бодис шингэж, агууламж нь ургамал болон амьд организмд сөрөг нөлөө үзүүлэх хэмжээнд хүрч, хуримтлагдах явцыг хэлдэг. Хаана амьдрал үргэлжилж байна тэнд хатуу, шингэн хог хаягдал гарах нь биологийн зайлшгүй үзэгдэл бөгөөд түүнийг байгаль орчин хүний биед халгүйгээр цэвэрлэх, зайлуулах, халдваргүйжүүлэх, устгах шаардлага гардаг. Үүнийг улс бүр янз бүрээр шийдвэрлэсээр ирсэн. Сүүлийн жилүүдэд хөдөө орон нутгаас хот суурин газарт шилжих хөдөлгөөн ихсэж, хүн амын тоо өсөж байгаа нь хатуу хог хаягдлыг цуглуулах, тээвэрлэх асуудалд тооцоолоогүй ачаалал нэмэгдэж байна. Иймээс наад зах нь гэр хорооллын айлуудын ил жорлон, бохир ус, үнс хог хаягдлаа ил задгай хаяж буйгаас газрын хөрс улам бүр л бохирдсоор байна.

Дээр нь сүүлийн үед бороо хур, үер ихтэй байгаатай холбоотой үерийн усаар дамжиж өндөрлөг газар амьдарч буй айлуудын хог хаядал, бохир ус хаа, сайгүй тарж байна. Үүнээс үүдэж амьсгалын болон гэдэсний төрөл бүрийн халдвар хавар үүсдэг.

Хөрсний бохирдол хүний эрүүл мэндэд хэрхэн нөлөөлдөг вэ?

Хөрс бохирдсоноор хүний амьдралын горим өөрчлөлт гарч, эрүүл мэндэд муугаар нөлөөлөх нь тодорхой. Наад зах нь бохирдсон хөрсөнд ургуулсан хүнсний ногоо хэрэглэх, гүний худаг ухаж, усыг нь ашиглах, ялаагаар дамжиж хүний биед халдварлах гэх мэт олон аюул бий. Хөрсний бохирдлоос үүдэж хүний биед олон төрлийн өвчлөл үүсдэг.

Үүнд, гэдэсний хижиг, цусан суулга, халдварт саа, халдварт шар зэрэг вирусын халдвар, татран, боом өвчийн үүсгэдэг бактерийн халдвар бий. Мөн авто зам, зарим шатахуун нөөцлөх газар, түгээх станцуудаас үүдэж хөрсөнд бензин, масло, тос хөрсөнд их хэмжээгээр нэвчиж, үхжүүлсэнээр харт тугалга болон бусад хорт бодисын хэмжээг ихэсгэдгийг судалгаагаар тогтоосон. Ийнхүү ялгарсан хар тугалга хүний цус төлжилтийг саармагжуулж, мэдрэл оюун ухаанд нөлөөлж, бөөр, хоол боловсруулах эрхтний хэвийн үйл ажиллагааг хямраан, татах, саажихад хүргэдэг аюултай.

Бохирдлын хэлбэрүүд

Хөрс нь агаарт цацагдсан хорт бодис, утаа тортог, газар дээрх хуурай нойтон хог хаягдлаар бохирддог: Ялангуяа хүн, амьтны хатуу ба шингэн хаягдал, ургамлын үлдэгдэл, ахуйн ба үйлдвэрийн бохир ус бохирдуулагч эх үүсвэр болдог. Органик бодисын зэрэгцээгээр эдгээр бохирдолтой хамт их хэмжээний микроорганизм хөрсөнд ордог. Хөрсний бохирдлыг дараах хэлбэрт хуваан авч үздэг. Үүнд:

Химийн бохирдол: пестицид, хүнд металлууд, радиоидэвхит элементүүд, нефтийн нүүрс усууд, эрдэс бордоонууд.

Биологийн бохирдол: микробиологийн үйлдвэрлэлийн уураг, витамины концентрациуд, ойн хортон шавьжтай тэмцэхэд хэрэглэдэг бактериуд.

Химийн бохирдол

Пестицид нь хөрсний амьд биет болон хөрсний биохимийн идэвхид янз бүрийн үйлчлэл үзүүлдэг. Пестицид нь хорын өргөн үйлчлэлтэй. Тэд хөрсөнд шууд орох эсвэл хордсон үр болон ургамлын үхжсэн хэсэг юмуу үхсэн шавьжнаас шууд бус замаар орж хөрснөөс ус, хоол тэжээл, хүнсний бүтээгдэхүүнд нэвтэрдэг. Хөрсийг бохирдуулдаг хүнд металлуудад хар тугалга, кадмий, цайр ордог. Хар тугалга хөрсөнд агаараар дамжин шороо тоос, хог хаягдалаар ордог. Хөрс нь гадны микроорганизмуудаас өөрөө цэвэрших чадвартай. Хөрсөнд ялзруулагч, азот шингээгч, антибиотик нийлэгжүүлдэг зэрэг олон янзын ашигтай бичил биетнүүд байхаас гадна янз бүрийн өвчин үүсгэгч микробууд ч оршино. Тэдгээр нь өвчтөнөөс ялгарсан ялгадас, халдварт өвчнөөр өвчилж үхсэн хүн ба амьтны хүүр, ургамал, ус зэргээр дамжиж, хөрсөнд ордог. Бохирдсон хөрсөнд гэдэсний балнад, цусан суулга, хийт үхшил, боом, татран, халдварт саа, вируст гепатет зэрэг халдварт өвчин үүсгэгчид тодорхой хугацаагаар хадгалагдаж байдаг. Жишээлбэл: Дизентери үүсгэгч Юхоног-9сар, холерийн вибрион 10хоног-4сар, гэдэсний хижиг үүсгэгч 14хоног-10сар, туляреми 10хоног-2,5сар, бруцеллёзын үүсгэгч 3 сар, сүрьеэгийн микобактери 3-7 сар, салмонелла 2-3 долоо хоног, шигелла 1,5-5 долоо хоног, тарваган тахал 3-4 хоног хүртэл амьдардаг.

Ялгадас хаях, аюулгүй байдал

Хог хаягдлын зохих хэсгийг ил задгай бие зассан өтгөн, шингэн ялгадас, бохир ус эзэлдэг байна. Иймд ялгадасыг аюулгүй хаях асуудал гарч ирдэг.

Ялгадас хаях аюулгүй байдал гэдэг нь хүний ялгадасаар гадаад орчин, ус, хоол хүнс, гарыг бохирдуулахгүй байх өөрөөр хэлбэл хувь хүний эрүүл мэндийг хамгаалах эрүүл орчин бүрдүүлэхийг хэлнэ.Хүний өтгөн ялгадасыг зайлуулах аюулгүй нөхцөлийг хангана гэдэг нь хоол боловсруулах замаар халдварладаг гэдэсний халдварт өвчнөөс сэргийлэх зарчмын асуудал юм. Хүний биологийн үндсэн хоёр хэрэгцээ нь хооллох, бие засах явдал юм. Ариун цэврийн байгууламж шаардлага хангахгүй байх, ил задгай жорлон, ил задгай бие засах.шингэн нь хальсан бохирын цооног, хог хаягдал нь сагасан хогийн сав нь орчны бохирдол үүсгэх цаашилбал өвчин эмгэг үүсгэх нөхцөл болдог.

Хөрс орчинг ялгадасаар бохирдуулахгүй байх нь хэд хэдэн зүйлээс шалтгаална.

Ариун цэврийн байгууламж хүрэлцээтэй байх. Үүнд:

Албан байгууллага бүр ариун цэврийн байгууламжийн хаягийг тодорхой тавьж байнга нээлттэй , цэвэр байлгах. Нэгэнт хүний биологийн хэрэгцээт үйлчилгээ тул төлбөргүй байх. Үйлчилгээ явуулж буй байгууллага, аж ахуйн нэгж хэдэн хүнд үйлчлэх хүчин чадалтай байна тэр хэмжээндээ тохирсон ариун цэврийн байгууламжтай байх. Хамгийн цэвэр тохилог байлгах. Хүний бие засах эрх чөлөөг хасаж боогдуулдаггүй байх хэрэгтэй.

Түгээмэл хэрэглэж буй халдваргүйжүүлэлтийн бодисууд

1.Хлорамин: Хлораминыг халдвараас сэргийлэх зорилгоор эрт үеэс хэрэглэж ирсэн, хамгийн өргөн хэрэглэгддэг, халдваргүйтгэлд арчих, шүрших байдлаар хэрэглэнэ. Ихэвчлэн 26-28 хувь идэвхитэй хлор агуулсан байна. Идэвхтэй хлороо бага алддаг учир нэг жилийн турш 0.1 хувиар идэвхитэй хлор нь багасдаг. Микроорганизмуудыг үхүүлэх чадвартай.Хэрэглэгдэж байгаа найрлага нь хүнд хортой бус. Хортой үлдэгдэл гаргадаггүй. Өнгөгүй хэрэглэхэд хялбар. Үнэ багатай. Хлораминыг 50-60 хэмийн халуун усанд найруулбал уусмал илүү идэвхитэй үйлчлэлтэй байдаг. Хлораминыг бараан өнгийн сайн таглагддаг шилэн буюу полиэтилен саванд хадгална. Үлдсэн уусмалыг удаан хадгалан хэрэглэхгүй байх / идэвхи нь сулардаг мөн уусмал бохирдож нян үржин эх уурхай болно/

2.Гипохлориткальци: Гипохлорит кальци нь нунтаг, цагаан өнгөтэй, хлорлог үнэртэй. 50 хэмийн халуун усанд найруулбал идэвхи нь 2-5 дахин нэмэгдэнэ.

З.Жавелион: Нэг саванд 300 шахмал буюу 1 кг байх ба 1 кг жавелионаар 3000 м2 талбайд халдваргүйтгэл хийнэ. Жавелион нь Франц улсад үйлдвэрлэсэн 3.4 гр-аар шахмалбайдлаархийгдсэн. Нэг шахмалыг усанд найруулахад түүний дотор 1.5 гр идэвхитэй хлор агууллагддаг. Усанд сайн уусдаг. Ууссан уусмал нь тунгалаг бага зэргийн хлорлог үнэртэй. Жавелион нь бактер, мөөгөнцөр, сүрьеэ, вируст үйлчилнэ. Уусмалд халдваргүйжүүлэх зүйлээ хийж хугацаа баримталж халдваргүйтгэсэний дараа 3 минутын турш усаар зайлна.

Орчны эрүүл ахуйн хяналтын байцаагч Б.Лхагвамаа

ЭХ СУРВАЛЖ: ГАН ЗАМ