-УИХ-ын ээлжит бус чуулганы хуралдаанаар хэлэлцэх хуулийн төслүүдтэй танилцаж, судалж байна. Засгийн газраас санхүү эдийн засагт нүүрлэж буй хүндэрсэн асуудлууддаа бодитой дүгнэлт хийж, урьдчилан сэргийлэх, гадаад дотоодын хөрөнгө оруулалтыг дэмжих, татах боломжуудыг бий болгох цогц арга хэмжээ авах, экспортыг нэмэгдүүлэх эдийн засгийн хямралаас гарах төлөвлөгөөг гаргаж УИХ-аар батлуулах нь зөв байсан байх гэж бодож байна. Гэтэл эдийн засаг хүндэрсэн гол шалтгаанаа эрх баригчид маань буруу дүгнэж, дутуу олж хараад, ээлжит бус чуулганаар хэлэлцэх асуудал нь байгаа оноогүй л юм шиг санагдаж байна. 2013 оны төсвийн орлого 1,5 их наяд төгрөгөөр тасрах нөхцөл байдал үүсч, улсын төсвийн алдагдал 720 тэрбум төгрөгт хүрэхээр байгаа нь хуулиар тогтоосон зохистой хязгаараас давж төсвийн хуулиа зөрчихөөр болж байна. Тухайлбал, Орон нутгийн хөгжлийн санд төсөвлөгдсөн санхүүгийн эх үүсвэрийг онд нь бүрэн өгөөгүйгээс маш олон ажлыг гүйцэтгэлээр нь санхүүжүүлж чадахгүй байна. Үүнээс болж төр, иргэний итгэлцэл алдагдах байдалд хүрээд байна.

-Таны бодлоор ямар асуудал хэлэлцэх байсан бэ?

-Юуны өмнө Засгийн газар эдийн засгийн хүндрэлээс гарах хөтөлбөр, төлөвлөгөөгөө УИХ-аар батлуулах хэрэгтэй байна. Эдийн засагт өсөлт гарахгүй, хөрөнгө оруулалтын хэмжээ буурч, төгрөг, үндэсний валютын ханш суларч, төсвийн орлого хүндэрч байгаа нь эдийн засгийн бодлогоо тодорхой болгож зангидаж чадахгүй байгаагийн илэрхийлэл гэж үзэж байна. Долларын ханш, чангарч бараа бүтээгдэхүүний үнэ нэмэгдэж, иргэдийн худалдан авах чадвар буурсаар байхад бид өнөөдөр ямар ч арга хэмжээ авч чадахгүй харсаар л сууна шүү дээ.

Ядаж цалин, тэтгэвэр нэг ч төгрөгөөр нэмэгдээгүй байхад цахилгаан дулааны үнэ хүртэл нэмэгдсэн. Ард иргэд маань ирэх сараас мөнгөө төлөхөөр мэдэрч эхлэх байх л даа. МАН-ын бүлгээс эдгээр асуудалд анхаарлаа хандуулж, ажлын хэсгүүд байгуулан гадаад зах зээлээс босгосон Засгийн газрын 1.5 тэрбум ам.долларын Чингис бондын мөнгөний ашиглалт зарцуулалт, үр дүнгийн бодит тайланг УИХ-аар бид хэлэлцэн ард түмэндээ ил тод тайлагнах хэрэгтэй байна. Ерөнхий сайд дахин Японоос 600 сая ам долларын бонд авахаар тохиролцож ирлээ. Орон даяар өвөлжилтийн бэлтгэл ажил эхэллээ, гэтэл хөрөнгө оруулалт багасаж байхад дахин ийм их хэмжээний зээл авч хүү төлөх нь бас л цаг хугацааны хувьд буруу шийдвэр болж байна. Асуудалд тооцоо судалгаатай, бодитой хандаасай. Мөн үнэ тогтворжуулах хөтөлбөрийн нэрээр гаргасан хөрөнгийн ашиглалт, зарцуулалт явц, үр дүнг ч хянаж үзэх ёстой болж байна. УИХ эдгээр асуудлуудад хатуу хяналтаа тавьж, эдийн засгийн бодлогоо зангидаж чадахгүй алдаа гаргаж байгаа Засгийн газраас хариуцлага нэхэх цаг нь болсон.

-Хөрөнгө оруулалт, гадаад худалдааны талаар таны байр суурийг сонсмоор байна?

-Гадаад, дотоодын хөрөнгө оруулалтын хэмжээ энэ онд 42 хувиар буурсан гэсэн үзүүлэлт гарсан байна. Гадны хөрөнгө оруулагч нар Монголыг сонирхож байсан цаг саяхан. Гэтэл гадны хөрөнгө оруулагч нар төрийн бодлогын алдаанаас болж итгэл нь буурч хөрөнгө оруулалт Монголоос зугтаж байгааг хараад суух эрх бидэнд байхгүй. Тийм учраас хөрөнгө оруулалтыг тогтвортой байдлаар татах хууль эрх зүйн зохицуулалтыг илүү сайжруулан худалдаа хөрөнгө оруулалтыг хөнгөвчилсөн хууль гаргах шаардлагатай. Гэхдээ ийм хууль гаргаснаар жижиг, дунд аж ахуйн нэгжүүд татвар төлөгчдийг дэмжихгүй, илүү татварын дарамт бий болгох сөрөг үр дагавар гаргаж болохгүйг онцгой анхаарах ёстой. Өнөөдөр Монголд 15 тэрбум төгрөгөөс дээш хөрөнгө оруулалт хийх компани хэд байгаа нь ойлгомжтой шүү дээ. Ийм тохиолдолд 5-10 жилийн хугацаанд зарим татварын хувь хэмжээг тогтвортой байлгахаар заасныг ч ойлгохгүй байна. Өргөн баригдсан Хөрөнгө оруулалтын тухай хуулийн төсөлд хөрөнгө оруулалт бизнесийн хөгжлийн агентлаг байгуулахаар тусгасан явдалд шүүмжлэлтэй хандаж байгаа. Төрийн албан хаагчийн орон тоо дахин нэмэгдэж, хүнд суртал, төсөв хөрөнгө үрэлгэн зарах нөхцөл бүрдэнэ. Гэтэл манай улс худалдаа, тэр тусмаа гадаад худалдаа хариуцсан нэгж энэ засгийн бүтцэд байхгүй байгаа нь аливаа улс орны эдийн засгийн амин сүнс болсон худалдааны бодлогын хямрал нүүрлэж байна. Гадаад валютын эх үүсвэр болох гадаад худалдаа байнга алдагдалтай гарах болсонд бодит дүгнэлт хийх цаг болсон.

-“Алтны худалдаанд ил тод байдлыг бүрдүүлэх тухай” хуулийн төслийг хэлэлцэх гэж байна. Энэ талаар?

-Энэ хууль манай улсын эдийн засаг хямарч байгаа яг энэ цаг үед үр дүнгээ өгнө гэдэгт эргэлзэхгүй байна. Монголбанкинд тушаадаг алт ховордсон нь өнөөдрийн валютын ханшийн савалгаанд нөлөөлж байна. Алтны бизнес эрхэлж байгаа компаниудаа төрийн бодлогоор дэмжиж, Төв банкинд тушаах, алтны хэмжээг нэмэгдүүлэх шаардлагатай байна. Алтны далд худалдааг ил болгох хэрэгтэй. Гадаад валютын ханшийг хязгаарлан барихын тулд дотоодынхоо алт тойрсон асуудлаа төр бодлогоороо цэгцлэх, хууль эрх зүйн орчноо сайжруулах хэрэгтэй байгаа юм.

-Манай улсын өнөөгийн эдийн засгийн нөхцөл байдал өрх гэр бүл, хувийн жижиг аж ахуй эрхлэгчдэд хэрхэн нөлөөлж байна вэ?
-Иргэд амьжиргаагаа авч явахад хүндрэл үүсч байна. Жирийн өрх гэр бүлийн тухайд эдийн засаг санхүүгийн нөхцөл байдал хүндхэн байгаа талаар иргэд сонгогчдоос санал хүсэлт ирж байгаа. Өргөн хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүний үнэ өдрөөс өдөрт нэмэгдэж, өрх иргэн бүр банк санхүүгийн байгууллагад ихээхэн зээлтэй, өрхийн орлогынхоо дийлэнх хэсгийг өр төлбөртөө өгч ёстой л нөгөө урд хормой авч хойд хормойгоо нөхдөг дүр зураг бий болсон тухайгаа ярьж хэлсээр байна. Энэ бол бодит байдал. Хувийн хэвшлийг дэмжих төрийн бодлого дутагдаж байгаагаас тэднийг зах зээлээс шахаж гаргах хүнд суртал бүхий л төвшинд байна. Төрийн нэрийн өмнөөс төрийн үүргийг хүчтэй болгох тусам хувийн хэвшлийн салбар дампуурдаг жамтай. Түүний оронд төрийн оролцоонд хяналт тавьдаг системийг бид бий болгох шаардлагатай байна. Чөдөр тушаа болсон олон хуулийн заалтуудыг өөрчилж, иргэддээ бизнесээ эрхлэх боломж нөхцлийг бүрдүүлж өгмөөр байна. Төр хувийн хэвшлийн түншлэлийг бодитойгоор хэрэгжүүлмээр байна. Ер нь бодлогын алдаа болгон нь эдийн засагт ямархуу хүндрэл учруулж, сөхрүүлж, хямрааж байгаа нь бидний амьдралаас харагдаж байна. Өнөөдөр ЖДҮ-ийг хөгжүүлнэ, иргэдийн бизнесийг дэмжинэ, дундаж давхарга руугаа илүү анхаарна гэж байгаа боловч бодит амьдрал дээр бодлогын энэ хэрэгжилт хангалтгүй байна. Танил талгүй л бол төрөөс хэрэгжүүлж буй хөтөлбөр төсөлд хамрагдаж эдийн засаг нийгмийн дэмжлэгийг авч чадахгүй байгаагаа иргэд гомдоллон ярьж байна.

-Та баруун бүсээс сонгогдсон гишүүний хувьд өнөөдөр хөдөөгийн алслагдсан аймаг сумын иргэд яг юуг хүсч байна вэ. Өнөөдрийн үнэ ханшийн нөлөөлөл ямар байна вэ?

-Алслагдсан баруун бүсийн аймгийн ард иргэдийн хувьд улс оронд нүүрлэсэн эдийн засгийн хүндрэл хүнд цохилт болж байна. Хөдөөгийн иргэд малчид маань Улаанбаатар хотоос алс амьдарч байгаагийн хувьд өргөн хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүнээ хотын иргэдээс илүү өндөр үнээр худалдан авч байна. Тухайлбал, Завхан аймагт өргөн хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүн, бензиний үнэ 500-1000 төгрөгөөр нэмэгдсэн учраас сонгогч иргэд цалин тэтгэвэр тэтгэмжийг нэмэгдүүлэхийг шаардаж байна. Нийгэмд ч ийм хүлээлт үүссэн байгаа.

-Орон нутагт ямар ямар асуудлууд хуримтлагдаад байна вэ?

-Аймаг орон нутгийн иргэдэд үйлчилгээ үзүүлдэг гол гол байгууллага халамж, даатгалын байгуулагуудын дарга нарыг босоо тогтолцоонд шилжүүлсэн явдал нь тухайн аймаг орон нутгийн удирдлагаас тухайн салбарт хариуцлага тооцох үүрэг хүлээлгэх боломж бараг байхгүй байна шүү дээ. Орон нутагтаа захирагдахгүй газар, агентлагтай болсон нь буруу байна. Тухайлбал, татварын хэлтэс, халамжийн хэлтэс, хөдөлмөрийн хэлтэс, улсын бүртгэл, мэргэжлийн хяналтын газар гэх мэт. Бид төвлөрөлийг сааруулна гэж олон жил ярилаа. Орон нутагт татвараа төвлөрүүлж чадахгүй, иргэндээ халамж үзүүлж чадахгүй, ажил эрхлэлтээ зохицуулж чадахгүй, орон нутгийн удирдлага яаж ажиллах юм бэ. Аймаг, сумын төрийн захиргааны байгууллагын бүтэц орон тоо, хэлтэс агентлагийн бүтэц, орон тоог тогтоох эрхийг аймгийн ИТХ, Засаг даргад бүрэн шилжүүлмээр байна. Төрийн албаны шат дамжлага маш их боллоо. Жишээлбэл, аймагт Тээврийн газар, авто тээврийн хэрэгслийн оношлогооны төв гэсэн хоёр бүтцийн нэгж байх жишээтэй. УИХ-аар баталсан цоорхой хуулиудын дүр зураг байгааг засч залруулмаар байна.

-Завхан аймаг эрчим хүчний асуудлаа шийдэж чадсан уу?

-Завхан аймгийг эрчим хүчний найдвартай эх үүсвэртэй болгох асуудал нааштайгаар шийдэгдэж байгаа. Говь-Алтай, Завхан аймгийн эрчим хүчний системийг аймаг аймгаар нь салгаж тус тусад нь байгуулж өгмөөр байна. Завханд Алтай, Улиастай эрчим хүчний салбар нэгж, Улиастай эрчим хүчний компани, Тосонцэнгэлийн эрчим хүчний компани, Богдын гол, Хүнгүй, Галуутай, Тосонцэнгэлийн усан цахилгаан станц гэх олон нэгжийг нэгтгэж нэг удирдлагатай болгож өгөхийг салбарын яаманд нь санал хүргүүлсэн. Одоогоор надад хариу ирээгүй байна.

Эх сурвалж: “Монголын мэдээ”