бодож явахад орж ирсэн юм. ДОХ-той холбоотой ичгvvр, гутамшгийг эв нэгдэл, айдас хvйдсийг итгэл найдвар болгон хувиргав. Мэдлэггvй байдал, шударга бус явдалтай хамтын хvчээр тэмцье. ДОХ-ын улмаас зовож шаналж буй хvмvvсийн амьдралд дэм єгч тусалъя.
ДОХ-ын халдвартай 38.6 сая хvн амьдарч байгаа
1982 оноос эхлэн Дархлалын олдмол хомсдол буюу ДОХ гэсэн нэр томъёо бий болж, энэ євчин цусаар, эхээс урагт, бэлгийн замаар халддаг болохыг тогтоож байжээ. -1996 оноос ДЭМБ, НVБ-ын Хvн амын сан, ЮНЕСКО зэрэг байгууллагын оролцоотойгоор ДОХ-той тэмцэх vндэсний хєтєлбєр хэрэгжиж эхэлжээ. ХДХВ буюу ДОХ-ын вирус нь ихэвчлэн бэлгийн замаар халдаж Хvний биеийг аливаа євчнєєс сэргийлэн хамгаалдаг дархлааг алдагдуулдаг аж. Уг вирус нь хvний биеэс гадна амьдрах чадвар багатай, 60 хэмээс дээш халуунд тэвчээртэй юм байна. Тvунчлэн спирт, ариутгалын бодис, угаалгын нунтаг, саван зэрэгт тэсвэр муутай, хvний эрvvл арьсанд нэвтрэн орох боломжгvй. Харин хvйтэн буюу хасах хэм, рентген, хэт ягаан туяа, шингэн орчинд тэсвэртэй бєгєєд vрэвсэж гэмтсэн арьсанд маш хурдан нэвтрэн ордог гэнэ. ДОХ-ын вирус нь хvний биеэс ялгарч буй шvлс, цус, vрийн шингэн, тархи нугасны шингэн, хєхний сvv зэрэгт агуулагдаж байдаг. Хэрэв ДОХ-ын халдвартай эхийн урагт болон тєрсний дараа хvvхдэд нь ихэвчлэн хєхний сvvгээр халдварладаг байна. Єнєєдрийн байдлаар дэлхийд дунджаар 38.6 сая хvн ДОХ-ын халдвартай. Vvнээс 36.3 сая нь насанд хvрэгчид, 17.3 сая нь эмэгтэйчvvд, 2.3 сая нь хvvхэд байна. Жил бvр ойролцоогоор таван сая хvн шинээр халдвар авч гурван сая хvн ДОХ-оор нас бардаг. ДОХ-ын халдвартай хvмvvсийн тал хувийг 15-24 насны залуучууд эзэлж байгаа. XXI зууны тахал болсон уг євчний вирусыг єдєрт 6000 орчим хvн шинээр авдаг гэсэн статистик судалгааг гаргажээ. ДЭМБ-аас тооцоолж байгаагаар дэлхийд жил бvр бэлгийн замаар дамжих халдварын 330 сая орчим шинэ тохиолдол гардаг аж. Иймд энэ зууны тахал болох ДОХ аюулын харанга дэлдээд байна. Согтууруулах ундаа худалдан авсан хvн бvрт бэлгэвч дагуулна Манай улсад одоогоор ДОХ-ын 25 тохиолдол албан ёсоор бvртгэгдээд байгаа. Эдгээр тохиолдлуудаас уг євчний улмаас хоёр нь хорвоог орхисон . ДОХ гэдэг тойроод гарах аюул биш.. Иймд халдвар авахгvй гэх баталгаа хаана ч байхгvй. Гагцхvv хvн та єєрєє єєртєє бурхан. Бурхан бvгдийг зохицуулж байгаа гээд л бид хоорондоо ярилцдаг. Тэгвэл єєрєє єєрийгєє мэдэх, хянах бурхан бол та єєрєє л гэсэн vг. Хэдхэн хормын зугаа цэнгэл таныг юу руу ч тvлхэж мэдэх хэцvv цаг. Бас нэгэн єєр "бурхан" байна аа. Энэ бол мэдээж бэлгэвч. Бэлгэвчийг хэрэглэж заншсанаар ДОХ болон БЗХЄ-нєєр євчлєхгvй байх бvрэн боломжтой. Олон нийтийн мэдээллийн хэрэгслээр єдєр бvр бэлгэвч хэрэглэхийг уриалан сургалт сурталчилгаа, мэдээ мэдээлэл гарч байдаг. Гэвч ДОХ-ын халдвар нэмэгдсээр... Миний дэвшvvлж буй санаа бол бэлгэвчийг, буудал, ТVЦ зэрэгт 100-300 тєгрєгєєр худалдаалах бус vнэгvй тараах. Бэлгэвчийг хvн бvрийн халаасанд байлгадаг болгох. Ингэхийн тулд багагvй хугацаа бас багагvй санхvvжилт хэрэгтэй байх. Бэлгэвч худалдан авахдаа хvмvvс ичдэг хэвээр. Хэрэгцээтэй vед ТVЦ байхгvй, эсвэл хол байх нь бvр энvvхэнд. Иймээс ДОХ-ын халдвар нэмэгдэж байна гэж боддог. Монгол Улсын Шадар сайд М.Энхсайхан даргатай ДОХ-той тэмцэх vндэсний хороо байгуулагдсан байна. БХЯ, БСШУЯ, ГХЯ, НХХЯ, СЭЗЯ, VХЯ, ЗТАЖЯ, ХЗДХЯ, ГЕГ, VОНРТВ, ЦЕГ, Нийслэлийн Засаг дарга бєгєєд Улаанбаатар хотын захирагч, МУЗН-ийн дарга нар тус хорооны гишvvдээр ажиллах болжээ. Тус хороо 2010 он хvртэлх ажлаа батлаад байгаа аж. Архи гэдэг идээний дээж мєртєє хэтрvvлбэл харууслын дээд болох нь элбэг. Ирэх оны нэгдvгээр сарын 1-нээс эхлэн 26-аас дээш градустай согтууруулах ундаа авсан хэнд ч гэсэн vнэгvй бэлгэвч, сурталчилгааны материал, санамжийн хуудсыг vнэгvй олгож байхаар болжээ. Монголд 300 орчим хvн ХДХВ-ын халдвартай байж болзошгvй Халдварт євчин судлалын vндэсний тєв дээр ДОХ-ын шинжилгээг vнэгvй авдаг. Энэ тєвєєр єдєрт ойролцоогоор 200-400 хvн vйлчлvvлдэг байна. Тус тєв дээр зєвхєн шинжилгээ аваад зогсохгvй хvссэн мэдээллээ олох, ДОХ-ын тархдлтыг хvснэгтээр Монголд ХДХВ-ын халдвар авсан 300 орчим хvн байх магадлалтай гэж ДЭМБ vзжээ, Иймээс залуустаа хандан хайрт хань, найз охин, хєвгvvндээ vнэнч байж, бэлгэвч хэрэглэж заншихыг уриалах байна. Мєн ДОХ-ын вирус тээж яваа хэнийг ч болов бvv гадуурх. Тэдэнд богинохон ч гэсэн хугацаанд аз жаргал, инээд хєєр, сэтгэлийн тэнхээ хайрлая. Тэд ч гэсэн хvн шvv дээ. ДОХ-гvй ирээдvй таны амлалтаас шалтгаална. ДОХ-ын тархалтыг хvснэгтээр

Тив	ДОХ-ын халдвартай хvн ба хvvхэд	ДОХ шинээр авч буй хvн	Тархалын хувь	ДОХ-оор нас барсан хvн ба хvvхэд
Африк	24.5 сая	2.7 сая	6.1	2.0 сая
Хойд Африк	440.000	64.000	0.2	37.000
Ази	8.3 сая	930.000	0.4	600.000
Латин Америк	1.6 сая	140.00	0.5	59.000
Карибийн орнууд	330.000	37.000	1.6	27.000
Европ болон тєв Ази	1.5 сая	220.000	0.8	53.000
Хойд Америк болон тєв Европ	2.0 сая	65.000	0.5	30.000
Нийт	38.6 сая	4.1 сая	1.0	2.8 сая

Интернэт дэх ХДХВ/ ДОХ-ын мэдээллийн эх сурвалжууд монгол хэл дээрх: -http://www.naf.org.ran/- ДОХ-той тэмцэх Vндэсний Сангийн албан ёсны сайт -http://www.un-mongolia.mn/ Монгол дахь НVБ-ын Хєгжлийн хєтєлбєр, байгууллагуудын сайт. -http://www.pmis.gov.mn/ Монгол Улсын Эрvvл мэндийн яамны мэдээлэл -http://www.nccd.gov.rrm/-XЄCYT-ийн сайт Англи хэл дээрх: -http://www.aegis.com/- Дэлхийн томоохон ХДХВ/ ДОХ-ын мэдээллийн сан -http://www.aidsalliance.com/- Одаң улсын ХДХВ/ДОХ-ын Аллианс байгууллагын сайт. - http;.//www.aidsmap.com/-Английн NAM байгууллагын Олон улсын ХДХВ/ДОХ Аллианс байгууллагатай хамтарсан сайт. - http://www.youandaids.com/ -Ази, Номхон далайн бvсийн ХДХВ/ ДОХ-ын мэдээлэл - http://www.infoweb.org/- ДОХ-ын салбарын дэлхийн мэдээллийн системийг дэмжих онлайн-номын сан ( AEGIS) - http://www.hivpositive.com/-XДXB-тэй амьдрах тухай америкийн сайт. Мэдээ, эмчилгээ, эм, хоол тэжээл, шинжилгээ. http://www.aidsmeds.com/- ХДХВ/ДОХ-ын эмчилгээний тухай мэдээлэлтэй. Вирусын эсрэг эмчилгээний мэдээлэл хичээлийн хэлбэрээр орсон. - http://www.aids.org/- ХДХВ/ДОХ-ын урьдчилан сэргийлэх талаархи асуулт, хариулт хvvхэд, эмэгтэйчvvдэд зориулсан мэдээлэлтэй. - htt.p-i//www.cdc.gov/hiv/pubs/facts.htm- Америкийн євчний хяналтын тєвийн мэргэжилтнvvд болон ХДХВ-ийн халдвартай хvмvvст зориулсан сайт. -http://www.caps.ucsf.edu/- Урьдчилан сэргийлэх хєтєлбєрvvдийн тухай мэдээлэлтэй. - http://www.hopkins-aids.edu7- Британийн Жон Хопкинс ДОХ-ын vйлчилгээний байгууллагын албан ёсны сайт. Анагаах ухааны чиглэлийн мэдээлэлтэй. -http://www.aidsquilt.org/- ДОХ-оор нас барагсдын дурсгалын албан ёсны сайт. - http://www.hsph.harvard.edu/hai/- Гарвардын ДОХ-ын Хvрээлэнгийн судалгаа шинжилгээний ажлуудтай танилцаж болно. - һлр://www43ositivenatioiLco.uk/- ХДХВ/ДОХ-ын той амьдарч буй хvмvvст зориулсан сэтгvvлийн хувилбар - http://www.gmhc.org/- Америкийн ДОХ-ын эсрэг Гей эрчvvдийн эрvvл мэндийң байгууллагын сайт. - h.ttp://www,edoa.org/- _Европын ХДХВ/ДОХ-ын талаархи мэдээллийн сан. -http://www.catie.ca/- Канадың ДОХ эмчилгээ мэдээлэл солилцооны байгууллагын сайт. -http ://w ww.undp.org/hiv/-H VБ-ын Хєгжлийн хєтєлбєрийн ХДХВ/ДОХ-ын мэдээлэл. -http://www.aidslaw.ca/-Kaнадын ДОХ-ын хууль эрх зvйн caйт.Unfpa.org- НVБ-ын Хvн амын ангийн ДОХ-ын албан ёсны мэдээлэл. -http://www.pbs.org/wgbh/nova/aids/- ХДХВ/ДОХ-ын ТВ боловсролд зориулсан сайт. ХДХВ-ийн амьдралын циклийн тухай хvvхэлдэйн кино сонирхол татдаг. -http://www.thebody.com/cgi-bin/body.cgi-15000 баримтат эх сурвалжаас єдер бvр мэдээлэл нь шинэчлэгдэж байдаг. Орос хэл дээрх: http://www.minzdrav-rf.ru/- ОХУ-ын Эрvvлийг хамгаалах яамны албан ёсны сайт -http://www.spid.ru/- Москва хотын ДОХ-той тэмцэх хорооны сайт. -http://www.aidsrussia.org -ДЭМБ дэмжлэгтэй ажиллаж байгаа ДОХ-той тэмцэх Оросын тєсєл -http://www.afew.org Єрнє Дорно ДОХ-ын Сан Голландын сангийн сайт -http://www.hiv-aids.ru/-Aлxaм сэтгvvлйин албан ёсны сайт -http://www.lgvs.org.ua/ Бvх Украины ХДХВ-ийн халдвартай амьдарч буй хvмvvсийн сайт -http://www.aids.irkutsk.ru/-3pxYY хотын ДОХ-ын эерэг Улаан загалмайн байгууллагын сайт. -http://www.postman.ru/-safelove/-Xил хязгааргvй эмч нар байгууллагын " Аюулгvй секс -Миний сонголт"мэдээллийн компанийн мэдээлэл Олон улсын байгууллагууд: -http://www.actupgg.org/aunetwork.html -http://www.icw.org/-XДXB/ДOX-тoй амьдарч буй олон улсан эмэгтэйчvvдийн нийгэмлэг 90 орны 800 гаруй эмэгтэй нэгдсэн. -http://www.gnpplus.net-GNP+-XДXB/ДOX-тoй амьдарч буй хvмvvсийн дэлхийн сvлжээ -http://www.icaso.org/- ДОХ-ын эсрэг vйлчилгээ vзvvлдэг байгууллагуудын олон улсын сvлжээ. -http://www.ias.se/- ХДХВ/ДОХ-ын асуудлаар ажилладаг эрдэмтдийн ДОХ-ын эерэг олон улсын нийгэмлэг.Тєв нь Шведийн Стокгольм хотод байрладаг. -http://www.unaids.org/- НVБ-ын ХДХВ/ДОХ-ыя асуудлаархи Нэгдсэн Хєтєлбєр, ДЭМБ, НVБ-ын Хvvхдийн Сан, НVБ, НVБ-ын Хєгжлийн хєтєлбєр Дэлхийн Банк оролцдог. -http:/ /www.unfjia.org/modules/aidsclock/ind ex.htra-Дэлхийн ХДХВ-ийн халдвар авсан хvмvvсийн статистик мэдээлэл.

(Єнєєдрийн монгол 216/386) Д.Цэнгэлмаа