Шүүхийн сур­галтын олон улсын байгууллагын “Шүүх эрх мэдлийг сургалтаар дамжуулан сайжруулах нь” сэдэвт VI бага хурал энэ сарын 4-7-ны өдрүүдэд АНУ-ын нийслэл Вашингтон хотноо зохион байгуулагдсан. Тус бага хуралд Шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн гишүүн Ж.Эрдэнэчимэг, Шүүхийн сургалтын албаны даргын үүргийг түр орлон гүйцэтгэгч С.Билгүүн нар оролцоод иржээ. Энэ талаар Шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн гишүүн Ж.Эрдэнэчимэгтэй уулзаж тодрууллаа.

-Шүүхийн сургалтын олон улсын бага хуралд оролцоод ирлээ. Юуны өмнө та Шүүхийн сургалтын олон улсын байгууллагын тухай мэдээллийг манай уншигчдад өгөхгүй юу?

-Олон улсын шүүхийн сургалтын байгууллага /International Organization for Judicial Training/ нь 2002 онд Израйль улсын Иерусалим хотод улс орнуудын шүүхийн сургалтын байгууллагыг дэмжих, эрх зүйд захирагдах ёсыг түгээн дэлгэрүүлэх, шинэ тутам хөгжиж байгаа сургалтын байгууллагад дэмжлэг үзүүлэх зорилгоор анх­дугаар хурлаа хийж  байгуулагдсан. Одоогийн байдлаар 66 улс орны 113 гишүүн байгууллагыг эгнээндээ нэгтгэсэн тус байгууллага олон улсын болон бүс нутгийн түвшинд шүүхийн сургалтын байгууллага хоорондын уулзалт, хурал зөвлөгөөн, хэлэлцүүлэг зохион байгуулах, шүүхийн сургалтын чиглэлээр олон улсын хамтын ажиллагааг өргөжүүлэх чиглэлээр идэвхийлэн ажилладаг, сайн дурын гишүүнчлэлтэй, ашгийн бус байгууллага юм. Энэ оны 11 дүгээр сарын 4-7-ны өдрүүдэд тус байгууллагын “Шүүх эрх мэдлийг сургалтаар дамжуулан сайжруулах нь” сэдэвт ээлжит VI бага хурал АНУ-ын нийслэл Вашингтон хотноо зохион байгуулагдлаа.

-Та тус байгууллагын ээлжит бага хуралд төлөөлөгчөөр оролцоод ирсэн. Хурлын үр дүн, ач холбогдлын талаар манай уншигчдад танилцуулахгүй юу?

-Бага хурал манлайлал ба шүүхийн сургалт, шүүхийн сургалт ба технологи, шүүхийн сургалт ба академик хүрээлэл, шүүхийн хараат бус, хариуцлагатай байдлыг дээшлүүлэх, шүүхийн шинэтгэлийг эрчимжүүлэхэд шүүхийн сургалтын үзүүлэх нөлөө зэрэг сэдвийн хүрээнд зохион байгуулагдсан бөгөөд дээрх сэдвүүдээр үндсэн болон салбар хуралдаанууд болсон. Хурлын үеэр шүүхийн сургалтын олон улсын байгууллага, төрийн болон төрийн бус байгууллагын төлөөлөгчидтэй уулзаж, шүүхийн сургалтын хөтөлбөр боловсруулах, харилцан туршлага солил­цох, сургалт зохион байгуулах зэрэг хамтын ажиллагааны өргөн боломжуудыг нээж өгсөн үр дүнтэй арга хэмжээ болсон гэж дүгнэж байгаа.           

-Шүүхийн сургалтын байгууллагуудын хамтын ажиллагааны өргөн боломжуудыг нээсэн гэж та онцоллоо. Тухайлбал яг ямар чиглэлээр голлон анхаарч ажилласан бэ?

-Шүүхийн шинэчлэлийн үйл явц эрчимтэй өрнөж буй энэ цаг үед шүүх эрх мэдэл, шүүхээс олон нийтэд үзүүлж байгаа шударга ёсны үйлчилгээний чанарыг дээшлүүлэх асуудал чухал байна. Олон улсад шүүхийн сургалт гэдэг нь ямарваа нэг төлөв-лөгөөт ажлыг гүйцэлдүүлэх хэрэгсэл төдий биш, эрх зүйн шинэчлэл, эрх зүйд захирагдах ёс зэргийг амьдралд, хөрсөнд буулгах гол хэрэгсэлд тооцож ач холбогдол өгдөг ажээ. Энэ хүрээнд бага хурлын явцад Шүүхийн сургалтын олон улсын байгууллага (International Organization for Judicial Training)-ын Ерөнхийлөгч Элизер Ревлин, Олон улсын тусламжийн хорооны дарга, доктор Шломо АНУ-ын Муж улсын шүүхийн үндэсний төв (National Center for State Courts)-ийн Ерөнхийлөгч, Мэри Макквин, дэд ерөнхийлөгч Джефрей Апперсон, АНУ-ын Үндэсний Шүүхийн Коллеж (National Judicial College)-ийн Тусгай хөтөлбөр хариуцсан за-хирал Виллиам Брансон нартай уулзаж Монгол Улсад өрнөж байгаа эрх зүйн шинэтгэлийн явц, үр дүнг танилцуулж, сургалтын хөтөлбөр, дизайн хөгжүүлэх, хамтран сургалт зохион байгуулах, олон улсын мэргэшсэн шинжээчдийг урьж зөвлөмж, судалгаа гүйцэтгүүлэхээр, ХБНГУ-ын Шүүхийн академи, АНУ-ын Холбооны шүүхийн төв (Federal Judicial Center), Вашингтон мужийн шүүхийн захиргааны байгууллага, Охио мужийн Дээд шүүхийн дэргэдэх Шүүхийн коллежийн төлөөлөлтэй мөн уулзаж сургалтын тодорхой чиглэлээр туршлага судлах, хамтран ажиллахаар тус тус тохиролцсон. Цаашид бид эдгээр яриа хэ-лэлцээрийг бодит ажил хэрэг болгохын төлөө цаг алдалгүй, шуурхай ажиллах шаардлагатай.

-Бага хурлын үеэр хэлэлцсэн асуудлаас Монгол улсад нэн тэргүүнд нэвтрүүлэх шаардлагатай туршлага, шинэ санаа юу байв?

-Дэлхийн улс орнуудад шүүхийн сургалтыг институт байгуулах хэлбэрээр зохион байгуулах хандлага нийтлэг болжээ. Өөрөөр хэлбэл, шүүгч нарт заах сургалтын хөтөлбөр, төлөвлөгөөг боловсруулах, түүний дагуу сургалтаа зохион байгуулах ажлыг мэргэшсэн хүний нөөцтэй шүүхийн сургалтын институт, коллеж, академи, сургуулиуд хариуцдаг. Эдгээр байгууллага нь бүтцийн хувьд гол төлөв сургалт хариуцсан нэгж, судалгаа хариуцсан, мэдээллийн технологи хариуцсан нэгжүүдээс бүрдэж байгаа нь шүүхийн сургалт, судалгааны харилцан уялдааг, мөн технологийн орчин үеийн дэвшлийг сургалтад нэвтрүүлэх шаардлагад нийцүүлж байгаа хэрэг юм.
Сургалтын агуулгын тухайд л гэхэд зөвхөн хууль хэрэглээний сургалтаар хязгаарлалгүй чадварын, нийгмийн, салбар хоорондын гээд их өргөн хүрээг хамардаг. Ер нь шүүгчдэд шинэ мэдлэг, мэдээлэл, ур чадварыг гагцхүү сургалтаар дамжуулан олгох үндсэн хэрэгсэл нь шүүхийн сургалт болохыг дэлхийн улс орнууд нийтлэгээр хүлээн зөвшөөрч байгаа юм.

-Ер нь шүүгчдийг сургах нь нийгэм, олон нийтэд ямар ач холбогдолтой вэ?

-Энэ асуултанд шүүгч ямар чиг үүргийг хэрэгжүүлдэг субьект вэ гэдгээс хариулах нь зүйтэй байх. Орчин цагийн төрт ёсны сэтгэлгээ үүссэн цагаас төрийн эрх мэдлийг хууль тогтоох, гүйцэтгэх, шүүх эрх мэдлийн гурван салаанд хуваарилж тэдгээрийн хоорондын харилцан хяналт-тэнцвэрийг хангах асуудал юу юунаас илүү чухал байсаар байна. Хууль тогтоох эрх мэдэл хүн төрөлхтний хөгжлийн жам ёсонд нийцсэн нийтээр дагаж мөрдөх хэм хэмжээ буюу хуулийг батлах үүрэгтэй бол баталсан хуулийг нь гүйцэтгэх эрх мэдэл хэрэгжүүлдэг. Харин шүүх эрх мэдэл тэдгээр хуулийг нийгмийн гишүүдийн дунд нэг мөр хэрэгжүүлэх, өөрөөр хэлбэл иргэд хооронд, эсхүл иргэд төрийн байгууллага хооронд гарсан маргааныг хууль хэрэглэх замаар эцэслэн шийдвэрлэдэг, нэг ёсондоо нийгэм дэх “шударга ёсны манаач” нь юм. Шүүх цэвэр тунгалаг, гаргасан шийдвэр нь хууль зүйн болоод шударга ёсны үнэлэмжид нийцсэн байвал бидний ярьдаг эрх зүйд захирагдах ёс хэрэгжих, хөгжил дэвшилд хүрэх хөрс шороо аяндаа бүрэлддэг тухай нэртэй сэтгэгч, эрдэмтэд номлосон нь ч бий. Тиймдээ ч шударга ёс, хүний эрх, эрх чөлөөг хэрэгжүүлэх баталгаа болсон шүүх эрх мэдлийг хэнээс ч хараат бус байлгах, шүүгч хүн гагцхүү хуульд захирагдаж шийдвэр гаргах хэрэгтэй. Дээрээс нь шүүгч зөвхөн хууль уншаад шүүн таслах ажиллагааг үр нөлөөтэй явуулах бололцоогүй тул хэрэг мар-гааныг шийдвэрлэх тодорхой ур чадвар эзэмшсэн байх, тэр бүү хэл эрх зүй ба этик, эрх зүй ба анагаах ухаан гэх мэт салбар хоорондын мэдлэгтэй байх асуудал техник технологийн эрчимтэй хөгжилтэй уялдан тулгамдаж байна. Энэ мэтчилэн шүүгч, шүүхийн нийгэмд гүйцэтгэх үүрэг роль харьцангуй өндөр тул энэ салбарт ажиллаж байгаа шүүгчдэд мэдлэг, ур чадварын хувьд, аливаа асуудалд хандах хандлагын хувьд онцгой шаардлага тавигддаг л даа. Эдгээр шаардлагад нийцүүлж шүүгчид хэрэг ирсэн цагаас эхлэн шийдвэрлэх хүртэл бүхий л хугацаанд шүүгч хүнд шаардлагатай мэдлэг, ур чадварыг олгох асуудал нь өөрөө нийгмийн шаардлага болдог бөгөөд шүүхийн сургалтын гол зорилго ч үүнд чиглэдэг. Цаашлаад ээдрээ төвөгтэй, олон салбар хоорондын мэдлэг шаардсан хэрэг маргаан ихээр гарах болсон, хүний хүчин зүйлээс гадна техникийн зарим хүчин зүйлс хэрэг, маргаан гарахад нөлөөлөх болсон нь шүүгч хуулиа сайн мэддэг, хэрэглэдэг байгаад зогсохгүй, бусад салбарын мэдлэгийг тодорхой түвшинд эзэмшсэн байхыг шаардаж байгаа юм.

-Шүүхийн сургалтын эцсийн зорилго нь шүүн таслах ажилд шаардлагатай мэдлэг, ур чадварыг олгох асуудал гэж та хэллээ. Тухайлбал ямар чиглэлийн сургалт нь шүүгчдийн мэдлэг, ур чадварыг хөгжүүлэх ач холбогдолтой байдаг вэ?

-Эрх зүйн мэдлэг олгох хүрээнд тодорхой хууль тогтоомжийн хүрээнд, эсхүл хэрэг, маргааны төрлөөр дагнан сургалтыг бодлого тохиолдлын хүрээнд хууль хэрэглэх замаар тайлбарлан явуулах нь үр дүнтэй арга байгаа юм. Түүнээс гадна шинээр батлагдаж байгаа хуулиудын үзэл санаа, хэрэглээний чадварыг шүүгчдэд түргэн шуурхай олгох нь энэ сургалтын гол зорилго байх ёстой. Түүнчлэн шүүгч нарт мэдлэг олгохоос гадна “judicial skills” гэж олон улсад нэрлэдэг шүүн таслах ажлын чадвар хөгжүүлэх сургалтыг шүүгчиддээ оруулах нь олон улсын жишигт нийцнэ. Шүүн таслах ажлын чадвар гэдэгт шүүхийн шийдвэр, хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд шүүгчээс гаргадаг эрх зүйн актыг боловсруулах чадвараас эхлээд шүүх хуралдааныг үр дүнтэй удирдан явуулах, хэргийн оролцогчид болон “онцгой төрөл”-ийн оролцогчидтой зохистой харилцах чадвар гээд нилээн өргөн хүрээг хамарсан ур чадварын сургалт нь зонхилох хэсгийг эзэлнэ. Цаашлаад шүүгч хүн нийгмийн гишүүдийн дунд, өөрөөр хэлбэл нийгмийн харилцааны явцад үүссэн хэрэг маргааныг шийдвэрлэдэг тул нийгмийн тодорхой үзэгдэл, үйл явц, нөхцөл байдлын талаар сургалт явуулах нь шүүгчийн гаргах шийдвэр олон нийтийн шударга ёсны үнэлэмжид тодорхой хэмжээгээр нийцнэ. Тухайлбал гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй холбоотой хэрэг маргааныг шийдвэрлэхэд хүчирхийллийн үндэс, шалтгаан нөхцөл, үр дагаврыг зайлшгүй мэдэж байх хэрэгтэй. Тэгж байж тухайн  шүүн таслах ажиллагааг үр нөлөөтэй зохион байгуулна.

-Тэгэхээр шүүхийн сургалт гэдэг бидний урьдын төсөөлдөгөөс өргөн агуулгатай болж таарлаа. Энэ өргөн хүрээтэй сургах процессыг зохион байгуулна гэдэг амаргүй ажил байх даа?

-Сургалтыг зохион байгуулахад хэлбэрийн хувьд өмнө дурьдсаны дагуу мэргэшсэн инс­титутын оролцоо асар өндөр. Сургалтын инс­титутэд шүүн таслах болоод академик ажлын туршлагатай багш нар сургалтын эрэлт хэрэгцээг тодорхойлохоос эхлээд хөтөлбөр боловсруулах, сургалт зохион байгуулах зэрэг олон асуудлыг хариуцдаг.
Мөн манай улс шиг өргөн уудам нутаг дэвсгэртэй газарт шүүхийн сургалтад зайн сургалтын технологийг нэвтрүүлэх нь зүйтэй. Өнөөгийн практикаар бол шүүгч-багш нар орон нутагт голчлон лекцийн аргаар сургалтыг зохион байгуулж байгаа нь зардал чирэгдэл өндөр, дээрээс нь шүүгчдийн шүүн таслах ажлынх нь ачааллыг ихэсгэдэг зэрэг дутагдал байгаа юм. Харин зайны сургалтын техник тоног төхөөрөмж, програм хангамжийг нэвтрүүлснээр хөдөө орон нутагт хол зам туулалгүй, техникийн дэвшлийн тусламжтайгаар нэг цэгээс нөгөө цэгт шууд холбогдон сургалт явуулах боломжтой болно. Түүнээс гадна бид зөвхөн өөрийн улсдаа гэлтгүй гадаад улсын мэргэшсэн процессоруудын лекц, семинарыг зайн сургалтын хэлбэрээр хүлээн авах боломжийг давхар судалж байгаа. Цаашид шүүгчид өөрт шаардлагатай байгаа сургалтын эрэлт, хэрэгцээгээ өөрсдөө тодорхойлж сургалтдаа суудаг, жилдээ нэг хоёр удаа бус, шүүгчдийнхээ мэргэшлийн түвшинг тогтмол дэмжих бодлогыг Шүүхийн ерөнхий зөвлөл баримтална.

-Танд баярлалаа.