Г.ГАНЧИМЭГ

Үндэсний барилгын консерциумын гүйцэтгэх захирал, “Гэрэгэ групп”-ийн ерөнхий захирал Д.Цэндийг энэ удаагийнхаа “Бизнес, хөгжил” буланд урьсан юм.

-“Гэрэгэ групп” хэзээ байгуулагдсан, ямар үүх түүхтэй компани вэ. Томоохон бүтээн байгуулалтаасаа нэрлээч гэвэл та аль төслөө нэрлэх бол. Өмнө нь та “Хасуу констракшн”-д байсан?

-“Гэрэгэ групп” маань 2012 онд байгуулагдсан. Бүтээн байгуулалтын түүхийн хувьд шинэ, залуу юм шиг харагдаж байгаа. Гэхдээ “Хасуу констракшн”-ы үүх түүхийг үргэлжлүүлж байна. “Хасуу констракшн”-нд байсан түүхээрээ өөрийн бүтээн байгуулалтыг нэрлэхэд болно. Ингээд тооцвол нэлээд бүтээн байгуулалт хийжээ. “Хасуу констракшн” 10 гаруй жил барилга барьсан. Өөрсдийн хөрөнгө оруулалтаар бие дааж орон сууц барьдаг. “Гэрэгэ групп”-ийн хувьд 2013 онд “Буянт-Ухаа1”хороолол, нисэх орчмын цэвэрлэх байгууламжийг бариад дуусч байна. Шинээр баригдах эмнэлэг, архив, 1760  орчим оршин суугчид энэ байгууламжийг ашиглана. Энэ нь улсын төсвийн хөрөнгөөр хийж байгаа томоохон ажил юм. Манай улсад иймэрхүү төслийг өмнө нь 2-3 жил барьдаг байсан бол  бидний хувьд энэ төслийн ажлыг 3.5 сарын хугацаанд гүйцэтгэж дуусгаад байна. Мэргэжлийн байгууллагууд энэхүү төслийг богино  хугацаанд хурдтай гүйцэтгэлээ  гэж дүгнэж байгаа. Монголчууд байгальд ээлтэй ногоон хөгжлийг их ярьдаг болжээ. Тиймээс ногоон хөгжлийг хамгийн их дэмжиж байгаа зүйл бол цэвэрлэх байгууламжийн асуудал юм.

Буянт-Ухаагийн цэвэрлэх байгууламжаас цааш 20 гаруй км-т малчин иргэд, өвөө эмээ нар ундны усаа авч, хүн малгүй ундаалж байна. Тиймээс энэхүү цэвэрлэх байгууламж хэрэгтэй цагтаа босч чадсан гэж төслийнхөн үзэж байгаа юм билээ. Манай байгууллагын хувьд ч анхны том бүтээн байгуулалт болсон. Газрын гүн рүү есөн метрт хийгдсэн нэг байгууламжид гэхэд л 2.9 шоо метр ус багтах жишээтэй. Мөн сүүлийн үеийн европийн дэвшилтэт технологийг нэвтрүүлснээрээ онцлогтой.

-“Хасуу констракшн” яагаад “Гэрэгэ групп” болчихов. УИХ-ын гишүүд л амалсандаа хүрч чадахаа байхаараа сонгуулийн үеэр нэр дэвшсэн тойргоо сольж, буурь сэлгэх нь олон. Гэтэл бизнесийн хүн олонд танигдсан нэрээ яагаад өөрчилчихөв?

-Би “Хасуу конст^­ракшн”-даа их хайртай. Миний ажлын гарааны үе энэ компанитай салшгүй холбоотой. 2000 онд байгуулан үйл ажиллагаагаа хэвийн  явуулж байсан  компанид минь хөрөнгө оруулалт хийж, хамтарч ажиллахаар тохирсон түнш маань цааш ажил явуулах боломжгүй болгосон. Иймээс одооны “Гэрэгэ констракшн”-ийгбайгуулсан. Түүнээс биш би “Хасуу групп” хэмээх олонд танигдсан нэр, тодорхой хэмжээний төслүүдээ буюу хийж гүйцэтгэснээ үгүйсгэхгүй. Ер нь бизнесийн салбарт энэ мэтчилэн бэрхшээл их бий. Тэр тусмаа барилгын салбарт маш олон асуудал байна. Нэг барилга барихаар боллоо гэхэд 100 гаруй гарын үсэг цуглуулдаг байсан. Багасгалаа гэдэг ч олон гарын үсэг цуглуулдаг нь байсаар байгаа. Хоёрдугаарт, барилга байшин барихад хамгийн их хэрэгцээтэй цахилгаан, дулаан, бохир буюу дэд бүтцийн асуудал хүндрэлтэй байсаар л байна. Улаанбаатарыг утаагүй болгох цорын ганц шийдэл нь орон сууцжуулах юм. Бид орон сууцжуулах гээд нэлээд хэдэн жил боллоо. Сүүлийн үед орон сууцжуулах ажил ээлж дарааллан бодитойгоор хэрэгжиж байна. Ингээд барилга,  орон сууцаа бариад эхэлсэн чинь хүний нөөцийн хомсдолд орчихсон.

-Хүний нөөцийн хомсдол яагаад бий болчихов. Ажилгүй хүнээс их юм байхгүй биш үү?

-Үнэн. Яагаад гэвэл өдрийн 30 мянган төгрөгөөр ажиллаж туслах ажилтан зун буюу барилгын улиралд олдохгүй байна. Тиймээс нөгөө л хятад хүмүүсээ гуйдаг. Тэд ирчихээд “Өвөл нь яах вэ” болдог. Улирлын байдлаасаа шалтгаалаад өвөл нь ажилгүй болдог. Тиймээс хүний нөөцийн ийм тогтворгүй байдлаасаа барилгын салбар гарч чадаагүй байна.

-Та өдрийн 30 мянган төгрөгөөр ажиллах туслах олдохгүй байна гэлээ.  Монголд барилгын туслах ажилтнуудын нөөц байдаг юм билээ. Яагаад ажиллах сонирхолгүй байна гэвэл яг ижилхэн ажил хийдэг хятад ажилтан 70 мянган төгрөгөөр цалинждаг. Гэтэл монгол ажилтан 30 мянган төгрөгийн цалин авдаг учраас хүмүүсийн эгдүү хүрдэг. Яагаад хөдөлмөрийн бүтээмж адилхан хэр нь үнэлгээ шударга бус байна вэ. Монголчуудыг буруутгадаг нэг шалтгаан нь “Архи уудаг, ажил тасалдаг” гэх юм. Гэтэл ажлын байран дээрээ байгаа монголчууд бүгдээрээ архи уугаад алга болдоггүй юм билээ шүү дээ? 

-Шударга бус үнэлгээ  бараг байхгүй. Тухайлбал, хятад хүн орж ирээд өдрийн 70 мянган төгрөгийн цалин аваад, монгол хүнд 30 мянган төгрөг өгдөг үе байсан нь үнэн. Одоо ингэхээ больсон. Хятад хүн бетон хийж чадаж байна уу, монгол хүн арматур зангидаж чадаж байна уу. Адилхан чадаж байна. Манай залуучууд ажлаа хийж чаддаг нь хятад хүмүүстэй адилхан цалин авч чаддаг болсон. Би 2004-2005 онд ажиллахдаа монгол хүмүүсээр ажил хийлгэх гэж үнэндээ зовдог байлаа. Бараг 100 хувь ажилдаа ирэхгүй үе ч байлаа. Ганц эмэгтэй инженер нь ажилдаа ирээд бусад нь бүгдээрээ алга болдог  байсан. Харин одоо манай ажилчид “Цалин авсны маргааш амаръя, амраая” гэдгээ хоёр талдаа ойлголцдог болсон. Цалингаа авсны маргааш эхнэр хүүхэд, гэр орондоо цаг зав зарцуулъя гэдэг юм. Амьдрал дээр заримынх нь “бие муудах” тохиолдол ч бий. Солонгос, Японд очиж ажиллаад цаг баримтлаад сурчихсан, ажлын ачаалал даадаг болсон залуус ч ирж байна. Залуусынхаа энэ сайхан “школ”-ыг улам өнгөлөөд, шинэ ажилчдаа энэ дэгт сургаад явдаг боллоо. Одоо цөөн тооны нөхөрт л асуудал ярина. Өөрөөр хэлбэл, 30 мянган төгрөгөө ч авч чадахгүй балгадаг нөхөд үнэхээр ажил хийхгүй гэдэг нь тодорхой болж байгаа юм. Юу ч хийгээгүй хүнд ямар цалин өгөх юм бэ. Тэд бэлэнчлэх сэтгэлгээндээ хэт автаад явах юм. Түүнээс биш залуусын зарим нь их ажилсаг болж байгаа.

-Барилгын салбарт бугшиж байгаа нэг асуудал нь авлига. Захирлууд нь тендер авахдаа авлига өгнө. Туслан гүйцэтгэх компаниудын ажилчид нь бас цалингаа авахдаа захирал, инженерээ царайчлаад л наагуур цаагуур нь гүйчихдэг юм билээ. Яагаад ч эрүүл биш гэдэг нь энэ хоёр дүр зургаас тодорхой харагддаг?

-Миний давхар хашиж байгаа нэг албан тушаал бол Үндэсний барилгын консерциумын гүйцэтгэх захирал. Үүнд 16 компани нэгдсэн. Авлига, хүнд суртлаас барилгын салбараа цэвэрлэх зорилготой. Яагаад гэвэл, 16 компани нийлээд хөдөлмөрийн бүтээмжээ нэгтгээд, чадвараа тодорхойлчихож байна. Цэвэрлэх байгууламжийн төслийн тендерийг ч энэ консерциумын гишүүн гурван компани нэгдэж авсан юм. Эндээс юу ажиглагдсан гэвэл, бид нэгдэж чадсан учраас заавал хүнд хээл хахууль өгөх шаардлагагүй болсон. Бид өөрсдийнхөө чадвараар шударгаар өрсөлдөж, авсан төслөө хурдтай гүйцэтгэж чадаж байна. Хоёрдугаарт, энэ төсөлд нэг ч хятад ажилтан байхгүй. Бид монгол залуучууд, монгол инженерийн хүчээр энэ бүтээн байгуулалтад оролцож, ажлаа нугаллаа. Магадгүй, дараагийн удаад солонгос ч юмуу хятад ажилтантай хамтарч болно. Бас хэт үндэсний үзэл гаргаад байж болохгүй шүү дээ. Хамтрах төслүүд дээрээ хамтарна. Гэхдээ хятадууд нь түрүүлж өрмийг нь, монголчууд хусмыг нь хүртэхгүй. Цалингаа адилхан үнэлгээгээр авна. Ажлаа ч ижилхэн гүйцэтгэх болно. Ма­най консерциумд өөрс­дийнхөө хөдөлмөрөөр компаниа босгосон залуучууд дийлэнх нь байгаа. Цэнхэр, ягаан тасалбараар компанитай болсон эсвэл аав ээжээсээ компани өвөлсөн хүмүүс байхгүй.

-Шинэ барьсан барилга, орон сууцыг улсын комисс хүлээгээд авчихдаг. Захиалагч нь байрандаа ороод гомдол тавилаа гэхэд гүйцэтгэгч компани ямар ч хариуцлага хүлээдэггүй. Нөгөө л жижиг туслан гүйцэтгэгч компаниудаа “барьцаалчихдаг”. Дунд нь “Хаданд хавчуулагдсан халиуны зулзага хөөрхий” гэдэг шиг эгэл жирийн ажилчид нь цалингаа ч гүйцэд авч чадахгүй хохирч байна. Урсгал зардалд гээд ажилчдынхаа цалингаас суутгаад авчихдаг юм билээ. Барилгын ажилчид гэдэг чинь даатгалын компани биш биз дээ?

-Ийм зовлон бэрхшээл байдаггүй биш байдаг. Туслан гүйцэтгэгч буюу жижиг компаниуд хариуцлагыг мэдэрдэггүй. Буруу зүйлийг өөрсдөө хийчихдэг. Хариуцлага тооцохоор гомдоллодог  байхгүй юу. Гомдол гаргах нь хувь хүний эрх. Гэхдээ хариуцлагатай байх нь ч бас хувь хүний үүрэг байх. Ашгаа бүрэн авах, цалин орлоготой байхыг чинь ажлын хариуцлага л авчирч байгаа шүү дээ. Үүнийгээ зарим нь ухамсарладаггүй. Тухайлбал, энэ обойг наахдаа дундаа таслалгүй наана шүү. Энэ өнгийг зөвхөн энэ орны хойно наах юм. Камень зууханд ийм хүрээ хийнэ гэж хэлээд байхад ингэж хийдэггүй. Тухайн ханыг тэр чигээр нь камень зуух шиг болгочихдог. Өөрөөр хэлбэл, заслын хяналтын инженер, мэргэжлийн ажилчид нь хоорондоо уялдаагүйгээсээ болоод алдаад байна. Нөгөө захиалагчийн хүссэн дизайн гарахгүй болохоор гомдол гаргах нь ойлгомжтой. Туслан гүйцэтгэгч компаниуд хариуцлага муутай байх нэг шалтгаан нь ажлын болон заслын зураг байдаггүй. Үүнээс болж алдаа гардаг. Одоо манайхан олон улсын стандарт гэдэг зүйлийг мөрдөх ёстой. Үүнд ойртож явна. Ер нь өргөс авсан юм шиг аливаа зүйл шууд сайжрахгүй шүү дээ.ISO гэдэг зүйл чинь зөвхөн хүнсний бүтээгдэхүүнд байдаг юм биш.Үйлдвэрт ч бий. Манай залуучуудын ажлын хариуцлага нэг үеэ бодвол сайжирч байгаа. Би “Зуун айл”-д “Цогтбаян” зочид буудлын барилга бариулахдаа гурван давхарынх нь тоосгыг тэр чигээр нь буулгуулж байлаа. Хятадууд өрлөг хийж байсан юм. Хана нь дотроосоо гадагшаа нэвт гэрэлтээд байв. Хариуцлагыг тухай бүрт нь тооцоод явахаар хүмүүсийн хандлага өөрчлөгддөг. Хэн ч 2-3 өдөр өрсөн ханаа нураалгахыг хүсэхгүй биз дээ.

-Олон улсын стан­дар­тыг нэвтрүүлсэн компанийн нэр хүнд өсч, бизнесийн цар хүрээ нэмэгдэх нь ойлгомжтой. Тиймээс хятадууд Мон­голын бүтээн байгуулалтад оролцож байгаа шиг манай залуус аль нэг оронд очиж ажиллах боломж нээгдэх үү? 

-Ийм боломж шууд нээгдэнэ. ОХУ-д ч юмуу Казахстанд Монголын барилгачид очиж ажиллах бүрэн боломжтой. Ингэхийн тулд бид хэзээ хүртэл болсон, болоогүй хятадуудыг гуйх юм бэ. Өөрсдөө ISO буюу олон улсын стандартыг мөрдөж суръя л даа.

-Энэ стандарт гэдэг зүйлийг мөрдөж чадахгүйгээсээ болоод хөдөлмөр хамгааллын аюулгүй байдал зөрчигдөж байна гэж ойлгож болох уу. Үр дагавар нь дэндүү гашуун гэдгийг энд нурших нь илүүц биз?

-Барилга маш хүнд салбар. Чанар, стандартаас гадна хөдөлмөр хамгааллын аюулгүй байдлыг сайн хангасан байх ёстой. Гэтэл төрөөс зарлаж байгаа тендерт хамгийн хямдыг нь авахаа илэрхийлдэг. Гэтэл хамгийн хямд үнэ амалж байгаа нөхөр хөдөлмөр хамгааллын аюулгүй байдлын зардлыг бараг тооцдоггүй. Гэтэл ийм хүнээр барилга бариулдаг. Тухайн хүн анхнаасаа энэ зардлыг тооцоогүй юм чинь хүний амь, эрүүл мэнд, хөдөлмөрийн чадвартай холбоотойгоор үүсч болох асуудал бүхэн үүснэ. Ийм нөхцөлд бид жин тавьж, уралдаад байдаг. Нэг ёсондоо ийм чанаргүй, аюултай зүйлийн төлөө бид уралдаж ирсэн. Тиймээс одоо Худалдан авах тухай хууль, Захиалагчийн хуульдаа өөрчлөлт оруулах ёстой. Барилгын салбарынхан ч хоорондоо өрсөлдөхдөө хэт доод үнийг өгч болохгүй нь гэдгээ хариуцлагатайгаар ухамсарлах цаг иржээ. Яагаад гэвэл, тэнд хүний амь, аюулгүй байдал, эрсдэл бүгдээрээ байна шүү дээ. Хамгийн хямд үнийг санал болгож буй хүн барилгын материал, тээвэрлэлт, хөдөлмөр хамгааллын зардлаа хасчихаж байна. Компанийн захирлууд ч өөрсдөө адилхан хохирно шүү дээ. Яагаад гэвэл, тэнд ямар ч ашиг байхгүй юм чинь.

-Одоо байгальд ээлтэй технологи гэж их ярьж байна. Гэтэл манай нийслэл ногоон байгууламжгүй болчихлоо. Та ч бас иргэн хүн. Эсвэл барилгын салбарын хүн учраас хот дотуур явахад энэ нь таалагддаг уу?

-Ногоон байгууламж хаана байх вэ гэдэгт л их донж байдаг. Тухайлбал, хотод орж ирчихээд хөдөө байгаа юм шиг авирлаж болохгүй. Манай иргэдийн зарим нь метрополитиан буюу том хотын зэрэглэлийг ойлгохгүй байна. Манай нийслэл хэдийнэ сая иргэнтэй, ийм хотын зэрэглэлд оччихсон. Тэгсэн хэр нь ТҮЦ шиг намхан хот байж болохгүй шүү дээ. Ийм хот, ялангуяа Улаанбаатар бол олон өндөр байшинтай байх ёстой. Яагаад гэвэл, дэд бүтэц нь бүгд газрын гүнд буюу хүйтнээс хамгаалсан байдаг. Тэр шугмыг хол татах тусам маш их хөрөнгө зарна. Тиймээс төвлөрсөн буюу шигүү, өндөр барилгуудтай байх шаардлага дэд бүтцээсээ хамаараад гарч буй юм. Хэрэв 1-2 улиралтай, налгар сайхан уур амьсгалтай орон байсан бол цахилгаан, дэд бүтцийг хэдэн зуун метр газар татахад ямар ч асуудалгүй. Гэхдээ хэтэрхий туйлширч болохгүй. Хотжилтоо дагаад ногоон байгууламж, цэцгийн мандал, хүмүүс тухтай суугаад таван үг солих боломжтой ногоон төлөвлөлт байх учиртай.

-Гэр хорооллыг барилгажуулж, орон сууцжуулна гэж өчнөөн олон жил ярилаа. Харамсалтай нь ярьсан шигээ үр дүнг нь үзэж чадаагүй л байна?

-Нийслэлд жилд 10-15 мянган иргэн байр худалдаж авдаг. Тиймээс худалдан авах чадварыг гэр хороололд амьдарч буй иргэдэд бий болгох хэрэгтэй.

-Гэхдээ яаж. Гэр хороололд амьдарч буй айл өрхийн 20 хувь нь ирээдүйд байр худалдаж авах боломжтой. Үлдсэн нь амьжиргааны баталгаажих төвшингөөс доогуур орлоготой гэдэг судалгааг гаргачихсан шүү дээ?

-Байранд хүн болгон орохгүй. Гэр хороололд хауст амьдрах сонирхолтой иргэд олон бий. Газрын эзэн байх дуртай хүн байж болно шүү дээ. Тиймээс ийм сонголтыг хүндэтгэж үзээд хаусан хороололтой байж болно. Хүсвэл гэрт ч амьдарч болно. Хамгийн гол нь нүүрс түлдэггүй л байх ёстой. Дулааныг нь төвлөрсөн цахилгаан станцаас өгч болно. Гэхдээ гэрийнхээ хаалга, хана, тооноороо дулаанаа алдаггүй байх нь чухал. Тиймээс эхлээд эрчим хүчний алдангийг  багасгах хэрэгтэй болж байгаа юм. Үнэхээр эдийн засаг нь болохгүй байгаа хүмүүсийг ажлын байртай болгох хэрэгтэй. Бүр болохгүй бол төр халамжлах хэсгээ халамжилна л биз. Манай төр ч их зөөлхөн шүү дээ. Зөндөө олон халамжийн бодлоготой.

-Барилга, орон сууцны нийлүүлэлт  өсөхийн хэрээр үнэ буурна гэдэг хүлээлт иргэдэд байдаг. Гэтэл эсрэгээрээ үнэ өсөөд л байдаг. Энэ нь юутай холбоотой байна вэ?

-Аливаа  улс орон  өөрийн иргэдийг орон сууцжуулах төсөл хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэн ирсэн байдаг. Манай улсад мөн адил хэрэгжиж байна. Энэ нь зорилтот бүлэгтээ маш чухал зүйл. Өнөөдөр хувийн хэвшил төрийн байгууллага хамтран ажиллаж төр хувийн хэвшлээ  бодлогоор дэмжсэний үр дүнд зах зээлээс хямд үнэтэй орон сууцыг иргэдэд нийлүүлэх боломж бүрдэж байгаа.

Гэхдээ “Байр хямдарна” гэж бодож, хүлээж  байгаа хүмүүсийг болиорой гэж хэлнэ. Яагаад гэвэл, энэ бодлого засаг солигдоход байхгүй болох ч юм бил үү бид мэдэхгүй шүү дээ. Тиймээс эдийн засгийн боломжтой байгаа бол байраа өнөөдөр л ав. Маргааш авна гэж битгий хойшлуулаарай. “Маргаашийн өөхнөөс өнөөдрийн уушги” гэдэг биз дээ. Дэлхийн зах зээлд ч байрны үнэ өссөөр л байна.

-Яагаад?

-Металлургийн түүхий эд өндөр өртөгтэй. Монгол барилгын материалын түүхий эдээ 100 хувь хангаж чадахгүй байгаа. Импортын бүтээгдэхүүнээр л барилгаа барьж байна. Дотоодын үйлдвэрлэлээ хараахан босгож чадаагүй байгаа. Москва, Бээжинд ч байрны үнэ өссөөр байна. Ийм нөхцөлд манай улсад байрны үнэ хямдрах боломжгүй. Арматур, цементээ дотооддоо үйлдвэрлэлээ гэхэд бусад заслын материалаа яах вэ. Энэ нь жижигхэн юм шиг мөртлөө хамгийн их зардалтай нь байдаг. Ер нь асуудал олон бий. 2015-2016 онд арматур, цементээ эх орондоо 100 хувь үйлдвэрлэдэг боллоо гэхэд барилгын хэдэн хувь нь баригдчихсан байх бол. Өөрөөр хэлбэл, барилгажилтын хурдаа үйлдвэржилт нь гүйцээсэй билээ. Уг нь үйлдвэржилт түрүүлэх ёстой шүү дээ. Ингэж байж хямд өртөгтэй барилга босох байсан.

-Үндэсний барилгын консерциум ямар чиг үүрэгтэй байгууллага вэ. Та түрүүнд 16 компани нэгдсэн гэсэн?

-Гишүүндээ үйлчилдэг, ашгийн төлөө байгуулага. Гишүүдийн дотор өөр төрлийн бизнес эрхэлдэг хүн байхгүй. Дандаа барилгын компаниуд.

-Тэгвэл шууд утгаараа болон алсуураа Монгол Улсын эдийн засагт ямар нөлөө үзүүлэх вэ? 

-Маш том нөлөөлөл үзүүлэхийг хүсч байгаа. Гадагшаа урсдаг мөнгөний урсгалыг дотооддоо сааруулах, зогсоох зорилготой юм. Хятад хүн Монголд ирж ажиллаад олсон мөнгөө эх орон руугаа л аваад явна. Тиймээс манай консерциум үндэсний бүтээн байгуулалт, үйлдвэрлэл, монгол хүнээ дэмжинэ.

-Нэгэнт та бүгдийн галт тэрэг хөдлөөд багагүй хугацааг өнгөрчээ. Энэ хугацаанд зорилгынхоо хэдэн хувьд нь хүрэв?

-Зорилгынхоо нэг хувьд ч хүрч чадсан юм уу, үгүй юу. Одоо хэлж мэдэхгүй байна. Маш том зорилготой байгаа учраас бага зүйл л хийсэн юм шиг санагддаг. Тиймээс улам л шаргуу, завгүй ажиллана даа. Гэхдээ манай ард түмэн, үе үеийн Засгийн газар барилгынхаа салбарыг төдийлөн ойшоож үздэггүй юм шиг санагддаг. Яагаад гэвэл, манай улсад хэдэн зуун гавьяат дуучин байна. Харин гавьяат барилгачин 100 ч хүрдэггүй юм. Тиймээс Монгол Улс урлаг, уран сайхны орон. Хөдөө аж ахуйн орон гэж хүмүүс ярьдаг. Тэгвэл хэдэн гавьяат агрономичтой юм бэ. Үүнтэй адилхан “Бүтээн байгуулалтын он жилүүд” гээд л зарладаг. Гэтэл тэр он жилүүдэд өчнөөн зүйл хийж бүтээсэн хүмүүс одоо хаана явна вэ.Тиймээс бид харах өнцгөө өөрчлөх ёстой. Юутай ч ухаж баяждаг биш угсарч бүтээдэг салбарт ажилладагтаа баяртай байдаг.

ЗУУНЫ МЭДЭЭ