ордыг барьцаалсан зээл эзэлдэг. Мөн би банкнаас гадна бизнес эрхэлдэг байсан. Засгийн газрын махны хөтөлбөр, Засгийн газрын шатахууны хөтөлбөрт манай уг чиглэлээр ажилладаг компаниуд зээл авсан. Гэхдээ энэ зээлийг нууж хаагаад, хулгайгаар авсан юм огт байхгүй. Ярилцаж, тохироод авсан. Эдгээр зээлийн хугацаа нь болоогүй учраас хэвийн хэрэгжээд явж байна.

-Бас та бусад бизнесээ ч орхиж байгаа гэл үү?

-Би өчигдрөөс эхлээд бизнес хийхээ больж, та нартай адилхан жирийн иргэн болсон. Банкаа Төрийн банканд тушаачихлаа, “Жаст ойл” компаниа “Магнай трейд” компанид банкны зээлүүдийг нь төлүүлэх нөхцөлтэйгээр өгсөн, “Жаст агро” компаниа татан буулгаад 11 үйлдвэрийн Хадгаламж банкны гүйцэтгэл хангуулах үүрэгт нь өгчихлөө, “Олон овоот” компаниа хамтрагч байсан Г.Алтан захиралдаа зуун хувь өгсөн.

-Олон овоотын төсөл таны бизнест хүндрэл авчирсан гэдэг үнэн үү?

-Олон овоотын төсөл биднийг хэцүү байдалд оруулахад их үүрэг гүйцэтгэсэн. Уг төслийг АМГ-аас бидэнд А лиценз нь 18,5 тоннын нөөцтэй гэж байсан. Гэтэл яг үнэндээ дөнгөж дөрвөн тонн хүрэхтэй, үгүйтэй алтны нөөцтэй юм билээ. Хэрэв энэхүү Олон овоотын төсөл амжилттай хэрэгжсэн бол бид Стандарт банкнаас авсан зээлээ эргүүлээд төлчих бүрэн боломжтой байсан.

-Та бүхэн Өмнөд Африкийн Стандарт банкаас их хэмжээний зээл авсан юм билээ. Энэ зээлээ авахдаа Эрдэнэт үйлдвэрээр барьцаа гаргуулсан гэсэн. Гэвч үүнээс болоод одоо Эрдэнэт үйлдвэр гадны банкны барьцаанд “явчих” гээд байгаа юм биш үү?

-Манай компани Стандарт банкнаас зээл авахдаа эхний үед Эрдэнэт үйлдвэрээр баталгаа гаргуулсан нь үнэн. Гэхдээ баталгаа аваад, авсан зээлээ төлж барагдуулсан. Үүнд ямар ч асуудал байхгүй. Ш.Батхүүгийн өмнөөс Эрдэнэт дампуурлаа, улс төлбөрийг нь төллөө гэж санаа зовж байгаа хүмүүст тайван байж болно гэж хэлмээр байна.

Харин сүүлд авсан зээл нь 100 хувь миний хувийн баталгаатай, манай компанийн авсан зээл юм.

-Тэгвэл сүүлийн зээлийнхээ талаар яриач?

-Анх 20 сая долларын зээл авсанаас хойш манайх хэд хэдэн удаа зээл авсан. Бидний хувьд буруудсан зүйл хийсэн үү гэвэл хийсэн. Тодруулбал зээлийг зориулалтын дагуу ашиглаагүй. Учир нь Хадгаламж банк уначих гээд хүндрээд байсан учраас зээлээсээ уг банканд хийсэн тал бий.

Мэдээж Стандарт банкнаас авсан зээл манай нефьтийн компанийн санхүүжилтанд явж байсан. Бусад бизнесийн ажилд ч явсан. Эдгээр бизнес маань болно, бүтнэ гэж найдаж байсан учраас зээл авсан. Хамгийн гол нь Олон овоотын төсөл амжилттай явсан бол энэ бүх зээлээ би төлчих байсан.

-Тийм байж. Эрдэнэт үйлдвэр үнэхээр аюулгүй юм бол яагаад Стандарт банкнаас шилжүүлгээ дахин шаардсан албан бичиг явуулаад байгаа юм бол оо. Тийм мэдээлэл бас гараад байсан?

-Яах вэ, энэ нь яг үнэндээ манай Стандарт банктай хамтран хийдэг байсан зэсийн баяжмалаас гаргасан зээл байгаа юм. Зээлийг зориулалтын бус ашигласан гэдэг асуудал бол яригдах байх.

Энэ асуудал үүссэн шалтгаан нь Эрдэнэтээс ачигддаг байсан зэсийн баяжмал ачигдахаа больсонд байгаа юм. Гурван сарын зээлийн төлбөр, гурван сарын хүүгийн төлбөрийн асуудал үүссэн. Барууны банкууд нэг хоног өнгөрөхөд л асуудал тавьдаг.

-Одоо тэгээд Стандарт банкны үлдэгдэл өр төлбөрийг хэн барагдуулах вэ. Яг хичнээн төгрөгийг өртэй үлдээд байгаа юм бэ?

-Стандарт банкнаас авсан сүүлийн бүх зээл над дээр үлдэж байгаа.

-Тэр нь хичнээн төгрөг вэ?

-Стандарт банкны цэвэр 120 гаруй сая долларын зээл үлдэж байна. Уг нь дөнгөж саяхан хавар манай банкийг зах зээлийн ханшаар 200 сая доллар гэж үнэлж байсан. Гурван жилийн дотор бол ямар ч эргэлзээгүй 500-600 сая долларын ханштай болох нь ойлгомжтой байсан. Тэгтэл Стандарт банктай маргаан үүсээд эхлэхэд Монголбанк ямар ч зах зээлийн биш үнэлгээгээр буюу цэвэр бүртгэлийн үнэлгээгээр Хадгаламж банкийг төрд өгсөн шүү дээ. Нэг ёсондоо би банкаа тэг төгрөгөөр улсад тушаасан. Нолиор тушаасны цаана надад Стандарт банкны цэвэр 120 гаруй сая долларын зээл үлдэж байна.

-Тэгээд юу ч үгүй хоцорсон та яаж өрөө барагдуулах гэж байгаа юм бэ?

-Амьд хүнд арга нь олдох байлгүй дээ.

-Ер нь Эрдэнэт үйлдвэр танай компанид зээл гаргахад яагаад баталгаа гаргаж өгөх ёстой гэж?

-Эрдэнэт үйлдвэртэй манайх олон жил хамтран ажиллаж байна. Бид Эрдэнэт үйлдвэрт маш их хэмжээний үйлчилгээ, тусламж үзүүлдэг. Шатахуун нийлүүлдэг, цахилгааныг нь хааж өгдөг.

Би Эрдэнэт үйлдвэртэй 1997 оноос хойш хамтран ажиллаж байна. Бие биенээ мэддэг болохоор баталгаа гаргаж өгсөн байх.

-Мөн Төрийн өмчийн хорооны дарга асан Д.Сугар, Эрдэнэт үйлдвэрийн захирал асан. Ч.Ганзориг нарыг танд гарын үсэг зурж өгөөгүй гэж мэдэгдээд байна. Энэ утгаараа таныг хуурамч гарын үсэг зурсан гэж яригдаж байгааг юу гэж ойлгох вэ?

-Эрдэнэт үйлдвэрийн баталгаатай зээлийг 2008 онд авсан. Гэхдээ авсан зээлээ барагдуулсан.

Баталгаа гаргахад бид өргөдөл гаргасан. Тухайн үед Төрийн өмчийн хорооны дарга асан Д.Сугар, Оросын талын дарга нар нь асуудлыг хуулийн дагуу үзээд боломжтой бол мөнгийг нь гаргаад өгчихөө гэдэг цохолт хийж өгсөн. Бид их олон жил хамтран ажилласны үр дүнд баталгаа гаргаж өгсөн байх.

-Таны яриаг эцсийн бүлэгт дүгнээд үзэхэд Олон овоотын төсөлд л их найдлага тавьж байсан юм байна. Гэтэл Олон овоотын худлаа нөөцтэй ордоор таныг Ц.Мянганбаяр хуурсан болж таарч байна. Адилхан бизнесмен хүн байж таныг хуурч чадлаа гэж үү?

-Би Ц.Мянганбаяр захирлаас энэ ордыг өртэй нь авахдаа яг асууж байсан. “Нэгэнт бүх наймаа хийгдчихлээ, чи надад 25 тонн алт байгаа гээд баталгаа гаргаад өгчихлөө, адилхан бизнес хийж байгаа үеийн залуучуудын хувьд надад үнэнээ хэлээч, энд яг алт байгаа юу” гэж асуухад “бид өөрсдөө ухаж байсан юм чинь мэдэлгүй яах вэ, энд алт байгаа” гэсэн.

Бид хоёр жил газар ухлаа, энд үсрээд л дөрвөн тонн алт байгаа юм билээ. Тэгэхээр эндээс маш олон асуулт гарах байх. Яагаад улсаас тогтоогоод баталсан нөөц ингэж өм цөм дутдаг юм бэ гэх мэтээр асуулт ургана л даа.

-Яг наад асуултыг тань танд тавимаар байна. Яагаад нөөц дутчихав аа?

-Энэ яаж ч бодсон хуурамч нөөц тогтоосон асуудал байсан. “Олон овоот”-од бид сая бас бөөн зардал гаргаж байгаад гадны шинжээчдээр шинжилгээ хийлгэхэд 18,5 тонн нөөц байх ёстойгоос үсрээд л дөрвөн тонн алттай гэж эцсийнхээр тогтоогдож байх шиг байна.

-Яриагаа өндөрлөе дөө. Ингэхэд та хэдэн оноос хойш бизнес эрхэлж эхэлсэн юм бэ?

-Би 1991 оноос хойш бизнес хийж байна. Бизнес хийх хугацаандаа өдөрт 12-14 цаг ажиллаж байсан. Сүүлийн жилүүдэд манай компанид 5000 хүн ажиллаж байлаа. Энэ хүмүүсийн өмнөөс цаг тутамд байнга хариуцлага үүрч явсан. Харин өнөөдрөөс ачаалал багассаныг мэдэрч байна.

-Банкаа алдаж байгаадаа харамсч байна уу?

-Мэдээж харамсаж байна.

-Одоо таныг ямар байгууллага шалгаж байна вэ?

-Одоогоор шалгасан нэг ч байгууллага байхгүй. Гадаадад гарахыг хориглоод байна.

С.Бэлэгмаа

http://mongolcomments.mn/index.php?pid=54&sec=view&id=10354

Хадгаламж банкаа төрд үнэгүй тушаасны цаана надад Стандарт банкны 120 сая долларын зээл үлдлээ
Tweet
Bolod.mn