Энэ хурлын үеэр Орос Монгол хоёр улсын Засгийн газрын хамтын ажиллагааны цаашдын төлөвтэй холбоотой олон асуудал хөндөгдөж, мөн цөөнгүй асуудал шийдэгджээ. Тэр дундаа уул уурхайн салбарт тодорхой шийдлүүдэд хүрч чадсан байна. Энэ талаар Уул уурхайн Дэд сайд О.Эрдэнэбулгантай ярилцлаа.

- Монгол-Оросын Засгийн газар хоорондын комиссын XVII хурлын үеэр Уул уурхайн яам цөөнгүй асуудлаар хэлэлцээ хийсэн. Энэ талаар дэлгэрэнгүй мэдээлэл өгөөч?

- Юуны өмнө хоёр орны Засгийн газар хоорондын хамтарсан комиссын хуралдаан үр дүн сайтай болсныг тэмдэглэн хэлэх хэрэгтэй. Комиссын хуралдааны бэлтгэл ажлын үеэр хоёр талаас тавьдаг саналуудаа эргэн харж, яг биелэх боломжтой асуудлуудаа ярья гэсэн зарчмын саналаар тохиролцсон болохоор бодитой саналууд дээр ярилцсан. Өөрөөр хэлбэл, шийдэж чадах зүйлсээ шийдээд явсан гэсэн үг. Үүний үр дүнд хоорондоо тохиролцсон саналуудаа дэмжиж, ажил болгохоор болсон.

Уул уурхайн яамны хувьд байгалийн баялаг, геологи, уул уурхайн салбарт ОХУ-ын Байгалийн баялаг, экологийн яамтай хамтран ажиллахаар боллоо. Хамтын ажиллагааг үндсэн дөрвөн хэсэгт хувааж болно. Геологи хайгуулын судалгааны чиглэлээр, түлш эрчим хүчний чиглэлээр, хамтарсан үйлдвэрүүдийн эдийн засгийн үр өгөөжийг дээшлүүлэх чиглэлээр болон бусад гэж. Тодруулж хэлбэл, геологи, хайгуулын салбарт 1:1000000 масштабтай металлогений зураг хийхэд Оросын талтай хамтрахаар болсон. Энэ нь маш их ач холбогдолтой ажил. Улсын хэмжээнд ашигт малтмалын тархалт, гарал үүслийн зүй тогтлыг геологи, тектоник зэрэгтэй нь уялдуулан судалж, хэтийн төлөвийг нь тогтоох юм.

Яамны хувьд байгалийн баялаг, геологи, уул уурхайн салбарт ОХУ-ын Байгалийн баялаг, экологийн яамтай хамтран ажиллахаар боллоо.

Мөн “Хойд-Төв-Зүүн Азийн геологийн гурван хэмжээст структур ба металлогени” Олон улсын хамтарсан төслийг цаашид үргэлжлүүлэн хэрэгжүүлж, 1:2500000 масштабтай геологийн зураг, минерагенийн зураг боловсруулахаас гадна Хойд-Төв-Зүүн Азийн хэмжээнд геологийн судалгааг гүний тогтоц руу чиглүүлэхээр болж, улс бүр өөрсдөө хөрөнгө гаргаж хийхээр тохирсон. Монгол улс хүлээсэн үүргийнхээ дагуу улсын төсвөөс хөрөнгө гаргаж, энэ ажлыг хийнэ.

Түүнчлэн хуучин ЗХУ, БНМАУ хамтран манай орны геологи, уул уурхайн салбарт олон жилээр их хэмжээний хөрөнгө оруулалт хийж, маш их хэмжээний мэдээлэл цуглуулж чадсан байдаг. Тухайн үед цуглуулсан геологи хайгуулын үнэ цэнтэй, чанартай, чухал материалууд одоо ч Оросын зарим институт, байгууллагад хадгалагдаж байдаг юм билээ. Энэхүү мэдээллийг ашиглах талаар хоёр тал тохиролцож чаддаггүй байсан. Тэрхүү материалуудыг хамтарч ашиглах талаар тохиролцоонд хүрч чадлаа.

Геологи хайгуулын салбарт өмнө хийгдсэн ажлын тайлан мэдээг ашигласнаар шинээр геологи хайгуулын ажил хийх хөрөнгө мөнгийг хэмнэх боломж гарч ирж байгаа юм. Одоо Оросын “Зарубежгеологи”, Монголын Ашигт малтмалын газар хамтраад эхний ээлжинд ямар төрлийн материалыг яаж авахаа тохирох л үлдсэн. Хамгийн гол нь бид өөрсдөө сэтгэл гарган хөөцөлдөж, мэдээллээ олж аваад, түүнийгээ ашиглах хэрэгтэй.

Мөн геологи хайгуулын чиглэлээр оюутнуудыг ОХУ-д сургах, Оросын геологи, уул уурхайн институтуудад мэргэжил дээшлүүлэх сургалтуудыг хийх, эрдэмтдийг харилцан солилцож ажиллуулахаар болсон.

- Оросын талаас ямар асуудлууд тавьсан бэ?

- Оросын талаас ч тодорхой саналууд тавьсан. Хил орчмын нутагт ашигт малтмалын металлогенийн судалгаа хийх, ховор олдоц бүхий түүхий эдийн ирээдүйтэй ордыг хайх, Монгол улсад нүүрс, уран, зэс, молибден, төмрийн хүдрийн хайгуулын болон үнэлгээний ажлыг хамтран зохион байгуулах, гүний усны нөөцийн үнэлгээг тогтоох, Монгол улсын геологи хайгуул, уул уурхайн салбарт хэрэгцээт техник, тоног төхөөрөмж, материал үйлдвэрлэх гэсэн томоохон саналуудыг жил бүр тавьдаг.

Бид нэг зүйлийг ойлгуулахыг хичээсэн. Ойлголцож ч чадсан. Монгол улсад ажиллая гэвэл чөлөөтэй орж ирж болно. Гэхдээ өрсөлдөөний зарчмаар. Түүнээс биш Засгийн газрын зүгээс аль нэг улсыг хүч түрэн дэмжинэ гэсэн ойлголт байхгүйг тайлбарласан. Оросын тал ч үүнийг ойлгосон. Ерөөсөө хийж чадах зүйл дээрээ хамтаръя гэж санал нийлсэн.

ОХУ-аас газрын тосны бүтээгдэхүүнийг дэлхийн зах зээлийн үнээр авах хүсэлт тавьсан. Оросын тал дэмжсэн.

Өнөөдөр уул уурхайн салбарын бизнес ерөнхийдөө хувийн хэвшилд тулгуурлаж байна. Монголын Засгийн газар либерал бодлого баримталж байгаа. Төр оролцож, төр бүхнийг хийнэ гэхээсээ илүү хувийн хэвшлийг дэмжсэн үйл ажиллагаа явуулж байгаа. Тиймээс Оросын компанитай хамтарч ажилла гэж хэзээ ч хувийн хэвшлийн компанид хэлж чадахгүй. Тоног төхөөрөмж нийлүүлэх тал дээр цэвэр өрсөлдөөний зарчим үйлчилж байгаа. Хэн чанартай, найдвартай, өндөр технологийн бараа үйлчилгээ, тоног төхөөрөмж санал болгоно, түүнтэй гэрээ хийдэг. Сая Беларусс улстай Белаз авах чиглэлээр манай компаниуд яриа хэлэлцээ хийсэн. Польш улс өндөр технологийн бүтээгдэхүүнээ манай компаниудад санал болгож байна. Улс улстай давуу технологийнх нь чиглэлээр хамтарч ажиллана. Тийм болохоор Орост давуу эрх өгөх боломжгүй гэдгээ хэлсэн.

- ОХУ-тай түлш, эрчим хүчний чиглэлээр зайлшгүй хамтран ажиллах шаардлага бий. Энэ талаар ямар яриа хэлэлцээр хийсэн бэ?

- Бидний ярьсан хамгийн чухал асуудал түлш, эрчим хүч байсан. Өнгөрсөн жил манай улс 1,2 сая орчим тонн газрын тосны бүтээгдэхүүн буюу нийт хэрэглээнийхээ 70 орчим хувийг ОХУ-аас импортолсон. Цаашид ОХУ-аас газрын тосны бүтээгдэхүүнийг дэлхийн зах зээлийн үнээр авах хүсэлт тавьсан. Оросын тал дэмжсэн.

- Дэлхийн зах зээлийн үнэ гэхээр их өөр сонстож байна?

Тиймээ. Өнгөрсөн жилээс “Роснефть” компанитай багагүй ярилцсаны дүнд тодорхой үр дүнд хүрсэн. Ялангуяа бүтээгдэхүүн худалдан авах гэрээндээ өөрчлөлт оруулахаар болсон. Нэг талаараа Монголд орж ирж байгаа газрын тосны бүтээгдэхүүнд төр оролцдоггүй ч нөгөө талаасаа стратегийн ач холбогдолтой гэдэг утгаараа төрийн зохицуулалт зайлшгүй шаардлагатай.

Төрийн зүгээс хувийн хэвшлийнхэн, Монголбанктай хамтраад “Шатахууны үнэ тогтворжуулах хөтөлбөр”-ийн хүрээнд ОХУ-тай маш шаргуу хэлэлцээ хийсэн. Хуучин бол Оросоос авах бүтээгдэхүүнийхээ үнийг бид мэддэггүй байсан. Үнийг мэдэхгүй байж үнийг удирдана гэж байхгүй. Монгол улс Дэлхийн худалдааны байгууллагад 1997 онд элссэн бол ОХУ өнгөрсөн жил элслээ. Дэлхийн худалдааны байгууллагын гишүүн орнууд худалдааны гэрээний хэм хэмжээг мөрдөх ёстой байдаг.

Тухайн үед бид өндөр үнэтэй бензин хэрэглэж байсан. Өнгөрсөн оны арваннэгдүгээр сард нэг тонн АИ 92 шатахууны хилийн үнэ 1380 ам.доллар байсан. Гэтэл дэлхийн биржүүд дээрх хэлцлийн үнэ 1050-1100 орчим доллар. Нэг ёсондоо бид тонн тутамд 200-300 долларын илүү үнэтэйгээр худалдаж авдаг байсан. Ийм байдалтай хэдэн жил явсныг мэдэхгүй. Бид дахиж ийм гэрээ хийхгүй гэдгээ хэлсэн. Гэрээ хэлэлцээр бол хоёр тал харилцан тохиролцох ёстой зүйл. Хэмжээгээ тохирчихоод үнээ тохирохгүй байна гэж байхгүй. Ингэж ярьсаар бид дэлхийн зах зээлийн үнээр авахаар болсон.

Дэлхийн зах зээлийн үнэ гэдэг нь Сингапур, Чикаго гээд гол гол хэдэн биржийн газрын тосны бүтээгдэхүүний үнээр тогтдог зүйл. Бид аль ч биржийн газрын тосны үнийг суурь үнэ болгоход бэлэн гэдгээ хэлсэн. Суурь үнэ дээр татвар, боловсруулалтын зардал, ашгаа нэмээд үнээ тохирно. Энэ асуудлаар дөрвөн сар хэлэлцээр хийсэн. Манай Газрын тосны газар үнэхээр мэргэжлийн түвшинд ажилласан. Ингээд Италийн порт дээр авчирдаг үнийг суурь үнэ болгож, дөрөвдүгээр сард гэрээгээ хийсэн.

Өнөөдөр долларын ханш хэт савлаж байхад хүртэл бид шатахууны үнийг тогтвортой барьж чадаж байна. Гэхдээ энэ нь үнийг төрөөс дандаа барина гэсэн үг биш. Ирээдүйд эдийн засгийн нөхцөл байдал сайжраад, валютын ханшийн савлагаа тогтворжоод ирвэл дэлхийн зах зээл дээр газрын тосны үнэ ямар байна түүнийг л мөрдөнө.

Газрын тосны үнэ буурвал шатахууны үнэ буурна, өсвөл дагаж өсөөд явах зарчимд шилжинэ. Өөрөөр хэлбэл, бид баримжаалах үнэтэй, төсөөлөх төсөөлөлтэй болж чадлаа. Ямар ч байсан газрын тосны бүтээгдэхүүнийг улс төрөөс холдуулж, бизнесийнхээ зарчмаар явна гэдгийг тохирч чадсан. Засгийн газар хоорондын хуралдаанаар ч энэ асуудлыг нэг мөр тохирсон. Энэ бол бидний хийсэн хамгийн том ажлын нэг.

- Хамтарсан үйлдвэрүүдийн талаар ямар шийдэлд хүрсэн бэ?

Манай талаас тавьсан нэг санал бол Асгатын мөнгөний ордыг яаралтай эдийн засгийн эргэлтэд оруулах тухай байсан. Энэ нь хоёр улсын хоорондын хамтын ажиллагааг хөгжүүлэх нэг шинэ төсөл юм. Хоёр улс хоорондоо ярилцаж байж л ашиглахгүй бол өөр хэн ч ашиглахгүй шүү дээ. Энэ талаар “Ростехнологи”-той ярилцсан. Оросын талаас маш тодорхой шаардлага тавьсан. Бид ч зөв гэж хүлээж авсан.

- Ямар шаардлага байсан юм бэ?

Бид та бүхэнтэй санал нэг байна. Дуртайяа эдийн засгийн эргэлтэд оруулмаар байна. Ганц Асгатын орд биш “Монголросцветмет” компанийг ашигтай ажилллуулах хэрэгтэй байна. Бүтээгдэхүүний, тоног төхөөрөмжийн шинэчлэлт хиймээр байна. Өөр уурхайнууд нээж, дэлхийн зах зээлд гаргах хэрэгтэй байна гэсэн. Оросууд, танай талаас ТӨХ шийдвэр гаргадаг болохоор шийдвэрт улс төр орж, бизнесийн зарчмаас гаждаг. Үүнийг шийдчихвэл компанид өөрт нь IPO хийх, зээл авах, мөнгө босгох бүх боломж нээгдэнэ. ОХУ-ын томоохон банкууд ч хамтарсан үйлдвэрүүдэд зээл өгөх боломжтойгоо хэлсэн.

Манай тал энэ асуудлыг шийдэхээ илэрхийлсэн. Бид тэдний тавьж байгаа асуудалд бодитой хандах ёстой. Тэдний ярьж байгаа нь оргүй зүйл биш. “Эрдэнэт үйлдвэр” зэсийн баяжмал үйлдвэрлэгч дэлхийн хамгийн том 10 компанийн нэг. Гэхдээ бусад үйлдвэрлэгчтэй харьцуулахад өрсөлдөх чадвар нь жил ирэх тусам буурч байна. Энэ жил гэхэд ногдол ашгаа өгч чадахгүй, бүр алдагдалтай ч ажиллаж магадгүй болчихлоо. Оросын талаас тавьж байгаа зарчмын нэг санал бол хамтарсан үйлдвэр, компаниудын Монголын талын эзэмшлийг бизнесийн хэлбэрт шилжүүлэх. ОХУ энэ асуудлыг хэдэн жилийн өмнө шийдчихсэн. “Эрдэнэт”-ийн 49 хувийг ТӨХ нь эзэмшиж байсныг “Ростехнологи” төрийн өмчит компани руу шилжүүлсэн. Хэрвээ манай тал өөрийнхөө эзэмшлийг төрийн өмчит ямар нэг компани руугаа шилжүүлэх юм бол цэвэр бизнесийн зарчим дээрээ суурилаад хөгжиж болно.

- “Монголросцветмет”-ийн эзэмшлийг “Эрдэнэс МГЛ” рүү шилжүүлэх ажил эхлэх нь гэж ойлгож болох уу?

- Удахгүй эхэлнэ. Засгийн газрын 100 дугаар тогтоолоор Засгийн газрын эзэмшлийн уул уурхайн компаниудын хувьцааг төрийн өмчит “Эрдэнэс МГЛ” компанид шилжүүлэхээр шийдвэрлэсэн байдаг. Энэ тогтоолыг хэрэгжүүлж байгаа. Улам эрчимжүүлнэ.

“Эрдэнэс МГЛ”-д шилжүүлсний дараа жинхэнэ компанийн зарчмаараа ажиллана. Эрдэнэтийн хувьд зэс хайлуулах үйлдвэрээ барь, зээл авах бол ав, нэмүү өртөг шингэсэн үйлдвэрлэлийг бий болго гэж байгаа. Ямар ч асуудал байхгүй. “Монголросцветмет”-ийн хувьд ч Баргилтын төмрийн ордыг ашиглаж байна. Компанийн зохион байгуулалтыг өөрчилж, хувьцаат компани болгоход болохгүй зүйл үгүй. Оросын тал ч үүнд нааштай хандаж байгаа.

Төр өөрөө бизнест оролцоод явах нь тийм ч сайн зүйл биш. Ялангуяа төрийн байгууллага. Төрийн өмчит компани бол өөр шүү дээ. Улс орны эрх ашигт нөлөөтэй, стратегийн ач холбогдолтой гэж үзэж байгаа салбар, аж ахуйн нэгж дээр төрийн өмчит компанийн хэлбэрээр оролцож хянадаг тохиолдол олон бий. Тэр л зарчмаар явуулах ёстой. “Эрдэнэт”, “Монголросцветмет”-ийн СОВЕТ-ын хурлаар энэ асуудлыг тавина.

- Асгатын ордыг ашиглахад бэлэн болчихсон уу? “Эрдэнэс МГЛ”-д Асгатын ордыг шилжүүлэх үү, эсвэл “Монголросцветмет”-ийг шилжүүлэх юм уу?

Асгатын ТЭЗҮ бэлэн. Ашиглахад бэлэн болчихсон гэсэн үг. Эхлээд компаниа байгуулах ёстой. Оросын талаас Асгатыг “Монросцветмет”-ээс салгахгүй гэсэн. Тэгэхээр “Монросцветмет”-ийн төрийн эзэмшлийн хувийг “Эрдэнэс МГЛ”-д шилжүүлэх байх. “Монголросцветмет”-д ганц Асгат байдаг юм биш. Бор-Өндөрийн жоншны үйлдвэр байна. Тийм болохоор томоор нь явуулах байх. Үүнийг нарийн ярилцаж таарна.

Оросын талаас Асгатыг “Монросцветмет”-ээс салгахгүй гэсэн

- Орос-Хятадыг холбосон газрын тос, хийн хоолойг Монголын нутгаар дайруулах асуудал яригдсан гэсэн. Оросын тал хэрхэн хүлээж авч байна вэ?

- Ази-Европыг холбосон гурван улсын хооронд дунд болон урт хугацаанд хэрэгжүүлэх төслийн санаачилгыг манай Засгийн газраас ОХУ-д тавилаа. Урьд нь Хятадын Засгийн газар хоорондын комиссын хурал дээр Хятадын талд энэ санаачилгыг тавьж байсан юм. Хятадын тал манайхыг дэмжин хүлээж авсан. Энэ нь Хятад-Монгол-Оросыг холбосон “Таван шугам” төсөл юм.

Эрчим хүчний, төмөр замын, авто замын, нефтийн хоолойн, байгалийн хийн хоолойн шугам бий болгоё гэдгээ ОХУ-д танилцууллаа. Монгол улс ОХУ-аас БНХАУ руу гаргах бараа бүтээгдэхүүнийг дамжин өнгөрүүлэх, бизнесийг нь дэмжих боломжтой юм. Өмнө нь газрын тос, байгалийн хийн хоолой Монголыг тойроод явлаа гэж нэлээд ярьдаг байсан. Энэ удаа бид асуудлыг албан ёсоор тавьж, Засгийн газрын комиссын протоколд оруулсан. ОХУ, Хятадын хооронд ачаа эргэлтийг нэмэгдүүлэх, транзит тээврийг хөгжүүлэхэд Монгол улс оролцъё гэсэн санаа. Мэдээж нэг амьсгаагаар нэг дор хийхгүй. Үүний араас ажиллах ёстой.

Төмөр зам дээр ч бас УБТЗ-ыг 2020 он хүртэл шинэчлэх гээд тодорхой асуудлууд яригдсан. Цахилгаан эрчим хүч дамжуулах чиглэлээр эрчим хүчний шугамын замын зураглал дээр Эрчим хүчний Дэд сайд гарын үсэг зурсан. Нефтийн болон байгалийн хийн хоолойг тавих тал дээр Хятадын талаас идэвх санаачилгатай ажиллаж байгаа. Ойрын хугацаанд ажил болгохоор ажиллах болно. Хөршүүд тал тал тийшээ харж суух биш хамтарч ажиллах ёстой гэдэг дээр бүгд санал нийлж байгаа.

Тамсагийн сав газраас Хятад руу газрын тосны дамжуулах хоолой барих ажлыг ирэх жилээс эхлүүлнэ.

- Орос, Хятадыг холбох нефтийн болон хийн хоолойг Монголоор дайруулж тавих асуудал нэлээд яригддаг ч манай улсыг тойрч явах гээд байна гэдэг. Энэ асуудал дээр саналаа нийлүүлж чадсан гэж ойлгож болох нь ээ?

-Ямар ч байсан бид саналаа албан ёсоор тавьчихлаа. Одоо ажил хэрэг болгох нь чухал. Манай улс өөрөө Хятад руу нефтийн болоод хийн хоолойг ойрын хугацаанд тавихаар яригдаж байна. “Петро Чайна” компани энэ жил таван сая баррель газрын тос олборлоод байна. Үүнийг өмнөх шигээ машинаар зөөнө гэж байхгүй. Бага хэмжээний байсан бол машинаар зөөгөөд байж болно. Хэдэн сая тонн нүүрсийг машинаар зөөж болдог ч 20, 30 сая тонн болохоор яалт ч үгүй төмөр замаар тээвэрлэхээс өөр замгүй. Үүнтэй адил хэдэн сая баррель газрын тосыг хоолойгоор зөөх шаардлагатай болно. Хятадын талтай ярьж байгаад Тамсагийн сав газраас Хятад руу газрын тосны дамжуулах хоолой барих ажлыг ирэх жилээс эхлүүлнэ. Ажлын хэсэг гарч ажиллана. Хятадын болоод олон улсын байгууллагуудтай ярилцаж байна.

Хятадтай холбосон энэ хоёр хоолойгоо Оросын хоолойтой холбох санаа бий.

Үүнээс гадна Ерөнхий сайдын Хятадад хийсэн айлчлалын үеэр нүүрсний давхаргын метан хийг боловсруулж Хятадад экспортлох Харилцан ойлголцлын санамж бичгийг байгуулсан. Монгол улсын хувьд шинэ зах зээл, шинэ бүтээгдэхүүн бий болж байна. Монгол улс 168 тэрбум тонн эрчим хүчний нүүрстэй. Бүгдийг нь шатаана гэж байхгүй. Зөөгөөд авах хүн байхгүй. Өндөр технологи ашиглан хий болгож, дотоодын хэрэгцээгээ бүрэн хангаад үлдсэнийг нь Хятад руу экспортлох боломжтой. Үүнийг хоолойгоор л дамжуулах болно. Хятадтай холбосон энэ хоёр хоолойгоо Оросын хоолойтой холбох санаа бий. Ингэвэл Оросын талд эдийн засгийн хувьд ашигтай. Хятад, Монголд ч ашигтай. Үндсэн санаа нь энэ юм. Ийм зүйлийг тохирлоо. Одоо талууд идэвхтэй ажиллах л үлдэж байна.

ЭХ СУРВАЛЖ:

С.Болд-Эрдэнэ, www.mongolianminingjournal.com