Түүгээр ч үл барам дотны хоёр найзыгаа буудаад хамгийн сүүлд нь амиа хорлосон байна. “Тэр маш найрсаг хүүхэд байсан. Тэгээд бас хэнийг ч инээлгэж чаддаг байлаа” хэмээн мөнөөх сурагчийн ангийнх нь хүүхэд ярьсан аж. Ердөө 12-хон настай жаал өөрт нь уурласан багшаасаа хариугаа авахын тулд гэрээсээ буу авчирсан нь ийм эмгэнэлт явдалд хүргэжээ.

Зөвхөн энэ онд л гэхэд Америкийн сургуулиудад ийм хэрэг хэд, хэдэн удаа гарсан. Өнгөрсөн долоо хоногт Техаст нэг сурагч хүүхдүүдийн өмнө өөрийгөө буудсан бол наймдугаар сард өөр нэг хүүхэд сурагчдыг шархдуулсан юм. Харин нэгдүгээр сард Калифорнийн ахлах сургуулийн сурагч хоёр хүнийг буудаж гэмтээсэн хэрэг гарсан. Өнгөрсөн өвөл Коннектикут мужийн Ньютауны бага сургуульд 20-хон настай то-моотой, даруухан хэрнээ жигтэйхэн авьяаслаг нэг залуу 20 хүүхэд, зургаан том хүний амь насыг хөнөөсөн юм.

Гэхдээ энэ бол зөвхөн сургууль дээр гарсан хэргүүд. Түүнээс биш өнгөрсөн сард л гэхэд Вашингтонд нэгэн тэнгисийн цэрэг 12 хүнийг хөнөөчихөөд сүүлд нь өөрийгөө буудсан. Энэ мэтчилэн олон нийтийн газар хүмүүсийг хомроголон буудсан хэрэг Америкт маш олон гарах болсон. Тэр ч байтугай хэргийн давтамж нь жил ирэх тусам нэмэгдэж байгаа аж.

Бага сургуулиуд дээр болсон иймэрхүү хэргүүдийн дараа Америкийн төр ямар хариу арга хэмжээ авсан бэ гэдэг сонин. Ньютаунд болсон хэргийн дараа багш нарыг биедээ буутай байхыг шаардаж эхэлсэн юм. Миссурийн амбан захирагч бол бүр үүнийг нь хуульчилж өгсөн байдаг. Мөн буутай холбоотой сэдвийг ямар ч хичээл дээр хөндөхийг хориглосон юм. Америкийн бусад хэд хэдэн мужид иймэрхүү арга хэмжээ авчээ. Хүүхдийн аюулгүй байдлыг хангах хөтөлбөрийн хүрээнд насанд хүрээгүй 25 сая хүүхдийг хаа нэг газар буу олж харсан бол “Зогс. Битгий хүр. Тэндээс холд. Тэгээд том хүнд хэл” гэдэг дүрмийг ягштал зааж өгөх ёстой гэж Сенатын гишүүд үзэж байв. Гэвч бууны талаар хүүхдүүдэд илүү сайн зааж өгөөд түүний хор хөнөөлийг таниулж, хэрхэн өөрийгөө хамгаалах вэ гэдгийг ойлгуулах ёстой гэж үзэх эцэг эхчүүдийн ярилцлага “CNN”-ээр гарч байлаа. Энэ хооронд цагдаа нар нь 24 цаг бэлэн байдалд ажиллаж, хэрэг болсон газар богино хугацаанд очихын тулд сургуулилт хийх болжээ. Зөвхөн энэ онд л гэхэд олон хүнийг хомроголон буудсан 12 тохиолдол гарсан учир ийм хэрэгт өөрсдийгөө бэлдэх хэрэгтэй байлаа. Өнгөрсөн сард Вашингтонд болсон халдлагын дуудлага 911-д очсоноос хойш долоон минутын дараа хэргийн газар цагдаа нар очсон байдаг. Харин Невадагийн буутай жаалын талаарх дуудлагаас хойш гурван минутын дараа цагдаа нар сургууль дээр нь очжээ. Гэсэн хэдий ч хүүхдүүд, хүмүүс амиа алдсаар л байна.

Олон нийтийн газар хүмүүсийг буудаж буй хэрэг олон гарахтай зэрэгцээд Америкт хүн бүр буу эзэмших эрхтэй болохоор ингэж байна гэж шүүмжлэх нь нэмэгдсэн. Тэр ч байтугай энэ эрхийг нь олгосон хуулийн зүйл заалтыг өөрчлөх тухай идэвхтэй ярих болсон юм. Ньютауны бага сургуульд болсон аймшигт явдлын дараа Барак Обама шинэ хуулийн төсөл санаачилсан боловч АНУ-ын Сенат дэмжээгүй учир буцааж байв. Гэхдээ асуудлын мөн чанар нь бууны хэрэглээнд байна уу гэвэл “Үгүй”гэж хариулах шинжээчид ч олон байна.

Саяхан Америкийн Оклахама хотод сэтгэцийн өвчтэй нэгэн эр төрсөн ээжийгээ буудаж хөнөөгөөд энэ тухайгаа нууж, гэрээсээ гаралгүй гурав хоносон хэрэг гарчээ. Хөршүүд нь энэ тухай анх мэдээлснээр цагдаа нар хэргийг шалгаж эхэлсэн байна. Гэтэл мөнөөх залуу нь хэд хэдэн төрлийн бууны хууль ёсны эзэмшигч байсан бөгөөд дэлгүүрээс галт зэвсэг худалдаж авахад нь хэн ч хориглодоггүй байжээ. Гаднаасаа бол энгийн хүн шиг харагддаг хэрнээ янз бүрийн дуу чимээ хий сонсдог болчихсон байсан гэдэг. Товчхондоо гэвэл америкчуудын дунд иймэрхүү сэтгэцийн өөрчлөлттэй хүмүүс улам олширсоор байгаа юм. Нэгэн судалгаагаар Америкийн насанд хүрсэн 46 сая хүн бүгд 18 хүртэлх насандаа тодорхой хугацаанд сэтгэц нь хямарч байжээ. Тэр ч байтугай 18-25 хүртэлх насныхны дунд сэтгэцийн өөрчлөлттэй хүмүүс харьцангуй олон байдаг аж. АНУ-ын их сургууль, коллежид суралцаж байгаа оюутнуудын 40 хувь нь түргэн уур, депресс болон бусад сэтгэл зүйн хямралаас гарахын тулд эмчилгээ хийлгэж байсан гэдэг жигтэй судалгаа ч бий. Ньютауны бага сургууль дээр 26 хүнийг буудан хөнөөсөн залуу ч тэр, Вашингтонд болсон халдлагыг үйлдсэн тэнгисийн цэрэг ч тэр сэтгэцийн өөрчлөлттэй байсан нь хожим тогтоогдсон юм. “Тэгэхээр энэ бүхэн нь манай нийгэмд тулгарч буй хамгийн том бэрхшээл боллоо” хэмээн “Los Angeles Times” сонинд бичжээ. Гэхдээ сэтгэц нь багахан хямарсан хүн өөрөө л очиж үзүүлж, эмчлүүлэхгүй бол өвчин нь анзаарагдахгүй. Харин энэ нь улам даамжирвал жинхэнээсээ сэтгэцийн өвчлөл болох юм. Сэтгэл санаа нь хямралтай байгаа хүмүүс онцгой нөхцөл байдал дунд орохоороо сэтгэцэд нь өөрчлөлт орж, өөрийгөө хянаж чадахаа больдог гэх. АНУ-ын Сэтгэцийн өөрчлөлтийн талаарх үндэсний статистикийн төвөөс гаргасан тооцоогоор тус улсад эмчилгээ аваагүй сэтгэцийн өвчтэй хүмүүсээс болж жил тутамд 100 тэрбум ам.долларын хохирол учирдаг аж. Америкийн орон гэргүй иргэдийнх нь 20-40 хувь, хүн амины гэмт хэрэг үйлдэгсдийн 10 хувь, шоронд байгаа насанд хүрэгчдийн 16 хувь нь сэтгэцийн өвчтэй байдаг тухай хэвлэлүүдэд бичсэн байдаг. Түүнээс гадна шоронд хоригдож байгаа сэтгэцийн өвчтэй хүмүүсийн тоо эмнэлэгт хэвтэж байгаатайгаа харьцуулахад гурав дахин их гэсэн судалгаа хүртэл бий. Ийнхүү Америк мөрөөдөл гээчийнх нь эзэд болсон хүмүүс сэтгэл зүйн хямралд нэрвэгдэж, нийгмийг цочроосон гэмт хэрэг олноор нь үйлдэх болжээ.

Ийм нөхцөл байдал бий болсон шалтгаан нь сэтгэл зүйн эмчилгээ дутагдсантай холбоотой хэмээн америкчууд өөрсдөө үзэж байх юм. Тухайлбал, АНУ-ын Конгрессын гишүүн Билл Кэссиди “Америкчуудын сэтгэцийн өвчнийг анхаарах цаг болжээ” гэх гарчигтэй нэгэн нийтлэлдээ “Конгрессын хийх ёстой эн тэргүүний ажил бол иргэдийнхээ сэтгэцийн эрүүл мэндийг хамгаалах тогтолцоогоо сайжруулах явдал юм” гэсэн байдаг. Гэтэл бусад оронтой харьцуулахад энэ тал дээр хамгийн их анхаарал хандуулдаг орон нь Америк. Сэтгэл судлаачдын байгууллагын цар хүрээгээрээ дэлхийд хамгийн томд тооцогдох Америкийн сэтгэл судлалын нийгэмлэг Вашингтонд байрладаг бөгөөд 148 мянган гишүүнтэй юм. Энэ салбар дахь хамгийн шилдэг эрдэмтэд Америкаас төрөн гарсан. Тэнд л сэтгэл зүй гэдэг ойлголт шинжлэх ухааны түвшинд хамгийн сайн хөгжиж, үүний ачаар энэ мэргэжлийг эзэмшсэн хүн жилд дунджаар 115 мянган ам.долларын цалин авч байна. Тэгсэн хэрнээ энэ салбарт улам их анхаарал хандуулах шаардлагатай гэж өөрсдөө дүгнэх аж. Гэтэл эрх чөлөөний орон Америкт сэтгэцийн хямралаар өвчилөгсдийн тоо нэмэгдсээр байгаа нь угаасаа нийгмийнх нь гажуудал байвал яах вэ. Тэр тусмаа энэ нь зөвхөн насанд хүрэгсэд ч биш, ердөө л 10 гаруйхан настай жаахан хүүхдүүдэд хамаатай болж буй нь нэгийг өгүүлэх шиг. Ямартай ч энэ бүгдийн учир шалтгааныг тодорхойлоход цаг хугацаа хэрэгтэй нь дамжиггүй юм.

Т.Элиса