“Салхи” Дамбий гэдэг зохиомжийг үзэхээр сэтгэл тогтохоо больчихдог. Тэр “Салхи” хочтой нөхөр айл өрх цаашлаад сумын төвийг тэр чигт нь хутган үймүүлж, худлаа цуу тарааж явдгийг хүн бүр санаж байгаа байх.

Тэгвэл өнөөгийн Засгийн газрын эдийн засгийн бодлого нэг тиймэрхүү л өнгө аястай яваад байх шиг. “Шинэчлэлийн Засгийн газар” гэх айхтар уриатай Засгийн газар товхиноод багагүй хугацаа

өнгөрлөө. Энэ хугацаанд Чингис бонд гэх зүйл гарч ирж нэг л мэдэхэд манай улс хөрөнгөжих биш харин ч эсрэгээрээ хүү төлдөг орон болж хувираад байгаа. Үүнийгээ Н. Алтанхуягтан маш сайхнаар тайлбарлаж “Бид хөгжиж байна, санхүү өсөн нэмэгдэх боломж үүд хаалгаа нээчихсэн. Өнөө маргаашаа бодоод хэрэггүй.

Засгийн газрын тэргүүн бол алс ирээдүйг харж шийдвэр гаргаж ажиллах ёстой.” хэмээн ярьдаг. Үүнийг нь сонссон бид үлгэрт итгэдэг хүүхэд шиг чив чимээгүй сонссоор л. Гэтэл ард түмнийг өрийн сүлжээнд оруулж буй олон урсгалт эдийн засгийн нэг зөрөг нь “Чингис” бонд бололтой. Засгийн газраас гаргаад байгаа бондын хэмжээ нийтдээ хэд болсон, хүүнд нь Монгол Улс өдөрт хэдий хэмжээний мөнгийг төлөх, эргээд энэ нь ямар хүндрэл үүсгэх сөрөг талтай байна вэ гэдгийг тооцож үзэх цаг аль хэдийнэ болсон. Тиймээс УИХ дахь МАН-ын бүлэг ажлын хэсэг байгуулж УИХ-ын гишүүн Л.Энх-Амгалан ахалж, бүрэлдэхүүнд нь УИХ-ын гишүүн Ж.Эрдэнэбат, Д.Хаянхярваа нар ажилласан. УИХ-ын гишүүн Л.Энх-Амгалангийн тайлбарласнаар Сангийн яам, Монголбанкны мэдээллээр Монгол Улсын Засгийн газрын гадаад өр өнөөдрийн байдлаар 6.7 их наяд төгрөгтэй тэнцэхүйц хэмжээнд хүрчээ. Үүний гурван их наяд төгрөгтэй тэнцэх хэмжээний өр нь 1990-2012 оны хооронд үүссэн өр аж. Хөгжлийн банкнаас өнгөрсөн оны зургадугаар сард 580 сая ам.долларын бонд гаргасан, шинэчлэлийн Засгийн газар мөн оны өмнөхөн гадаад зах зээлд 1.5 тэрбум ам.долларын бонд гаргажээ.

Үүний хүүгийн өр нь өдөрт 270 орчим сая төгрөг болж байна. Нөхцөлийн хувьд “Чингис” бондын 500 тэрбумынх нь хүүг таван жилийн дотор төлөх бол нэг тэрбумыг нь 10 жилийн хугацаанд багтааж төлөх ёстой. “Чингис” бондын гүйлгээ хийгдсэнээс хойш өнөөдрийн байдлаар зөвхөн хүүнд найман тэрбум төгрөг төлөх тооцоо гарсан аж. МАН-ын бүлгийн гишүүдийн хувьд “Чингис” бондын ашиглалтыг хэрхэн үр ашигтай болгох вэ гэдэг дээр гол анхаарлаа хандуулж буй. Тиймээс энэ асуудлаар Ерөнхий сайдаас мэдээлэл сонсохыг хүссэн ч Н. Алтанхуяг тайлбарлах шалтаг олж чадаагүй юм байлгүй ямартаа ч бултаад уулзаагүй аж.

Гэхдээ Монголбанкны ерөнхийлөгч тус бүлэгт бондтой холбоотой асуудлаар мэдээлэл хийх үеэрээ “1.5 тэрбум ам.долларын бондын санхүүгийн менежментийн гэрээг төв банк Засгийн газартай хийхээр нөхцөлүүдээ тохирч байгаа” гэсэн. Харин Ерөнхий сайд эл гэрээг хийчихсэн гэж УИХ-д мэдээлэл хийх үеэрээ худал ярьжээ. Ер нь өнөөгийн Засгийн газрын “Салхи” хочийг Н. Алтанхуяг аваад байгаа.

Хаа явсан газраа худлаа ярьж явдаг нь үүнийг шууд баталж байгаа юм. Нэг үгээр хэлэх юм бол ард түмний халаасыг аятайхан ухаж, хэтэвчийг нь хоослон “Чингис бонд”-ынхоо хүүг төлж байна гээд хэлчихэд нэг их буруудахгүй буй за. Энэхүү бондын асуудал өнөөдөр маш олон эдийн засагчийн сэтгэлийг зовоож байна. Харамсалтай нь сэтгэл зовохгүй яваа цорын ганц хүн нь Н. Алтанхуяг ч байж болох талтай. Улс орны бүтээн байгуулалтыг санхүүжүүлэх, эдийн засгийн хөгжлийг дэмжих зорилгоор Монгол Улсын Засгийн газрын гаргасан “Чингис” бондын талаар хэвлэл, мэдээллийн хэрэгсэл аль болох үнэн бодит мэдээллийг хүргэх гэж хичээж байгаа.

Гэвч “Чингис” бондын талаар мэдэж буй зарим мэдээлэгч нар нь хэвлэлийхэнд худлаа мэдээлэл өгч буйг үгүйсгэх аргагүй. Ер нь Бондыг бол эдийн засгийн нам уналтад орсон улс орны хэрэглэдэг санхүүгийн нэг механизм ч гэж хар ухаанаар ойлгож болох талтай. Тэгвэл манай улсын эдийн засаг бүр уналтад орж, дээрээс нь зүгээр л нэг хүү төлдөг гаднын орны халаасны “байгууллага” болчихсон мэт санагдаж байна. Учир нь XVII зууны үед дайныг санхүүжүүлэх эх үүсвэр олох зорилгоор Европын улсуудад анх хэрэглэж байсан Засгийн газрын бонд өнөө үед улс орнуудын Засгийн газрын төсвийн зардлаа санхүүжүүлэх хэрэгсэл болон ашиглагдаж байна.

Дэлхийн түүхэнд гарсан томоохон хямралуудын шалтгааныг судлан үзвэл XIX зууны хямралын долоо орчим хувь, XX зууны хямралын 10 орчим, XXI зууны хямралын 12 орчим хувь нь улсын өр байжээ. Улсын өрийн хэмжээ нэмэгдэх нь санхүүгийн хямрал үүсгэх шалтгаан болох ба сүүлийн жилүүдэд үзүүлэх нөлөө нь улам бүр нэмэгдэж байна. Тухайлбал, 1807 оноос хойш үргэлжилсэн Gunboat-ын дайныг санхүүжүүлснээс 1813 онд Дани Улс олон улсын санхүүгийн зах зээлд гаргасан бондын өрөө төлөх боломжгүй болж, улмаар төсвийн хэт их хэмжээний алдагдалд орж байсан. 1980 оны Латин Америкийн Мексикт зээлүүлсэн өрөөс үүдэлтэй санхүүгийн хямрал, 2010 оны Европын холбооны Португал, Ирланд, Грек, Испани, Бельги улсын Засгийн газрын өрөөс улбаатай эдийн засгийн уналтуудыг нэрлэж болно. Эндээс бондын санхүүжилт нь улсын санхүүгийн системийг унагах хэмжээний эрсдэлтэй хэрэгсэл гэж дүгнэж болно.

Дэлхий дээр 85 их наяд ам.долларын Засгийн газрын бонд байдаг гэсэн статистик байна. Бондын санхүүжилтийг үр ашигтай зарцуулж, эдийн засгийн өсөлтөө нэмэгдүүлж байгаа улс, орнууд ч олон байна. Тиймээс бид түүхэнд гарч байсан эдгээр муу кейсийг давтах биш харин үр ашгаа өгөх төслүүдийг л санхүүжүүлэх шаардлагатай. Бонд нь өрийн нэг хэлбэр ба тухайн өрийг төлөх хэмжээний үйл ажиллагаа явуулахгүй бол үр ашигтай төсөл, хөтөлбөрүүдийг санхүүжүүлээгүй тохиолдолд манай улс өрийн дарамтад орох, улмаар дараагийн санхүүгийн хямрал үүсгэх гол шалтгаан болж болзошгүй юм. “Чингис” бондын хүүний төлбөрт бид жилд 75 сая ам.доллар буюу 108 тэрбум төгрөг, өдөрт 208.3 мянган ам.доллар буюу 300 сая төгрөг төлнө. Бондын нэрлэсэн хүү харьцангуй бага гэж хэлж болох ч ам.доллартай харьцуулахад төгрөгийн ханш сүүлийн үед суларч байгаа нь бондын бодит өгөөжийг нэмэгдүүлнэ. Тухайлбал, бонд гаргах үед ханш 1395 USD/MNT байсан бол эхний хүүний төлбөр хийгдэх үед ханш 1440 USD/MNT болтлоо өссөн нь таван жилийн хугацаанд 7.9 хувь, 10 жилийн хугацаатай бондын бодит өгөөжийг 8.37 хувь хүртэл нэмэгдүүлж байна. Цаашид ам.долларын ханш чангарах тусам бидний хямд өртөгтэй бондын бодит хүү нэмэгдэнэ.

“Чингис” бондын хувьд хагас жил бүр хүүгээ төлнө гэсэн нөхцөлөөр гаргасан. Энэ нь хөрөнгө оруулагч талаас авч үзвэл нэлээд ашигтай нөхцөл боловч бондын санхүүжилтийг ашиглаж байгаа бидний хувьд тийм ч таатай нөхцөл биш юм. Учир нь хагас жилийн өмнө эсвэл дараа төлөх мөнгөний үнэ цэнэ ялгаатай байдаг. Энэ бүхнээс үүдээд харахад ямартаа ч манай улс өргүй гэж хэлэх эрх хэнд ч байхгүй болсон. Хэрэв бондын хүүг жилд нэг удаа төлдөг гэсэн нөхцөлтэй байсан бол 4.566 жил болж нэмэгдэх буюу бид илүү урт хугацаанд бондыг үндсэн төлбөрийг ашиглах боломжтой байсан. Гэвч тийм биш шийдвэр гаргасан нь Валютын нийлүүлэлт буурах нь төгрөгийн ханшийг сулруулах аюултай нөхцөлийг хангасан. Бондын төлбөр хийх дээрх хугацаанд валютын ханш огцом унавал үүнээс үүдэн санхүүгийн хямрал үүсгэж болзошгүй. Энэ мэт олон сөрөг үр дагавар гарч ирж байгаа нь “Чингис” бонд ашигтай юу эсвэл бид энэ Засгийн газрын гаргасан шийдвэрээс болоод өвдөг сөхрөх үү.

Ямартаа ч “Салхи” хэмээх шинэ нэр зүүгээд байгаа Ерөнхий сайд Н. Алтанхуягийн шинэчлэлийн засгийн газрын “Чингис” бондын хүү өнөө хүртэл төлөгдөөгүй байгаа бололтой. Өртэй байх хэцүү. Өр нэхэгдэх бүр хэцүү. Тэр үед Н.Алтанхуяг ичихгүй ард түмний хэтэвч рүү л гар дүрэх байх даа. Тиймээс бүтэн талх иддэг байсан миний ард түмэн шинэчлэлийн засгийн үед тал талх идэж буйгаа эх орноо өрнөөс салгаж байна л гэж ойлгохоос доо.

В.НЭРГҮЙ