Бэншаломтой ярилцлаа. Тэрээр манай улсад урилгаар ирээд байна. Америкийн Иелийн их сургуульд татварын чиглэлээр доктор хамгаалсан энэ эрхэм дэлхийн том корпорациудтай яаж харилцан ашигтай хамтрах талаар сонирхолтой илтгэлийг өчигдөр тавьсан юм.

-Манай улс уул уурхайн салбартаа үндэстэн дамнасан корпорациудтай хамтран ажиллаж эхэлж байна. Татварын хууль шинэчлэгдэх гэж байгаа үед дэлхийг сүлжсэн энэ том корпорациудтай яаж хамтрах вэ гэдэг бол сонирхол татсан асуудал. Таныхаар бид хөрөнгө оруулалтыг дэмжсэн татварын орчин бүрдүүлэхэд юуг анхаарах ёстой вэ?

-Монгол Улс байгалийн баялгаар өрөөгдсөн орон. Гэхдээ энэ баялгаа яаж ашиглах, үндэстэн дамнасан корпорациуд-тай хэрхэн хамтрах, тэдний санхүүжилтийг ганц хоёр жилээр биш урт удаан хугацаанд яаж авах вэ гэдэг асуудалд анхааралтай хандах хэрэгтэй. Уул уурхайн компаниуд тав, арван жилээр биш 50, 100 жилээр сэтгэдэг. Энэ хугацаанд өөрсдөдөө хэрхэн ашигтай, тухайн улсдаа ямар өгөөжтэй байх вэ гэдэгт л гол анхаарлаа хандуулдаг. Зөвхөн уул уурхайн чиглэлийн татварыг судална гэдэг өөрөө их чухал зүйл. Өнөөдрийн хувьд энгийн компаниудад тодорхой хувиар татвар оногдуулах асуудлыг ярьж болно. Харин уул уурхайн хувьд арай өөрөөр харах хэрэгтэй. Зөвхөн өнөө, маргаашдаа Оюу толгой болон бусад компаниас хэр их мөнгө олох вэ гэдэг нь чухал биш. Ирэх тав, арав, тавь, зуун жилийн хугацаанд одоо байгаа асар их нөөц баялгаа хэрхэн ашиглаж, ямар бодлого гаргаж ирэх вэ гэдгээ бодох учиртай. Дахин хэлэхэд энэ бол тоо хэмжээний биш бодлогын түвшний асуудал. Уул уурхайгаас татвар тооцох бодлого, механизмыг хэрхэн бий болгох вэ гэдэг асуудал байгаа юм.

-Үндэстэн дамнасан корпорациудаас татвар авахдаа тодорхой хувь дурдах нь зөв хандлага биш гэсэн агуулгатай үгийг та илтгэлдээ онцоллоо. Яагаад ингэж хэлэх болов?

-Олон улсын үндэстэн дамнасан корпорациудын хувьд тухайн оронд хөрөнгө оруулалт хийх-дээ татварын орчныг нь маш сайн судалдаг. Тэд татварын орчноороо өрсөлдөх чадвартай оронд хөрөнгөө оруулдаг. Тодруулж хэлбэл хамгийн бага татвартай орчин руу явж байна. Зарим компани тэг хувийн татвар төлөх нь ч бий.

Үндэстэн дамнасан корпорациудын хувьд улс орнуудад ажилладаг салбар нэгжүүдээрээ дамжуулаад татвар бага оногдуулах нөхцөлийг нь эхлээд хардаг. Жишээ нь "Женерал электрик" компани АНУ-д 2011 онд хасах 20 хувийн татвар төлсөн байдаг. Үйл ажиллагааныхаа зарлагаас шалтгаалаад Засгийн газраас 20 хувийн татаас авсан гэсэн үг. Дахин хэлэхэд үндэстэн дам-насан корпорациуд ганц нэгхэн улсад төвлөрч ажилла-даггүй, дэлхий даяар байгаа улс орнуудыг харж байдаг учраас хамгийн таатай орчныг бүрдүүлсэн газар руу л явдаг. Засгийн газрынх нь зүгээс татварын тал дээр ганцхан хувь яриад байгаа улс руу том компаниуд явдаггүй. Харин бодлого нь ойлгомжтой, татварыг яаж тооцох механизм нь тодорхой улсуудыг сонгодог. Тийм механиз-мыг бүрдүүлнэ гэдэг нэг хоёр өдрийн ажил биш, таваас арван жилийн ажил. Энэ ажлаа аль болох эрт эхлүү-лээсэй гэсэн бодлоор би танай улсад илтгэлээ тавилаа. Цөөхөн улстөрчдөд биш нийт эдийн засагт ашигтай татварын орчныг бүрдүүлэ-хийн тулд олон улсын жишгийг судлах хэрэгтэй. Израйльд гэхэд өндөр технологийн компаниуд нь татвар тун бага төлдөг. Өндөр технологийн компаниуд сүлжээгээрээ дамжуулаад бага татвар төлөөд эхлэхээр уул уурхайн компаниуд ч маш олон арга хэрэглэх болсон, Татвар оногдуулах журмаар олон улсын компаниудтай ажилла-хад хэцүү болсон гэж хэлэх гээд байна л даа.

-Гэхдээ уул уурхай "Интелл" шиг татварын ийм хөнгөлөлт үзүүлэх талаар ярих боломжгүй салбар. Үндэстэн дамнасан корпорациуд ийм арга хэрэглэдэг гэвэл бид татварын хувьд илүү хяналттай байх хэрэгтэй гэсэн үг үү, эсвэл Засгийн газар, корпорацийн аль алинд нь ашигтай байх өөр хувилбар бий юу?

-Татварыг ерөнхий бөгөөд зөвхөн уул уурхайтай холбоотой татвар гэж хоёр ангилж үзэх ёстой. Жишээ нь өндөр технологийн "Интелл" компани Израйльд ажилладаг. Гэтэл тэр компани Ирландад бүртгэлтэй. Тэгснээрээ Израйльд маш бага татвар төлдөг. Тэрийг нь Израйль хүлээн зөвшөөрдөг. Учир нь Израйльд "Интелл"-ийн мэдлэг чадвар, хүний нөөц, ноу хау нь хэрэгтэй байгаа юм. Тэр бүхнийг нь авч үлдэхийн тулд, бага татварт нь толгой дохидог. Мэдээж уул уурхайн хувьд тийм биш л дээ. Жишээ нь Монголд "Интелл" орж ирж ажиллах гэж байвал тэг хувийн татварыг нь зевшөөрч болно. Харин уул уурхайн тухайд тэгж болохгүй. Тэгэхээр зөвхөн үндэстэн дамнасан уул уурхайн компанийн хөрөнгө оруулалт, түүнтэй холбоотой асуудал бусад салбарынхаас тусдаа болчихож байгаа юм. Бодлого, механизм нь тусдаа байх учиртай гэсэн үг. Бусад төрлийн хөрөнгө оруулалтын тухайд дэвшилтэт технологи, ноу хау байвал хорих шаардлага байхгүй.

-Тэгвэл бид уул уурхайн үндэстэн дамнасан корпо-рациудаас өөртөө ашигтай татвар авахын тулд яах ёстой вэ. Давхар татварын асуудал дээр та ямар бодолтой байна?

-Монголын Засгийн газар уул уурхайн татварыг хамгийн ашигтай, өгөөжтэй байлгахын тулд бодлогын түвшинд механизмыг нь зөв гаргаж ирэх ёстой. Механизмыг нь зөв гаргаад аль аль талдаа хожоотой, тодорхой болгож чадвал давхар татварын асуудлыг шийдэж болно. Гэхдээ дэлхийн жишигт хүрсэн практик одоогоор алга байна. Харин нөхцөлт гэрээ маягаар хамтарч ажиллавал их зүгээр.

-Нөхцөлт гэрээ гэдгээ тодруулаач?

-Монголоор бол төсөөлөлд тулгуурласан гэрээ гэсэн үг. Танай компанитай ийм маягаар ажилламаар байна, нөхцөл нэг, нөхцөл хоёр, нөхцөл гурав гэдэг ч юм уу. Хэрвээ дэлхийн эдийн засаг хямарч уул уурхайн эцсийн бүтээгдэхүүний эрэлт багасвал бид гэрээгээ ингэж өөрчилнө, хувь хэмжээн дээр нь ийм тоо тавина гэх маягаар гэрээ байгуулж болно. Эрэлт өндөр бол ингэнэ гэдгээ ч гэрээндээ тусгачих хэрэгтэй. Ийм гэрээ байгуулсан тохиолдолд компаниуд илүү сайн ажиллаж байгаа. Гэтэл хөгжиж байгаа орнууд 10, 20, 30 хувийн татвар авна гэх мэтээр тооны араас хөөцөлдөөд байдаг. Хөгжсөн орнуудын хувьд өөр л дөө. Ялангуяа Австрали Улс энэ тал дээрээ маш том бодлоготой болсон. Хамгийн том жишээ гэвэл Норвеги байна. Тэд тоо ярьдаггүй. Татварыг яаж тооцож авах аргачлалаа гаргаад өгчихдөг. Тухайн аргачлалынхаа дагуу компаниудтай гэрээ хийдэг юм.

-Манай улсын хувьд томоохон хөрөнгө оруулагчидтайгаа тогтвортой байдлын гэрээ байгуулж, хөрөнгийг нь эрсдлээс хамгаалах бодлого барьдаг. Хэрвээ таны яриад байгаа нөхцөлт гэрээгээр явъя гэсэн сонголт хийвэл тогтвортой байдлын гэрээнээсээ тат-галзах ёстой юу?

-Нөхцөлт гэрээний тухай ярьдаг нь тогтвортой байдлын гэрээнээс татгалз гэсэн үг биш. Нэгэнт хийсэн гэрээг хүндэтгэж үзэх учиртай. Харин саяын миний ярьсан гар-цыг ирээдүйд Монголын Засгийн газар юу хийвэл зүгээр вэ, улс орны эдийн засгийн хэтийн зөв хөгжлийн төлөө ямар алхам хийвэл бидэнд ашигтай вэ гэдэг талаас нь харах хэрэгтэй. Хамгийн гол нь аль аль талдаа ашигтай байх хэрэгтэй. Уул уурхайн компаниудтай тогтвортой байдлын гэрээ хийх нь зарим нэг тохиолдолд таатай бус байх шалтгаан болох нь бий.
Магадгүй дэлхийн хэмжээнд тав, арван жилийн дараа уул уурхайн бүтээгдэхүүний үнэ тухайн үед төсөөлж байснаас хэт уруудвал хөрөнгө оруулалтаа зайлшгүй зогсоох шаардлага гарч алдагдалтай ажиллах нөхцөл үүснэ. Зас-гийн газар, үндэстэн дамнасан корпорациудын хоорондын хамтын ажиллагаа маш тодорхой байх ёстой гэдэг үүднээс л нөхцөлт гэрээг яриад байгаа юм. Татварын хуулийг эргэж харах шаард-лагатай бол эхлээд бодлогыг нь тодорхой болгох хэрэгтэй.

-Бодлогыг нь тодорхой болгоно гэхээр яана гэсэн үг вэ?

-Таван жил тутамд бид татварын хуулиа эргэж харна гэдэг ч юм уу хууль эрх зүйн орчноо тогтвортой болгох хэрэгтэй. Хоёрдугаарт ямар тохиолдолд татварын хуулиа эргэж харах вэ гэдгээ ойлгомжтой томъёолж өгөх учиртай. Дэлхийн эдийн засаг ийм байгаа учраас ч гэдэг юм уу. Ийм тохиолдолд их хэмжээний хөрөнгө оруулалт хийх гэж байгаа үндэстэн дамнасан корпорациудад тоо бодох боломж гарч ирнэ. Мэдээж ярьж хэлж байгаа үндэслэл нь авч хэлэлцэж болохуйц байх учиртай. Авч хэлэлцэж болохооргүй, утга учиргүй зүйл яриад байгаа Засгийн газартай үндэстэн дамнасан корпорациуд хамтарч ажиллах бололцоогүй байдаг. Засгийн газар тодорхой байснаараа авах ёстой татвараа тогтвортой авч чадна. Уул уурхайн компанийн хувьд ч гэсэн бүх зүйл нь тодорхой учраас ашигтай үедээ ашигтай, алдагдалтай үедээ алдагдалтай ажиллаад явна. Тухайн уурхай ашигтай байвал Засгийн газар ч өндөр татвар авдаг, уурхайн компани ч гэсэн өндөр ашгаа хүртдэг байвал зүгээр. Түүнээс биш ашигтай, алдагдалтай аль ч нөхцөлд уул уурхайн компани Засгийн газарт татвар өгдөг нөхцөлөөр бүхнийг шийдвэл хөрөнгөө оруулсан компани хэзээ ч хаяад явах эрсдэлтэй. Хэрвээ дээр хэлсэн шиг гэрээгээ аль аль талдаа ашигтай байгуул-вал гадаадын хөрөнгө оруулалттай компаниуд гараад явчих вий гэсэн болгоомжлол байхгүй болно.

-Манай улс алт, зэсийн үнэ эрс өсөх үед гэнэтийн ашгийн татварын хууль гap гаж байсан. Сүүлдээ ийм хууль өгөөжөө өгөхгүй гэд гийг ойлгосон ч цаашдаа зэсийн ханш огцом өсвөл алдаагаа давтахгүй гэх аргагүй. Татварын ийм гэнэтийн өөрчлөлтүүд эдийн засагт ямар нөлөө үзүүлдэг вэ?

-Татварын алба том байх шаардлагагүй, бүтцийн хувьд жижиг байхад болно гэдэг утгаар нь харвал гэнэтийн ашгийн татвар зүгээр. Гэвч гэнэтийн ашгийн татвар байгаа нөхцөлд гэнэтийн алдагдлын татвар буюу хасах татвар ч байх ёстой. Дэлхийн зах зээл дээр уул уурхайн тухайн бүтээгдэхүүний үнэ гэнэт өсвөл өндөр татвар авч болно. Гэхдээ тэр бүтээгдэхүүний үнэ унавал алдагдлынх нь төлөө ч татаас өгөх учиртай.

-Тэгвэл дэлхийд ийм бодлого хэрэгжүүлж байгаа улс бий юу?

-Дэлхийн жишгийг хараад байхад тийм ч амар хэрэгжээд байдаг практик биш л дээ. Монгол Улс хөгжлийнхөө эхэнд яваа, уул уурхайн салбар нь дөнгөж босч байгаа. Тийм учраас алдаж оноод явах нь тодорхой. Тэр үүднээсээ хийсэн алхам байх гэж харж байна. Юутай ч цаашид аль аль талдаа хожоотой тодорхой байх тал дээр анхаарах хэрэгтэй. Түүнээс биш хөрөнгө оруулагчид дангаараа асар их хэмжээний алдагдал хүлээдэг байж болохгүй. Засгийн газар гэнэтийн ашгийн татвараас нэг удаа хожоод өнгөрөх чухал биш. Харин урт удаан хугацаанд гадаадын хөрөнгө оруулалттай компаниудтай хамтарч, урт хугацаанд тогтвортойгоор татвар авах тал дээрээ анхаарах ёстой.

-Уул уурхайн татварын тал дээр жишиг болохоор орон гэвэл та аль улсыг онцлох вэ?

-Австралийг онцолно. Гэхдээ уул уурхайн хамгийн сайн хуультай орон гэдгээр нь биш. Уул уурхайн хуультай холбоотой хамгийн их мэдээлэл олох боломжтой улс байгаа юм. 2009 оноос өнөөдрийг хүртэл Австралид уул уурхайн чигийн татвартай холбоотой мэдээллийн тэсрэлт болсон. Мэдээлэл олох бололцоогоороо яах аргагүй Австрали тэргүүлнэ. Гэхдээ улс бүр өөр өөр төрлийн уул уурхайн бүтээгдэхүүнтэй. Зарим нь говьдоо зэстэй байхад зарим нь далайнхаа дороос газрын тос олбордодог. Тэгэхээр орон бүрийн барьж буй бодлого, баталж байгаа хууль, бүтээгдэхүүнээсээ хамаараад ондоо байдаг. Орон бүрийн улстөрийн нөхцөл, тогтвортой байдал энэ тэр ч ялгаатай шүү дээ. Тэр утгаараа улс болгон өөрийн гэсэн давуу, бас сул талуудтай. Тийм учраас хамгийн төгс, жишиг болсон гэж хэлэхээр орон гэж байхгүй.

Ц.БААСАНСҮРЭН

Үндэстэн дамнасан корпорациудтай төсөөллийн гэрээ байгуулах хэрэгтэй
Tweet
Bolod.mn

Сэтгэгдэл (1)

Уншигчдын оруулсан сэтгэгдлийн талаар манай сайт хариуцлага хvлээхгvй болохыг анхаарна уу.
Үгийн санд шүүлтүүр хийсэн болно

Зочин
ХЭРЭВ ТА ОХУ-ЫН МОСКВА ХОТОД БИЗНЕС БОЛОН ХУДАЛДАА,ЭМ ЭМЧИЛГЭЭ,ХУВИЙН АЖЛААР ЯВАХ ХЭРЭГТЭЙ БАЙВЧ ЦАГ ЗАВ БОЛОН БУСАД БОЛОМЖ ТАНЬ ГАРАХГҮЙ БАЙГАА БОЛ "МОСКВАД БАЙГАА МОНГОЛ" ТАНЫ АЖИЛД ТУСАЛНА. * ХЭРЭВ ТА МОСКВАД АЖИЛ ХЭРЭГ,АЯЛАЛ ЖУУЛЧЛАЛ,ХУДАЛДАА НАЙМАА ХИЙХЭЭР ИРЭХ, ДАЙРАН ӨНГӨРӨХ БОЛ БИД УГТАЖ ЗУУЧИЛЖ,ЗОЧИД БУУДАЛ БОЛОН БИЛЕТ ЗАХИАЛАХ,ХЭЛМЭРЧЛЭХ,УНААГААР ҮЙЛЧИЛНЭ. ТА sogsoo_o@mail.ru ХАЯГААР БОЛОН +79175773401, 98682425 УТСААР БИДЭНД ХАНДААРАЙ. МОНГОЛ ДАХЬ УТАС: 99948455

2015-02-13 | 17:00:25 | 178.214.39.50 |

Мэдээ
Гадаад мэдээ
Видео