УИХ-ын гишүүн, УИХ дахь АН-ын бүлгийн дарга Д.Эрдэнэбаттай ярилцлаа.

-Төсөв баталчихсан учраас УИХ-ын гишүүдийн санаа амарчихаа юу даа. Сүүлийн үед чуулган, байнгын хороонд суух гишүүдийн идэвх буурч, хэлэлцэх асуудалгүй учраас хойшиллоо гэх зүйлүүд сонсогдож байна?
-Гишүүдийн ирц бүрдэхгүй байна гэдэг асуудлаар их улстөрждөг болж. Төрийн ордонд 50 гаруй гишүүн ажилдаа ирж байгаа. Тэгэхээр ирц хангалттай гэсэн үг. Ердөө арав гаруй гишүүн гадаадад томилолтоор явсан.

-Тэгвэл ирц яагаад бүрдэхгүй байгаа юм бэ. Танай намын нэлээд гишүүн гадаадад явсан байна лээ?
-Мэдээж хэрэг төсөв батлахын тулд УИХ үнэхээр ачаалалтай ажилласан. Гэхдээ үүнээс болоод хуралдаа суухгүй байгаа юм биш. Энэ парламентад олонхийг бүрдүүлж байгаа гишүүдээс 30 гаруй хүн хуралдаа суухад бэлэн. Цөөнхийн бүлгээс арваад гишүүн бэлэн. Асуудал юунд байна гэдгийг аваад үзье. Одоо хэлэлцэж байгаа хуулийн төслүүд дээр байр суурийн зөрчилдөөн бий учраас л тэр. Зарим хуулиудад хандаж байгаа олонхи болон цөөнхийн хандлага өөр байна. Шууд хэлбэл Ардын нам отон тоглолт хийгээд байна. Сүүлийн үед Ардын намынхан сөрөг хүчин гэхээсээ илүү отон тоглогчид болж хувирсан. Тэд “Олонхийн ирц хүрэхгүй бол бид хуралдаа суухгүй” гэсэн юм яриад сууж байна. Бид улс орны хөгжлийг урагш нь явуулах юмсан гэж зүтгээд байдаг. Энэ төрд үнэмлэхүй биш ч гэлээ олонхи болсныхоо хувьд “Шударга ёс” эвсэлтэй хамтарч Засгийн газраа байгуулж, шинэчлэл хийхээр зорьж явна. Энэ шинэчлэлийг хийхийн тулд хуучирсан арга барилаар явмааргүй байна. Тиймээс бид бодлогын цоо шинэ замыг сонгож, түүгээрээ ажлаа ахиулахыг хичээж байна. Гэвч харамсалтай нь энэ замд Ардын намынхан саад болж, улс орныг хөгжүүлэхийн эсрэг зогсч байна гэж ойлгогдож байгаа.

-Та нар юун дээр зөрчилдөөд, санаа нийлэхгүй гацаанд оруулчихаад байгаа юм бэ?
-Ашигт малтмалын тухай хуулиас Түгээмэл тархацтай ашигт малтмал, Алтны ил тод байдлыг бүрдүүлэх тухай хуулийн төслийг салгаад, тусад нь баталъя гэхээр зөрчилдөөн үүсчихээд байна. Бусад орны жишгийг харахад элс хайргатай холбоотой асуудлууд Ашигт малтмалын хуульдаа байдаггүй. Алт, мөнгө, үнэт металлыг хадгалах, худалдаалах асуудал нь ч тусдаа хуулиар зохицуулагдсан байдаг. Тэгвэл манайд үгүй. Үүнээс болоод байр суурь, үзэл бодлын зөрчилдөөн үүссэн. Тэглээ гээд бид шинэчлэх алхмаасаа ухрахгүй.

-Хэн хэн нь буулт хийхгүй бол гацаа үргэлжилсээр улсын ажил орхигдох байх даа?
-Тэгвэл Монгол Улсыг ядуу байлгах сонирхол хаанаас, хэнээс гараад байгаа юм. Бид яагаад өнөөдрийг хүртэл ийм ядуу байсаар байгаа юм бэ. Яагаад гэвэл зөвхөн намынхаа болон хувийн эрх ашгаа дээдэлсэн энэ популист үйлдлүүд Монгол Улсын эдийн засагт гай чирч байна. Үүнээс татгалзах цаг нь болсон. Урд, хойд хоёр хөршөө хар. Хятад гэхэд алтны татвар нь хоёр, ОХУ-ын алтны татвар дөрвөн хувь байна. Гэтэл манай алтны татвар арван хувь. Хоёр хөршийн алтны нөөц мянга мянган тонноор хэмжигдэж байхад манай алтны нөөц ердөө таван тонн хүрэхгүй байна. Монголын алт нь бүгд гадагшаа урсаад гарч байна. Ийм байхад хуулиа өөрчлөхгүй гээд яах юм. Монгол Улс үнэ цэнэтэй байж ядуурлаас гарна. Үнэ цэнэтэй байхын тулд газар доорхи эрдэнээ өөрийнхөө авдарт хадгалж, түүгээрээ дамжуулан валютын нөөцөө нэмэгдүүлдэг байх ёстой. Ингэж байж хөгжлийн тухай ярина.

-Алтны татварыг 2.5 болгосноор үнэхээр Монголбанкинд тушаах алтны нөөц нэмэгдэх үү. Хүмүүс олборлосон алтаа Монголбанк руу бариад гүйгээд байна гэсэн баталгаа нь юундаа байна...
-Нэмэгдэнэ гэдэгт итгэлтэй байна. Хэн ч гэсэн аль татвар багатай газраа алтаа тушаана. Алтны ил тод худалдааны хуулийн төсөлд алтаа зөвхөн Монголбанкинд тушаасан тохиолдолд татварыг 2.5 болгоё гэж байгаа юм. Оюутолгой бол тав юм билээ. Оюу толгой Монголбанкинд алтаа тушаасан тохиолдолд хөнгөлөлт эдэлнэ. Тиймээс хуулиа батлаад алтаа авах нь чухал. Хэрэв Оюутолгой үнэхээр ашгийн төлөө байгууллага юм бол татварынхаа зөрүүг тооцоод алтаа тушаана биз.

-Гэхдээ хамгийн сүүлийн мэдээгээр танай бүлэг алтны татварыг таван хувь болгох дээр тогтсон байна лээ?
-Харин тэгсэн байна. Таван хувь болголоо гэхэд хөрш орнуудын татварын хэмжээнээс дахиад л их болчихож байгаа юм. Энэ нь нутагтаа алтаа аваад үлдэх баталгаа болох уу, үгүй юу гэдэг нь эргэлзээтэй. Тиймээс Засгийн газраас анх оруулж ирсэн саналыг нь хэвээр хадгалах нь зөв гэж бодож байна. Гэвч хэлэлцүүлгийн явцад асуудал яаж эргэхийг мэдэхгүй.

-Алтны татварыг 2.5 болгосноор Оюу толгойг хөнгөлж чөлөөлөх нь гэдэг хардлага Ардын намд байгаа л даа?
-Энэ нь хэнд ашигтай юм. Оюу толгойн 1800 тонн алт Монголд үлдэх нь бидэнд ашигтай юм уу, үгүй юм уу. Ийм л эрх ашгийг бодож байгаа болохоос Оюу толгойд ямар нэгэн байдлаар хөнгөлөлт үзүүлэх гээд улайраад байгаа юм огт алга. Ер нь ч уул уурхайн компаниудаас хамааралтайгаар хуулиа баталж болохгүй. Дотооддоо ямар хууль гаргах нь Монголын л асуудал. Үүнийг улс төр болгоод, шахалт үзүүлээд ч хэрэггүй. Оюу толгой алтаа тушаахдаа таван хувийн татвар төлдөг. Гэтэл үүнийг нь 2.5 болгож хөнгөлөх нь гэдэг зүйлийг л Ардын намынхан яриад байгаа. Ийм юм гэж юу байхав дээ.

-МАН-ынхан энэ хуулийг Оюу толгойтой холбож хардаад байгаа учраас танай бүлэг аргаа барахдаа 2.5 биш таван хувь болгохоор болсон юм биш үү. Нэгэнт л Оюу толгой таван хувийн татвар төлдөг учраас одоо маргах зүйлгүй байх...
-Мэдэхгүй юм. Миний хувьд Засгийн газраас оруулсан саналыг нь дэмжиж байгаа. Аливаа асуудлыг шинэчилье гэвэл бодит байдлаа улс төр, сэтгэлийн хөөрөлгүйгээр харах ёстой. Сүүлийн жилүүдэд алтны нөөц эрс багасч, валютын нөөц хомсдсон. Тэгэхээр монгол төгрөгийн үнэ цэнэ газарт унахгүй гээд яахав. Байдал ийм болчихоод байхад МАН-ынхан “Та нар валютын ханшийг унагалаа” гэх. Тэгвэл алт болон валютаа Монголдоо цуглуулж, энэ байдлыг засъя гэхээр “үгүй” гэх. Төсвөө хэмнээд, орлогоо нэмэгдүүлж, эдийн засгаа тэлье гэхэд ч үгүй гэсэн хэрнээ “цалин нэм” гээд дайрах. Сөрөг хүчин нь ийм хоёр гартай байж болох уу. Өөдрөг улс орнууд эдийн засгийн бололцоондоо тулгуурлаж, гадаадаас хүү багатай, урт хугацааны зээл авъя гэдэг байх ёстой. Гагцхүү авсан мөнгөө юунд зарцуулах вэ гэдэг дээр УИХ, Засгийн газрын ухаалаг хандлага чухал. Гэвч Монгол Улс зээл авах эрхээ сөрөг хүчний бойкотоос болж хязгаарлуулчихсан. Өчнөөн бүтээн байгуулалтууд хүлээгдэж байдаг. Үнэхээр Ардын намынхны энэ үйлдэл улс орны эрх ашгийн төлөө мөн үү гэдэгт эргэлзэж байна.

-МАН-ыг отон тоглолтоос нь гаргачихаж болдоггүй юм уу. Юун төлөө олонхи билээ. Үнэхээр улс орны эрх ашгийн төлөө шийдвэр гаргах гээд байгаа юм бол олонхиороо асуудлаа шийдээд, ажлаа ахиулж болдоггүй юм уу. Тэртэй тэргүй МАН-ын суудлын тоо цөөхөн шүү дээ?
-Бид ирцээ бүрдүүлээд олонхи болоод асуудлаа шийдээд явчихаж болно. Хамгийн гол нь сөрөг хүчиндээ энэ бүхнийг ойлгуулахыг хүсээд байгаа юм. Цөөнхөө сонсч, уян хатан бодлогоор төрөө авч явах хүсэл тэмүүлэл бидэнд өндөр байна. Гэвч тэдэнд хүсэл алга. Зөвхөн намынхаа эрх ашгийг бодож байна. Бүгдээрээ хамтраад улс орныхоо эрх ашгийн төлөө ажил хийе гэхээр “Та нар яагаад татвар хөнгөлөх гээд байна. Хаа-наас нь мөнгө унагаах нь уу” гэх мэтээр хуучин сэтгэхүйгээрээ хардаж байна. Өнгөрсөн хугацаанд Оюу толгойн хөрөнгө оруулалт Монгол Улсын эдийн засгийг огцом өсгөсөн нь үнэн. Гэхдээ үндэсний аюулгүй байдлаа бид заавал тооцох ёстой. Аливаа этгээд хөрөнгө оруулна гэдэг бол Монголд байршуулсан өмчөөрөө дамжуулж, захиран зарцуулж, хараат болгоно гэсэн үг. Дотооддоо алт, валютын нөөцтэй байх нь манайд ашигтай. Дээрээс нь бид зээлээс айх хэрэггүй. Гутранги үзэлтнүүд зээлийг “Хойч үедээ үлдээж байгаа өр” гэж ярьдаг. Монголын ирээдүйн төлөө гэх нэрээр өнөөдрийн боломжийг сүйтгэж болохгүй. Өнөөдрийн боломж байхгүй болох юм бол ирээдүйн талаар ярих ч шаардлага байхгүй болно. Тиймээс бид зээлийг Монголоо үнэ цэнэтэй болгох, иргэдээ өмчтэй байлгах, баялаг бүтээгчтэй болгох, дэд бүтцээ хөгжүүлэх, үндэсний үйлд-вэрүүдтэй болох боломж гэж харж байна. Энэ нь бидний ирээдүйн хөгжлийн суурь нь юм. Харах өнцгийн асар том ялгаа энд л байна. Ямар ч бизнес зээлээр босдог гэдгийг бизнес эрхэлдэг хүн бүхэн мэднэ. Ингэж бий болгосон ашгаасаа зээлээ эргүүлж төлдөг. Зээлээр бий болсон зүйл нь өөрийнх нь өмч болон үлддэг. Тиймээс Монголын өмч Монголдоо үлдэх гарц нь урт хугацааны хүү багатай зээл. Гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт бол гадаадынх л шүү дээ. Оюу толгойн гуравны хоёр нь бидний өмч биш болчихсон. Ийм байдлаар бидний биш өмчүүд Монголоор нэг тарах юм бол Монгол Улс юу болж хувирах юм. Тэгэхээр юундаа эхэлж ач холбогдол өгөх вэ гэдгээ олон талаас нь бодож, анхаарах хэрэгтэй.

-Оюу толгой Монголын өмч биш гэж хэллээ гээд маргаашнаас таныг балбаад эхлэх байх даа?
-Яалт ч үгүй манайх 34, Рио тинто 66 хувийг эзэмшдэг нь үнэн биз дээ. Хэн үүнтэй зөрөлдөх юм. Харин зэсийн үйлдвэрээ хөнгөлөлттэй зээлээр бариад, төр хувийн хэвшлийнхээ түншлэлийг оруулаад явъя. Эцэст нь энэ үйлдвэр Монголын өмч болоод үлдэнэ. Үүнийг хийж чадахгүй юм бол улс гэж байгаад яах юм бэ. Харамсалтай нь өнөөдөр бид үүнийг хийж чадахгүй байна.

-Таны энэ үгнүүд татаж ядаж байгаа гадаад хөрөнгө оруулалтыг үргээчих юм биш биз дээ?
-Гадаадын хөрөнгө оруулалт хэрэггүй гэж яриагүй. Гадаадын хөрөнгө оруулалт, зээл хоёрыг зэрэг л авч явах ёстой. Гадаадын хөрөнгө оруулалт ашигтай бизнест өөрөө ороод ирнэ. Тэгээд ч хөрөнгө оруулалтын орчныг сайжруулах хууль гарсан. Энэ хуулийг намайг хэллээ гээд нураана гэж байхгүй. Эрсдэл юундаа байна гэдгийг л тайлбарлаж байна. Гадаадын хөрөнгө оруулалт уул уурхайн салбарт давамгайлж орж ирнэ. Учир нь уул уурхай, эрдэс баялаг бол дэлхий нийтийн үнэ цэнэтэй бизнес. Тиймээс гадаадын хөрөнгө оруулалт манай баялагт эзэн суух юм бол Үндэсний аюулгүй байдал юу болох билээ гэдгээ давхар бодолцох ёстой. Хэрэв гадны хөрөнгө оруулалтыг татвал Монгол Улсын эзэмших хувь нь ахиу байх ёстой. Төрийн оролцооны эдийн засгийн боломж, компани, хувь хүмүүсийн эдийн засгийн чадавхи дээр тулгуурлаж хийнэ. Тэгэхээр бид эхлээд өөрсдийгөө чадавхитай болгох шаардлагатай. Тухайлбал, “Эрдэнэт” үйлдвэрийн хувь эзэмшил 51:49 байгаа нь болж байна. Монгол Улс 51 хувийг эзэмшдэг. Тийм ч учраас олон жил Монгол Улсыг тэжээлээ шүү дээ.

-Гэхдээ төрийн мэдлийн хувь нэмэгдээд ирэхээрээ авлига, хүнд суртал үүрлэж, ажил нь ахидаггүй дампуурдаг жишээ олон байна шүү дээ, Оюу толгой, Таван толгойгоос эхлээд. Тэгэхээр уул уурхайн салбарыг хувийн хэвшлийнхэнд даатгачих хэрэгтэй юм биш үү?
-Нэг зүйлийг бодмоор юм билээ. Үндсэн хуульд газар доорхи баялаг ард түмний өмч гээд заачихсан. Ард түмний өмч гэдэг нь Төрийн мэдэлд байна гэсэн үг. Гэсэн ч Эрдэс баялгийн талаар төрөөс баримтлах бодлогыг боловсруулахдаа уул уурхайн салбарт хувийн хэвшлийг түлхүү оруулна гээд тусгачихсан. Мэдээж хэрэг нэг хэсэг нь хувийн хэвшилд очих ёстой. Нөгөө хэсэг нь төрийн оролцоо давуу байх хэрэгтэй гэж үзэж байна. Миний бодлоор төрийн оролцоог огт орхигдуулж болохгүй. Төрийн оролцоо байна гэдэг нь ард түмний өмчийг төр төлөөлж хийнэ гэсэн утга. Нөгөөтэйгүүр хувийн хэвшил ч энэ салбарт орох ёстой. Гэхдээ үндэсний аюулгүй байдалд яаж нөлөөлөх вэ гэдгийг давхар заавал тооцох хэрэгтэй.

-Эрдэс баялгийн салбарт төрөөс баримтлах бодлогоо баталсны дараа уулс уурхайн салбарын бусад хуулиудаа гаргая гэдэг зүйлийг МАН-ынхан яриад байгаа?
-Монгол бодлогогүй явж ирж. Нэг салбарынхаа бодлогыг цэгцлээд гаргачихъя гэхээр ухаантай хүмүүс гарч ирээд байх юм. Төрөөс баримтлах эрдэс баялгийн бодлогыг Засгийн газар оруулж ирлээ. Цаашид гаргах олон бодлого байгаа. Тухайлбал, боловсрол шинжлэх ухааны төрөөс баримтлах бодлого гэж бий. Энэ яригдаж байгаа баримт бичгүүд Монгол Улсын бодлого болохоос хэн нэгний лоббигоор батлагдах бодлого биш.

-Гацаа хэзээ арилж, хэдийд хуулиудаа батлах бол?
-Хуулийн төслүүдийг энэ чуулганаар баталж дуусгана.

-Улаанбаатарын утааны асуудал өвөл болохоор л яригдаж эхэлдэг. Энэ жил өмнөх жилүүдийнхээс харьцангуй их байна гэж ярих боллоо. Утааг арилгах талаар ямар бодлого барьж ажиллах вэ?
Бид Улаанбаатарын утааг багасгая гэж олон жил ярилаа. Өвөл болохоор улстөржиж, эрх баригчид руугаа дайрдаг. Үнэндээ Улаанбаатар хот хуаран болсон. Монголын хүн амын 50 хувь энд шигдсэн. Улаанбаатарыг хот болгоё гэвэл үнэ цэнтэй, зохион байгуулалттай хатуу төлөвлөлттэй хот байх ёстой. Хотын иргэд хариуцлага хүлээдэг байх ёстой. Болохгүй байгаа зарим асуудлыг хуулиар зохицуулах хэрэгтэй. Дэлхийн түүхэнд ямар ч улс хотын утаанаасаа салахдаа “ардчилсан” аргаар шийдэж байгаагүй. Үүнийг хуулийн аргаар шийдсэн байдаг.

-Яаж?
-Английн Лондон хот яндангаас гарч буй утааны хорт хийг багасгах хяналтыг чангасгаж яндангуудыг хааж байсан. Гэхдээ үүнийг авч хэрэгжүүлэхийн тулд урьдчилсан нөхцөлийг нь төрөөс хангах үүрэгтэй. “Нийс-лэлийн цэвэр агаарын тухай хууль”-ийг боловсруулах, нүүрснээс хий боловсруулах үйлдвэрийг зээлээр барих ёстой. Үүнээс гадна бид автомашины дугуйны судалгаа гаргуулж байгаа. Монголд импортоор ирж буй хэдэн хувь шинэ, хэдэн хувь хуучин дугуй байгаа эсэхийг судалгаа явуулж байна. Тэдний хог хаягдлын асуудлыг хэр-хэн шийдвэрлэж байгаа талаар судалгаа явуулж байна. Ихэнх нь зууханд түлэгдэж байна гэсэн мэдээлэл байдаг. Бид манай гэр л дулаан байвал боллоо гэж боддог. Яг үнэндээ хүний эрх гэдэг чинь бусдын амьд явах эрүүл амьдрах эрхээр хязгаарлагддаг юм. Үүнийг ойлгох цаг болсон. Тиймээс нэн түрүүнд дугуй шатааж байгаа зуухны янданг хориглох ёстой. Олон жил зуух тараалаа үр дүн нь хаана байна. Тиймээс бид үүнийг эрхзүй, эдийн засаг, үйлдвэрийн орчинд нь шинээр судалж, цаашид шийдэх хэрэгтэй.

-Юу юугүй янданг нь буулгах харгис бодлого биш үү. Хүмүүсийг хөлдөж үх гэлтэй нь биш?
-Тийм учраас нүүрснээс хий боловсруулах үйлдвэрийг Багануурт барьж, Улаанбаатар руу хийн хоолой татах ажлыг гурван жилийн дотор Засгийн газар хийх ёстой. Үүний дараа Улаанбаатарт айлуудын янданг шат дараатай буулгана. Ингэж байж бид энэ утааны асуудлыг шийднэ. Тиймээс үүнийг шахаж хийх ёстой ажлын эхэнд тавьж байгаа юм. Ерөнхий сайд Хятад улс руу айлчилж ирсэн үр дүнтэй ажлын эхний нэг дохио нь гэж ч харж байна. Янданг цэгцэлсний дараа гэр хорооллыг халаах олон арга байна. Цахилгаанаар халааж болно. Цахилгаанаар халаавал төрөөс цахилгааны төлбөр мөнгийг нь бодлогоор шийднэ.

-Хятад улс зээл өгье гэсэн юм уу?
-Хятад улс ганцхан зүйлийг ярьсан. Ийм эдийн засгийн үр ашигтай төсөлд урт хугацаатай зээл олгоход бэлэн гэдгээ мэдэгдчихсэн. Гэтэл бид зээл авах гэхээр хууль ДНБ-ий 40 хувиас хэтрэхгүй гээд хязгаарласан байдаг.

-Нэгэнт хөдөөнөөс хотод шилжигсдийг одоо хааш нь явуулах вэ?
-Улаанбаатар бол улсын нийслэл. Хүн болгон энэ хотод татвараа төлөөд амьдрах ёстой. Хэрвээ татвараа төлөхгүй, яндангүй амьдарч чадахгүй бол зэргэлдээх татвар авдаггүй, гэртээ чөлөөтэй амьдраад малаа хариулж болох газарт амьдарч болно. Энэ эрхийг хаагаагүй. Тэнд харьцангуй өөр нөхцөлтэй шүү дээ. Хөдөөнийхөн хөдөөдөө сайхан амьдрах боломж байна. Харин төрөөс аймаг сумдын шинэчлэл буюу шинэ сум төслийн хэрэгжилтийг шуурхайлах нь чухал.

-Тэгэхээр хөдөөгийнхөн “Бид яачихсан хүмүүс юм” юм гээд гомдоллоод унана даа. Хөдөөгөө хөгжүүлээгүй байж шууд тэгж болох уу?
-Хөдөөгийхөн сумандаа амьдармаар байна гэвэл дэмжье. Хотын татварын санд цугласан мөнгөө хотоос нүүх иргэдэд зориулъя. Хөдөө очиж амьдар тэгвэл дэмжье гэдэг бодлого. Заавал амьдралын түвшин нь хүрэхгүй газар ирчихээд зүдэрч явснаас төрсөн нутагтаа хөрөнгө чинээтэй хүн шиг амьдар. Энэ нөхцөлийг нь бүрдүүлэхийн төлөө бид ажиллаж болно. Ингэж хэлснийхээ төлөө маш их улс төрийн оноо алдах болно. Гэхдээ популист алхам хиймээргүй байна.

-Хөдөөгийнхнийг хот руу оруулахгүй. Айлуудын өмч хураана гэдэг чинь хуучирсан алхам юм биш үү?
-Хэн дуртай нь байшингийн буланд очиж бие засдаг, гудамжинд нус, цэр, хогоо хаядаг, хаа дуртай газраа архи уудаг байдал хэтэрхий бүдүүлэг юм. Тиймээс хотод амьдрах эрхийг нь хааж байгаа биш татвараа төлөөд хариуцлагатай амьдар гэж байгаа юм. Улаанбаатарын өртөг хөдөө орон нутгийнхаас их гэдгийг тоо-цож орж ир. Улаанбаатарт гэрээ ачиж ирэн шинээр гэр хороолол үүсгэх боломжгүй болсон. Ийм л шаардла-гыг тавьж хотын даацыг хэмжээнд нь барьж утааг багасгая. Ардчилал бол хариуцлага. Хариуцлагагүй ардчиллаар арав гаруй жил явж ирлээ. “Ардчилал хүнийг эрхийн тэнэг болгоод байна. Аав, ээждээ эрхэлж өссөн эрхийн тэнэг хүүхэд том болоод ямар хүн болдгийг мэднэ биз дээ” гэж хэлж байсан сонгогчийн үг маань санаанаас гардаггүй.

-Төгсгөлд нь Р.Амаржаргал гишүүний тухай асууя. Энэ хүн яагаад ийм шийдвэр гаргах болов. Та юу гэж бодож байна вэ?
-Р.Амаржаргал гишүүн бид хоёр дотнын найз нөхөд. Гэлээ ч энэ шийдвэрийн тухайд байр суурь өөр байж магадгүй. Анд маань олон жил парламентад суусан туршлагатай гишүүн мөртлөө буруу л шийдвэр гаргачих шиг санагдаад байх юм. Тийм учраас улс төрийн талаар сайн, муу бүхнийг мэдэрч байх ёстой хүний нэг. Р.Амаржаргал бүлгийнхээ хуралд ядаж нэг удаа орж ирээд санал бодлоо хуваалцчихсан бол би түүний өмнө хариуцлага хүлээж болно. Р.Амаржаргал Ардчилсан намын өмнө хариуцлага хүлээхгүй байж болно. Гэхдээ Сүхбаатар дүүргийн сонгогч, иргэдийн өмнө “Олон зүйл хийнэ” гэж энэ намын нэрээр гарч ирсэн гэдгээ бодох ёстой. УИХ-д олонхи болж байгаа хэсэг энэ улс орны шинэчлэлийн төлөө сайн, муугаар хэлүүлээд ажиллаж байна. Мэдээж алдаа, оноо байгаа. Тэр болгоны тоогоор ухарч болохгүй. Засгийн эрхийг барьж буй олонхид нэг хүн дутуу байх нь бодлогоо хэрэгжүүлэх боломжийг алдах эрсдлийг дагуулна. Өөрийн саналаа хуваалцаж, халуун тогоонд орж хэлэлцэж болохгүй бол хэрэлдээд ч болов суугаасай гэж хүсч байна. Р.Амаржаргал гишүүний асуудлыг ирэх долоо хоногт чуулганаар хэлэлцэнэ. Харин түүнийг энэ хугацаанд “бодооч” гэж байгаа юм. Энэ улс төрд чинь гундах, сөхрөх, хүсэл биелэхгүй байх олон асуудал гардаг. Тэр болгоныг сөрж гарах тэнхээгүй юм бол яах гэж өдий болтол бид хамт явсан юм. Надтай ижил бодолтой олон хүн байгаа гэж найдъя.

-Хуучин Хувьсгалт намынхан намаа шүүмжилсэн хүнийг хөөдөг үзэгдлийг ардчилалгүй гэж шүүмжилдэг. Тэгвэл өөрийнхөө хүсэлтээр явах гээд байгаа хүнийг суллахгүй зуураад байгаа АН-ын энэ үзэгдэл ч ардчилалгүй байдал юм биш үү?
-Хүсэхэд хясах зүйл хорвоо дээр зөндөө байдаг юм. Хэн ч бай ямар ч нөхцөлд үнэ цэнэтэй зүйлээсээ салах дургүй байдаг. Би Р.Амаржаргал гишүүний хувийн араншингийн талаар яриагүй. Түүний энэ танхимд байх мөн чанарын тухай илэн далангүй хэллээ.

-Р.Амаржаргалыг гомдоож дургүйг нь хүргэсэн хүн нь таныг гэж бичигдээд байсан?
-Р.Амаржаргал гишүүн бид хоёрын хувьд бие биедээ гомдох шалтгаан огт байхгүй.

Я.МӨНГӨНЦЭЦЭГ