“Оюутолгой”-н ТУЗ өчигдөр хуралдав. Харин энэ хооронд “Рио Тинто”-гийн Зэсийн группын ерөнхий захирал Жин Себастиан Жактай Уул уурхайн сайд Д.Ганхуяг уулзахаар төлөвлөөд байсан юм.

Гэвч тэрбээр өчигдөр “Хараахан уулзаагүй байна” хэмээв. “Оюутолгой”-н ТУЗ-ийн хурал, Уул уурхайн сайдын төлөвлөсөн уулзалтын аль, аль нь нэг л асуудлыг хөндөнө. Тэр нь Оюутолгойн хоёр дахь шатны санхүүжилт юм. Тэгвэл өөрөө хүнд байдалд орж, хажуугаар нь Монголын эдийн засгийг сандаргаад байгаа

Уур уурхайн яамнаас саяхан “Монгол зэс” гэх компани байгуулах төлөвлөгөөтэй байгаагаа танилцуулсан юм. Төрийн мэдэлд байдаг “Эрдэнэт” үйлдвэрийн 51 хувийг Оюутолгой төслийн 34 хувьтай нэгтгэж уг компанийг байгуулах бөгөөд хувьцааг нь олон улсын бирж дээр гаргах саналтай байгаа гэнэ. Үүнтэй холбоотойгоор судалгааны ажлыг хийж байгаа гэх аж. Гэхдээ Монголын эдийн засгийг хөдөлгөж байгаа хоёр том төслийн төрийн мэдлийн хувийг ашиглан олон улсад хувьцаа гаргах тухай яриа одоо л дөнгөж гарч байгаа юм биш. Энэ тухай нэлээд хэдэн жилийн өмнөөс ярих болсон. Тухайлбал, 2010-2012 онд уул уурхайн салбарын зарим төрийн өмчит хуулийн этгээдийн тодорхой хэсгийг оролцуулан төрийн өмчийн оролцоотой хувьцаат компани байгуулж, хувьцааг дотоодын болон олон улсын зах зээл дээр арилжаалахаар төлөвлөгөө гаргаж, энэ тухай тогтоолын төслийг УИХ-аар хэлэлцэж байсан юм. 2009 оны эхний хагас жилийн байдлаар төрийн өмчит болон төрийн өмчийн оролцоотой аж ахуйн нэгжүүдийн 70 гаруй хувь нь алдагдалтай ажиллаж байснаас үүдээд тухайн үед ийм шийдэл гаргаж ирж байжээ. Гэвч энэ нь хэр оновчтой алхам бэ гэдэг дээр санал нэгдэж чадаагүй. “Эрдэнэт” үйлдвэрийн захирал асан Х.Наранхүү УИХ-ын гишүүн байхдаа манай сонинд өгсөн ярилцлагадаа “Дэлхийн эдийн засгийн хямрал манайхыг тойроогүй болохоор Монголын эдийн засаг хүнд байна... Тэгэхээр бидэнд хоёр сонголт байна. Бидний хүссэн хэмжээнд нийцтэл олон улсын байдал өөрчлөгдөхийг хүлээх, эсвэл өөрсдийн хүслээ өнөөгийн олон улсын бодит байдалд зохицуулан өөрчлөх... Гол нь Монголын нэртэй том компани байгуулаад шилдэг компаниудын хувьцааг нийлүүлж, хувьцааг нь оролцуулаад заръя гэж байгаа. Үүнд “Эрдэнэт”-ийн хувьцаа нэлээд сайнд тооцогдоно... Үндсэндээ “Эрдэнэт”-ийг дангаар нь хувьчилбал илүү үнэд хүрнэ...Оюутолгой бол “Эрдэнэт”-ээр жийрэглэхээргүй том орд учраас өөрийнхөөрөө явна.... ” гэж байв. Өөрөөр хэлбэл, тухайн үед олон улсын эдийн засаг хямралтай байсан учир хувь нийлүүлсэн компани байгуулж, түүнийхээ хувьцааг олон улсад гаргах нь ашиггүй хувилбар байсан бололтой. Түүнээс гадна Оюутолгой, “Эрдэнэт” хоёрыг нэгтгэхээс илүүтэйгээр тус тусад нь хувьцаа гаргавал илүү ашигтай байна гэсэн санаа аж. Тэгвэл өнөөдөр юу өөрчлөгдөв.

Европын хямрал харьцангуй намжсан. Хятадын нүүрс, төмрийн хүдрийн эрэлт буурсан ч энэ нь зэсийн салбарт тийм ч ноцтой нөлөө үзүүлээгүй байна. Лондонгийн металлын бирж дээр нэг тонн зэсийн үнэ 7200 ам.доллар байгаа нь боломжийн үзүүлэлт. Тэгэхээр олон улсын нөхцөл байдал сайжирсан гэсэн үг. Ийм үед өмнөх засгийн үед яригдаж байсан “Эрдэнэт” үйлдвэр болон Оюутолгой төсөл дэх төрийн эзэмшлийн хувийг хувьчлах санаа боломжийн мэт. Гэхдээ энэ удаад Монголын төр өөрт байгаа бүгдээ бооцоонд тавихаар шийдээд байна. Уг нь бизнесийн өрсөлдөгчид баймаар “Эрдэнэт” үйлдвэр, “Оюутолгой”-н гадаад хөрөнгө оруулагчид энэ саналыг хэрхэн хүлээж авах бол гэдэг сонин.

Оюутолгойн бүтээгдэхүүний экспорт энэ зун хоёр ч удаа хойшилсон. Үүний шалтгааныг эх сурвалжууд янз бүрээр тайлбарлаж байсан юм. Тэр дунд нь “Эрдэнэт”-тэй холбоотой яриа ч сөхөгдсөн. “Рио Тинто”-гийн тал борлуулалтын гэрээгээ Монголын Засгийн газарт танилцуулах үүрэг хүлээсэн ч ингэхийн тулд болзол тавьсан гэж байгаа. Тэр нь Нууцлалын гэрээ байгуулах явдал юм. Учир нь жилд нэг сая тонн зэсийн баяжмал экспортлох хүчин чадалтай Оюутолгой, цаашилбал тус ордын хөрөнгө оруулагч “Рио Тинто”-гийн хувьд манай “Эрдэнэт” үйлдвэр том өрсөлдөгч нь болно. Гэтэл төр энэ хоёр компанийн аль, алинд нь хувьцаа эзэмшдэг. Тиймээс нэгнийх нь борлуулалттай холбоотой мэдээллийг нөгөөд нь дамжуулж магадгүй гэж үзэж байсан юм. Үүнээс болж үнэ ханш, хувьцааны зах зээлд нь нөлөөлөх боломжтой гэж “Рио Тинто”-гийн тал үзэж байв. Өөрөөр хэлбэл, Монголын төр энэ хоёр компанийн бизнесийн нууцыг хадгалах үүргээ хуулиар баталгаажуулах ёстой болсон. Эцэст нь тэд энэ асуудлаар яаж тохиролцсон нь тодорхой болоогүй ч Оюутолгойн зэсийг экспортолж эхэлсэн юм.

Оюутолгойн хоёр дахь шатны санхүүжилт гацчихаад байх үед тус ордын төрийн мэдлийг хувийг “Эрдэнэт”-ийнхтэй нэгтгэх яриа ийнхүү гарав. Гэхдээ өмнөх үйл явдлаас харвал “Рио Тинто” Монголын Засгийн газрын энэ хувилбарыг дэмжихийн тулд нэлээд асуудал үүсгэж магадгүй юм. Ямартай ч УИХ-ын намрын чуулганаар Төрөөс эрдэс баялгийн салбарт баримтлах бодлогын баримт бичгийн хүрээнд дээрх асуудлыг хэлэлцэхээр болов. Мөн Засгийн газрын энэ оны 100 дугаар тогтоолд “Стратегийн ач холбогдол бүхий ордуудын төрийн эзэмшлийн хувийг “Эрдэнэс МГЛ” компанид нийлүүлж, менежментийг нь нэгтгэх төсөл ч үүнд хамаарч байгаа юм. Хэрэв батлагдвал “Монгол зэс” хэмээн нэрлэгдэх компанийн хувьцааг анхдагч зах зээл рүү гаргаж, үйл ажиллагааг нь 3-4 жилийн дотор тогтворжуулах аж.

“Монгол зэс” гэх компани байгуулах гэж яарсан нэг шалтгаан нь “Рио Тинто”-гоос зээлсэн мөнгөтэй холбоотой бололтой. Монголын Засгийн газар Оюутолгой төслийн 34 хувийг эзэмшихээр гэрээ байгуулсан. Тиймээс хөрөнгө оруулалтын зардлынх нь 34 хувийг мөн л гаргах ёстой. Энэ хөрөнгөө олохын тулд Монголын төр “Рио Тинто”-гоос 800 сая ам.долларын зээл авч, түүнийгээ жилийн 7-8 хувийн хүүтэй төлж байгаа. Түүнээс гадна дэд бүтэцтэй холбоотой зардалд нэг тэрбум ам.доллар шаардагдаж байгаа. Хажуугаар нь цахилгаан станцын асуудал ч шийдэгдээгүй байна. Тэгэхээр энэ мөнгийг хувьцаа гаргах замаар олох гэж оролдож байж ч болох юм. Ямартай “Монгол зэс” компанийг байгуулбал хувьцааных нь 10 хувийг олон нийтэд эзэмшүүлж, 10-20 гаруй хувийг дотоодын хөрөнгийн зах зээлд борлуулах боломжтой аж. Оюутолгойн хоёр дахь шатны санхүүжилтын тухайд гэвэл Уул уурхайн сайд Д.Ганхуяг “Рио Тинто”-д хандаж захидал бичсэн гэх мэдээлэл бий. Түүнд нь Оюутолгойн одоогийн орлогоор хоёр дахь санхүүжилтыг бүрдүүлнэ гэж ТЭЗҮ-д нь заасны дагуу ажиллахыг шаардсан юм. Харин “Рио Тинто”-гийн хэвлэлийн төлөөлөгч Дэвид Луфф энэ талаар мэдээлэл өгөхөөс татгалзаж,”Хоёр талын аль, аль нь Оюутолгойн үйл ажиллагааг дараагийн шатанд нь гаргахыг хүсч байгаа” гэсэн аж.

Т.Элиса