-МАН Их хурлаа хийж, дүрэм хөтөлбөрөө шинэчилж, удирдлагын багаа өөрчиллөө. Энэ хурлаас нийгэм бодитой үр дүн хүлээж байгаа гэсэн ойлголт байсан. Таны бодлоор нийгэм яг юу хүлээж байсан бол, тэр хүлээлтэд бүрэн дүүрэн хариулт өгч чадсан болов уу?
-Өнөөгийн нөхцөлд МАН алдаа, оноогоо дүгнэн цэгнэж, дүрэм, хөтөлбөрөө шинэчилж, удирдлагын багаа өөрчилсөн явдал бол чухал нь чухал. Гэхдээ манай нам удаа дараагийн ялагдлынхаа нийгмийн үр дагаврыг зөв оношилж, хариуцлагаа ухамсарлаж, бодитой дүгнэлт хийж, бодлого, үйл ажиллагааныхаа чиглэлийг тодорхойлох нь илүү чухал байв.Нийгмийн хүлээлт ч ийм байсан гэж бодож байна. Өнөөдөр Монголын нийгэмд ямар нөхцөл, байдал үүсээд байна вэ. Яг энэ тухай би яримаар байна.

Нэгдүгээрт, 2012 оны УИХ-ын сонгуулиар АН нийт сонгогчдын 35 хувийн санал авч, парламентад 31 суудалтай болсон. Харин МАН нийт сонгогчдын 31 хувийн санал авч 29 суудалтай болсон. Тоон утгаараа энэ бол нэг л суудлын зөрүүний асуудал шүү дээ. Өөрөөр хэлбэл, нэг нь УИХ-д олуулаа болчихсон гээд түрэмгийлээд, нөгөө нь цөөхүүлээ болчихлоо гээд бачуураад байх өнгөц асуудал биш. Ерөнхийлөгчийн сонгуулиар АН-аас нэр дэвшигч санал өгөх ёстой нийт сонгогчдын 38, МАН-аас нэр дэвшигч 31 хувийн санал авав. Энэ бүхэн Монголын нийгэмд намуудын нэр хүнд унаж, улстөрд дотоодын хямрал нүүрлэж байгааг харуулж байгаа юм. Нийгэмд намуудын нэр хүнд унах нь нэг талаас төрийг хүчгүйдүүлж, төрд итгэх иргэдийн итгэлийг сулруулдаг. Нөгөө талаас нийгэм хөгжлийн чиг баримжаагаа алдахад хүрдэг. Үүний нийгмийн хариуцлагыг өөр хэнтэй ч хуваалцахгүйгээр МАН, АН хоёр хүлээх учиртай.

Хоёрдугаарт, Монголын нийгэмд нэг улстөрийн хүчний үзэл суртлын хүчирхийлэл явагдаж байна. АН хуулийг үл хүндэтгэх, өөрийн үзэмжээр хэрэглэх, засварлаж зохицуулах, шинээр хууль, эрх зүйн орчин бүрдүүлэх замаар өөрийн ашиг сонирхолдоо тохируулан үзэл бодлоо нийгэмд тулган хүлээлгэж байна. Хүчирхийлэл нь улстөрийн олон ургальч үзлийг үгүйсгэж, парламентын ардчиллыг гажуудуулж, улмаар нийгмийн ардчилал, шударга ёсны үнэлэмжийг бууруулдаг. Энэ нь нийгэмд мэдрэгдэж, сүүлийн үед хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр “хуурамч ардчилал”, “дүр эсгэсэн ардчилал” гэх зэрэг үг хэллэг, нэр томьёо цухуйх болсноор илэрч байна. Олон түмний санаа бодлыг үгүйсгэх аргагүй, тэднийг төөрөгдүүлж бүр болохгүй. Ардчилал бол тодорхой ойлголт, бодит зүйл. Харин ардчиллын нэр баригчид янз бүрийн дүр эсгэж байж болно. 1992 оны Үндсэн хуулиар ардчилал Монголын нийгмийн ололт, хүртээл болон нэгэнт баталгаажсан. Иймээс ардчиллыг аль нэг улстөрийн хүчин, өндөр дээд эрх мэдэлтнүүд өмчлөх ёсон байхгүй. Гэтэл АН-ыг л дэмжихгүй бол ардчилагч биш гэж ард иргэдээ ялгаварлан гадуурхсан бодлого, үйл ажиллагаа хүчтэй явагдаж байна. Энэ бол ард түмний эв нэгдэлд сэв суулгах холын үр дагавартай үйл ажиллагаа. Монголчууд бидэнд эв нэгдлээс илүү эрхэм чухал зүйл үгүй шүү дээ.

Гуравдугаарт, эрх баригч намын лидер гэгдэх хүмүүсээс хөрш орнуудын зүгээс эмзэглэхүйц болчимгүй үг, яриа, бодлогогүй үйлдэл удаа дараа гаргах боллоо. “Тэд юу ярих нь бидэнд хамаагүй, Хятадын коммунист нам 60 сая хүнээ хядсан”, “Монгол, Хятадын хилийн боомт дээр нүүрс тээвэрлэлтэд крант тавина”, “Хятад ард улсын хөгжлийг дэмжих гэлээ” гэж улстөрчид бие биеэ зэмлэх зэрэг нь урд хөршийн гадаад бодлогын гадуур өнгөрнө гэж бодож байгаа бол дэндүү гэнэн хэрэг. Лениний хөшөө, цагаан хаалгануудыг буулгах нь барилга, байгууламж талаасаа хэний ч анхааралд өртөхгүй, жижиг асуудал мэт боловч хөрш зэргэлдээ хоёр орны ард түмний найрсаг харилцааны түүхийн бэлгэ тэмдэг гэдэг утгаараа хойд хөршийн гадаад бодлогын хараанд өртөхгүй өнгөрнө гэж бас үгүй юм. Ер нь улс орны хоорондын харилцаа бол манайхан шиг цээжний бангаар ярьдаг асуудал биш, маш эмзэг, нарийн зүйл шүү дээ. Монгол Улс дэлхийн хоёр том гүрэн, хоёр том эдийн засаг, зах зээлийн дунд оршин байгаагаа ухаарч зөв гадаад бодлого явуулбал энэ нь бидэнд асар том давуу тал юм. Хоёр хөрш маань хоорондын эдийн засгийн харилцааныхаа дэд бүтэц, харилцаа, холбооны сүлжээг Монголыг тойруулж барьж байгуулж байгааг юу гэж үзэх вэ. Монгол Улс хөрш орнуудтай харилцах харилцаагаа илүү найрсаг, нээлттэй гольдиролд оруулж, Үндэсний аюулгүй байдлын үзэл баримтлалаа өөрчлөхгүй бол өндөр хөгжилтэй хоёр их гүрний дундах хөгжлийн бүүдгэр өнгө төрхтэй, хуурай газрын “арал” мэт хоцрогдож үлдэх алс ирээдүйн дүр зураг бууж байгаа юм.

БОНД БОЛ ЭДИЙН ЗАСГИЙН
АГУУЛГААРАА ЗЭЭЛ БИШ

Дөрөвдүгээрт, Эрх баригчид цаг хугацааны хувьд сонгуулийн мөчлөгөөр тооцоолж, сонгуулийн амлалтдаа хөтлөгдөн эдийн засаг- санхүүгийн алсын хараагүй бодлого явуулж байна. Тэдний яриад, сурталчлаад байгаа бонд гэдэг нь эдийн засгийн агуулгаараа зээл биш, Засгийн газраас Монгол Улсаараа дэнчин тавьж, баталгаа гаргаж өгсөн өрийн бичиг юм. Миний гүнээ хүндэтгэдэг Х.Цэвлээ гуай эх хэлнээ “луйврын бичиг” гэж монголчуудын ой тойнд буухаар хөрвүүлсэн байна билээ. Бондоос ялгарах зээлийн гол онцлог нь тодорхой зориулалттай, зээлдүүлэгч нь зээлдэгчийн нэгэн адил эрсдэл хүлээдэгт оршино. Үүний нэг нотолгоо бол ОХУ-ын Ерөнхийлөгч В.Путин анх 2000 онд Монгол Улсад айлчлахдаа их өрийн асуудлыг Монголын эдийн засагт дарамт учруулахгүйгээр шийдвэрлэнэ гэж мэдэгдсэн явдал байв. Энэ зээлийг буцаан төлөх хэмжээний эдийн засгийн чадавхийг Монгол Улсад бий болгож чадаагүйнхээ эрсдлийг ОХУ өөртөө хүлээнэ гэсэн үг. Түүнээс биш их өрийг нааштай шийдвэрлэсэн нь Н.Энхбаярын ч гэнэ үү, хэн нэгний гавьяа биш. Хэрвээ Монгол Улс олон улсын санхүүгийн зах зээл дээр бонд гаргаж, “мөнгө босгож” байсан бол ямар нэгэн хөнгөлөлт, чөлөөлөлтийн тухай асуудал байхгүй шүү дээ. Энэ бол олон улсын санхүү, валют- зээлийн харилцааны энгийнээр хэлбэл “А” үсэг болно. Төмөр зам, нефьт боловсруулах үйлдвэр барьж байгуулах, авто зам тавих нь хэрэгтэй гэдэгтэй маргах хүн байхгүй. Гэхдээ нийгмийн хэрэгцээ нь бондын эрсдлийн шалгуур биш. Бондын эрсдлийн шалгуур нь уг обьектууд өгөгдсөн хугацаанд буюу 5-10 жил үр ашгаараа эх үүсвэр бий болгож чадах эсэхээр хэмжигдэнэ. Улс орнуудын практикаас харахад дунд зэргийн ачаалалтай авто замын үр ашиг 40-50 жилд, төмөр зам, нефьт боловсруулах үйлдвэрийн үр ашиг 15-20 жилд нийгмийн үйлдвэрлэлийн үр өгөөжөөр илэрч гарна гэж тооцоолдог юм билээ. Тэгвэл таван жилийн дараа бондын төлбөрийг ямар эх үүсвэрээр шийдэх вэ гэдэг асуулт аяндаа гарч ирнэ. Гэтэл бидний найдлага тавиад байгаа Оюутолгой, Тавантолгойн ордууд хэзээ ашиглалтад орох, Монгол Улсад хэдий хэмжээний ашиг өгөх нь одоо болтол тодорхойгүй байна. Тийм учраас эдийн засагт ирэх өрийн ачаалал нийгмийн арга хэмжээний санхүүжилтийн хомсдолд оруулна гэж үзэж байна.

“ЯЛАЛТААС ИЛҮҮ ҮНЭТЭЙ ЯЛАГДАЛ БАЙДАГ”

- Өнгөрсөн алдаа, оноондоо зөв дүгнэлт өгч байж, урагшлах нь зүй ёсны асуудал. Гурван удаагийн сонгуулийн ялагдалд Их хурал бүрэн дүүрэн дүгнэлт өгч чадсан эсэхэд Та яг ямар бодолтой байгаа юм бэ?
-Намын дарга Ө.Энхтүвшин илтгэлдээ МАН удаа дараагийн сонгуульд ялагдсан учир шалтгааныг илэн далангүй, дэлгэрэнгүй гаргаж тавьсан. Их хурлын уур амьсгал ч ийм байсан, олон түмэнд ч зохих хэмжээгээр хүрсэн. Энэ бол сайшаалтай хэрэг. Би энд нэг л зүйлийг арай тодруулж хэлье. Аливаа нам залуу үеэрээ байнга сэлбэгдэж байх ёстой. Гэхдээ энд туйлшрал байж болохгүй. У.Хүрэлсүхийг намын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга байхад оюутан залуучуудыг бөөн бөөнөөр нь цуглуулж, намын батлах гардуулдаг байв. Ийм хэт туйлшрал ахмад, дунд, залуу үеийн алтан хэлхээ, залгамж чанарыг сулруулж, нам дэмжигчдээ алдахад хүргэх талтай. Энэ нь УИХ-ын сонгуулийн үр дүнд нөлөөлсөн байхыг үгүйсгэх аргагүй юм. Нам бол дан ганц залуучуудын байгууллага биш улстөрийн байгууллага. Үүгээр би намын удирдлагын бүрэлдэхүүнд орж ирсэн залуучуудын төлөөллийг хэлж байгаа юм биш ээ. Харин ч би намын удирдлагын хүрээнд шинэ санаа, арга барил, сэтгэлгээ орж ирлээ гэж олзуурхаж байгаа хүний нэг. МАН орон нутгийн сонгуульд нөгөө л сэтгэлгээрээ орсон. Нам залуучуудаа дэмжинэ, залуучуудаа дэвшүүлнэ гэсэн. Уг нь нам хэнийг дэвшүүлэхээ биш, ямар үзэл баримтлал, мөрийн хөтөлбөртэй сонгуульд оролцохоо л мэдэгдэх ёстой. Тухайн үед нь би санаа өгөх зорилгоор намын удирдлагуудаас “Ахмад, дунд үеэ МАХН-ыг бараад гэж байгаа юм уу” гэж асууж байв. Гэтэл тун удалгүй “Түмнээ түшнэ, төрөө хянана” гэсэн намын уриа гараад ирсэн. Улстөрийн ухаанд нам нь төрөө хянах ойлголт байдаггүй. Сонгогчдын улстөрийн сэтгэлгээ их өөр болсон байна шүү дээ. Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн тухайд гэвэл аль ч улс оронд бүрэн эрхийн хугацаа нь үргэлжилж байгаа Ерөнхийлөгчийн улиран сонгогдох магадлал хавьгүй өндөр байдаг юм билээ. МАН-аас нэр дэвшигчийн тухайд би “ялалтаас илүү үнэтэй ялагдал байдаг” гэсэн сэтгэлгээгээр ханддаг. Сонгуулийн үр дүнд нийгэмд шинэ хүлээлт, хүсэмжлэл үүссэн нь МАН-ын хувьд ялалт мөн.

- УИХ дахь МАН-ын бүлгийн үйл ажиллагааг сул байна гэсэн шүүмжлэл мэр сэр байдаг. Мэдээж Их хурлаа хийсэн намын үйл ажиллагаа сайжрахаар бүлэг ч бас дагаад идэвхжих нь тодорхой байх. Төрийн гурван өндөрлөг нэг намын мэдэлд очсон өнөөгийн нөхцөлд МАН болон УИХ дахь бүлгийн байр суурь, үйлдлийг л хүмүүс их хардаг юм шиг...?
-Төрийн гурван өндөрлөг нэг намын мэдэлд очсон гэдэг нь асуудлын гол бас биш юм. Өнөөгийнх шиг улстөрийн нөхцөл байдал манайд 2000-2004 онд үүсч байв. Гагцхүү Ерөнхийлөгчийн институт эрх баригч намынхаа үзэл суртлын хүчирхийлэлд татагдан орж, түүнд үйлчлэхгүй, Ерөнхийлөгч ард түмнийхээ эв нэгдлийг илэрхийлэгч гэсэн андгай тангарагтаа үнэнч байх нь чухал байгаа юм. УИХ-ын гишүүн байсны хувьд би УИХ дахь МАН-ын бүлэг санаачилгатай, идэвхтэй, бас тэвчээртэй ажиллаж байна гэж үзэж байгаа. Хэдийгээр үндэслэл, тооцоо судалгаа муутай гэж үзэж байгаа ч гэсэн эрх баригчдаас УИХ-д оруулж хэлэлцүүлж байгаа асуудал болгоныг цөөнх эсэргүүцээд байж болохгүй л дээ. Энэ нь нэг талаас иргэдийн сонголтыг хүндэтгэхтэй холбоотой, нөгөө талаас иргэдийн өөрсдийнх нь сонголтын хариуцлагын асуудал байгаа юм.

-Өнгөрсөн хугацаанд МАН үүргээ гүйцэтгэж чадахгүй боллоо гэх хүртэл шүүмжлүүлсэн. Тэр байтугай үгүйсгэх хандлага ч бий. Та энэ талаар ямар бодолтой явдаг вэ ?
-МАН-ыг юу ч гэж шүүмжилж болно. Тэр ч байтугай гаднын явуулга, нөлөөгөөр МАН-ыг улстөрийн тавцангаас шахах болчимгүй санаархал зарим улстөрийн хүчинд байхыг ч үгүйсгэхгүй. Энэ бол хэзээ ч бүтэшгүй зүйл. Учир нь МАН бол Монголын улстөр, нийгмийн өөрийнх нь ололт, бүтээл мөн. АН ч ялгаагүй. Шүүмжлүүлэх тусам МАН улам өнгөжиж, эвлэлдэн нягтарч, чамбайрах болно гэж би боддог.

ХАМТАРСАН ЗАСГИЙГ БАЙГУУЛСНЫ
НЭГ Л ҮР ДАГАВАР НЬ
ОЮУТОЛГОЙН ГЭРЭЭ

-МАН үеийн үед эв нэгдлийг эрхэмлэж, чухалчилж, үүгээрээ ч хүчтэй байж ирсэн улстөрийн хүчин. Өнгөрсөн Их хурлын нэг уриа нь ч ийм агуулгатай байсан. Гэхдээ МАН Их хурлынхаа дараа хоёр байтугай хуваагдлаа гэсэн яриа байна. Танд юу ажиглагдаж байна вэ?
-Нөгөө л МАН-аас өрх тусгаарласан МАХН-ыг хэлж байгаа байлгүй дээ. Би үүнд эмзэглэдэггүй, харин ч МАН дотроосоо гуужиж, цэвэршиж байна гэж үздэг. МАН анхнаасаа МАХН-ыг улстөрийн хүчнийх нь хувьд хүлээн зөвшөөрөөгүй шүү дээ. Тиймээс МАН-ын зүгээс санал санаачилга гарган МАХН-тай яриа, хэлэлцээрт орох шаардлага байхгүй. Харин ч МАН-ын зүгээс МАХН-д улстөрийн орон зай өгөхгүйгээр ажиллах нь л чухал.

- МАН Засгийн газарт орох нь, орж ажиллах ёстой гэсэн бор шувуу ч нисэж байна. Та энэ талаар таамаг дэвшүүлж чадах уу. Н.Алтанхуягийн Засгийн газрын унхиагүй байдал ийм боломжийг өгнө гэх юм...?
-МАН, АН хоёр өмнө нь Үндсэн хуулийн бус аргаар хамтарсан Засгийн газар байгуулж байсан гашуун туршлага бий. Хоёр намын тухайн үеийн удирдлагууд хамтарсан Засгийн газар байгуулснаар стратегийн орд газруудыг эдийн засгийн эргэлтэд оруулах эхлэл тавьж, “Оюутолгой”-н гэрээг байгуулсан гэцгээдэг юм билээ. Ямар гэрээ байгуулсан нь олон нийтэд нэгэнт тодорхой болсон. Хөрөнгө оруулалтын нийт хэмжээ, түүний бүтцийг тогтоох, нөөц ашигласны төлбөрийг нэмэгдүүлэх, байгаль орчинд болон нийгэмд учрах хохирлыг бүрэн тооцож хөрөнгө оруулалтын болон ашиглалтын үеийн зардалд тусгах асуудлыг нааштай шийдэхгүйгээр орд газрыг ашигласнаас Монгол Улсын хувьд хүртэх эдийн засгийн үр ашгийг тооцож тогтоох боломж байхгүй. Хамтарсан Засгийн газрыг байгуулалцсан АН засгийн эрх барьж, тэргүүн шадар сайд байж гэрээг үзэглэсэн хүн нь Засгийн газрыг толгойлж байгаа цагт гэрээнд нааштай өөрчлөлт оруулах нь туйлын эргэлзээтэй. Учир нь өчигдөр гэрээнд гарын үсэг зурсан түнш нь өнөөдөр өөр юм яриад зогсч байхыг гаднын хөрөнгө оруулагчид хүлээж авахгүй. Тэдэнд тийм ойлголт байхгүй. Бизнесийнх нь үйл ажиллагааны алтан зарчим бол эрсдлээ хүлээх чадвар мөн. Ийм ч учраас Ерөнхий сайд Н.Алтанхуяг зальжин хүн болохоороо УИХ дээр “Оюутолгойн” гэрээний асуудлыг Д.Ганхуяг сайд хариуцна гэж мэдэгдсэн. Одоо Д.Ганхуяг сайд нь компани хоорондын асуудалд Засгийн газар оролцохгүй. Төлөөлөн удирдах зөвлөлийн төвшинд асуудлыг ярилцаж шийдвэрлэнэ гэсэн тайлбарыг хийдэг болов. Монгол Улсын эдийн засгийн аюулгүй байдлын хэмжээнд яригдах асуудалд ингэж хандаж болох уу. Хамтарсан Засгийн газар байгуулсны нэг л үр дагавар нь энэ. АН шаардлагатай гэвэл Засгийн газраа солих юм уу сэлгээ хийхэд бусдаас “тусламж” гуйхааргүй хангалттай боловсон хүчний нөөцтэй нам.

-Саяхан МАН-ын дарга М.Энхболд санаачлан улстөрийн намуудын зөвшилцөх уулзалтыг зохион байгуулсан. Харамсалтай нь тэр уулзалтад АН- ын удирдлага ирээгүй. Ер нь иймэрхүү зөвшилцөх уулзалтын үр өгөөжийг өнөөдрийн улстөрийн нөхцөл байдалд хэр өгөөжтэй гэж Та харж байна вэ?
-Зөвшилцөл нь эрх бүхий субьектээс тодорхой асуудлаар хамаарал бүхий бусад субьектүүдэд хандаж, санал бодлоо солилцож нэгдсэн шийдэлд хүрэх арга механизм болно. Манайд зөвшилцлийн процессыг Улсын дээд шүүхийн тайлбараар зохицуулсан байдаг. Энэ утгаар зөвшилцөх уулзалтад АН-ын удирдлага ирээгүйг буруутгах арга байхгүй. Санаачилга нь зөв ч арга хэлбэрээ зөв олох нь чухал. Зөвшилцөх гэхээсээ илүү зөвлөлдөх хэлбэрийг сонговол үр дүнтэй болно гэж бодож байна.

Т.БҮДЭЭХҮҮ

А.Базархүү: ”МАН бол Монголын улстөр, нийгмийн өөрийнх нь ололт, бүтээл мөн”
Tweet
Bolod.mn