VIII дүрийн Ажаа гэгээнтэн Лувсан Түвдэн Жигмэд Жамцтай хийсэн ярилцлагыг толилуулж байна.

Монголд ирээд төрсөн сэтгэгдэлээсээ Та бидэнтэй хуваалцана уу?

Анх би Монголд 2006 онд ирж байлаа. Ирээд хөдөө нутгаар явж байхдаа би өөрийн бага нас болоод нутаг усаа өөрийн эрхгүй санаж билээ. Би Хөх-нуурын монгол малчин айлын гэрт төрж, 2 наснаас Гэгээнтнээр тодрон Гүмбүм хийдэд шавилан сууж Бурханы шашины сургаалд суралцсан. Нутагтаа монгол гэрт амьдран, малчин ардын зочломтгой ёсоор ирсэн гийчдээ нохойгоо хорин угтан авч, хоймортоо залан идээ ундааныхаа дээжийг мөнгөн аягандаа хийж өргөдөг ёс минь санагдаж, өөрийн төрсөн нутагтаа ирсэн мэт сэтгэл маш их хөдөлж нүднээс нулимс гарч байлаа.

Та өөрийн төрсөн нутагтаа ойрын үед очив уу?

Би улс төрийн асуудлаас болоод нутагтаа очиж чадахгүй байна. Монголд ирэхэд би төрсөн нутагтаа ирсэн мэт сэтгэгдэл төрдөг.

Монголын Бурханы шашины өнөөгийн байдлын талаар та юу хэлэх вэ? Юуг шинэчилж, юуг чухам өөрчлөх хэрэгтэй гэж боддог вэ?

Түүхэндээ төвд, монголчууд бурханы шашины уламжлалт өв соёлтой ард түмэн байсан бөгөөд одоо үед залуучууд утгыг нь мэдэхгүй мөртлөө эцэг эхээ даган сүм хийдийн газраар явж байх юм. Орчин үеийн боловсрол мэдлэг олж авсан эдгээр залууст манай лам хуврагууд бурханы шашиныхаа утга учир, ямар ном уншдаг, сүм хийд шашины ямар зан үйл явуулдаг талаар сайхан таниулж тайлбарлах хэрэгтэй. Монгол нутаг, өвөр Монгол, дээд Монгол болоод Төвдөд хорь гучин жилийн өмнө шашины асуудал их хэцүү байлаа.

Монголд 1990 оноос хувь хүн Үндсэн хуулинд заасан шашин шүтэх эрх чөлөөгөө чөлөөтэй эдлэх болж, шашины байгууллага, сүм хийдүүд чөлөөтэй үйл ажиллагаа явуулдаг болсоноос хойш олон сүм хийд шинээр байгуулагдан, түүнд шавилан сууж буй лам хуврагт хийх ажил их байна.

Өнгөрсөн хорин жилийн турш шашин чөлөөтэй болж, бурханы шашины хуврагууд Гандан хийд гээд өөр олон сүм хийдүүдэд суун хамаг амьтны тусын тулд гурван эрдэнэдээ залбирч ирлээ. Одоо сүм хийдэд суугаа лам хуврагууд энэрэн нигүүлсэх сэтгэлээр нийгэмрүү хандсан эмнэлэг сургууль барих, мод тарих, нийтийн талбайг тохижуулах зэрэг үйл ажиллагаа явуулбал тустай болов уу.

Харин гаднаас Христ, Мормон гээд олон шашины байгууллагууд орж ирэн шашины үйл ажиллагаа явуулахын зэрэгцээ олон нийтэд хандан эмнэлэг, сургууль барих, ядуу эмзэг хүмүүст туслах хүмүүнлэгийн үйл ажиллагаа явуулах болжээ. Үүнтэй холбоотой бас нэг болсон явдлыг би жишээ болгож хэлье. Нэгэн төвд лам гудамжинд явж байтал нэгэн настай эмээ хүрч ирээд амар мэнд мэдэн, та намайг номондоо болгоож байгаарай гэж хэлээд тэр хоёр хэсэг зуур ярилцаж гэнэ. Тэгээд эмээ салж явахдаа би одоо христийн сүмд очиж залбирал хийхээр явлаа гэхэд нь лам та яагаад тийшээ явж байна гэж асуухад: манай бурханы шашины сүм хийдүүдээр эргэл мөргөл үйлдэж, буян ном хуруулахад үнэтэй байдаг, эмээгийн нь амьдрал жаахан хэцүү тул бага ч гэсэн тус дэм авах гэж христийн шашины сүмд очдог гэжээ. Тиймээс манай сүм хийдийнхэн нийгэм, олон нийтийн тусын тулд хийж буй ажилд манлайлан оролцох цаг болжээ. Миний бодоход сүм хийд болоод олон нийтийн харилцаа холбоо нь жаахан холдоод байх шиг харагдана.

Монголд одоо баян ядуугийн ялгаа их болж зарим хүмүүс америк хүмүүсийн амьдралын түвшинтэй адил баян тансаг амьдарч америкчуудаас ч илүү байхад нэг хэсэг нь ажилгүй, идэх хоол, суух газаргүй гудамжинд тэнэж явна.

Миний бодлоор эдгээр хүмүүст зориулсан 3 давхар байр бариулан дээд давхарт нь нэг их бурхан судар тавилгүй энгийн байдлаар тохижуулан хүмүүс цугларч бурханы шашины сургаалд суралцан, бясалгал хийх, буяны үйлс явуулах юмуу, хоёр давхарт нь гэр оронгүй тэнэж яваа хүмүүсийг өдөр 1 удаа хооллож, амьдралын ухааныг зааж сурган, өөрөө өөрийнхөө амьдралыг аваад явж чадахуйц боловсрол мэргэжилтэй болгох хэрэгтэй юм. Улс орны хөгжлийг боловсролгүйгээр төсөөлж болохгүй тул хамгийн гол нь тэдний үр хүүхдүүдэд сайн боловсрол олгохын тулд сургууль, эрүүл мэнд, анагаахын үйлчилгээ явуулах эмнэлэг байгуулах нь чухал. Ингэхдээ гадаад, дотоодын сайн санаат хүмүүсийн хандив тусламж, энэ ариун буяны үйлсэд оролцох хэнийг ч гэсэн татан оролцуулж тэдний сайхан сэтгэлийн дэмийг авч болно. Надад энэ талаар бодож төлөвлөж байгаа зүйл байгаа яваандаа бүтэх байх аа.

Бурханы номын уншлагыг монгол эх хэлээрээ унших тал дээр та ямар бодолтой явдаг вэ?

Дээр үеэс эхлээд монголчуудын хэлж заншсан Утаа Гүмбүм хийдэд монгол лам нар сурч байжээ. Энд нэг зүйлийг тодруулж хэлэхэд, Утаа гэдэг нь Гүмбүм хийдээс тусдаа газар байдаг хийд орон юм. Одоо Гүмбүм хийдэд шавилан суудаг 3000 гаруй лам нарын бараг 600-700 нь өвөр болон дээд монгол лам нар байдаг. Эдгээр лам нар нь багадаа гэрээсээ гарч, Төвд нутгийн сүм хийдүүдэд шавилан сууж гүн ухааны ном, анагаах ухаан, зурхай, бурхан, зураг урлахуйн ухааны салбарт маш их эрдмийн оргилд хүрсэн гэвш хүмүүс байгаа. Урд түүхэндээ ийм хүмүүс багаасаа нутгаасаа гарч төвд хэл сурч, төвд хэлээр бурханы шашины номыг үзэж судлаад зогсохгүй түүний утгыг бясалган санаа сэтгэлээ ариусган, нэг насандаа хүмүүсийн тусыг үйлдэж явсаар өөрийн монгол хэлээ сайн сурах зав болсонгүй тул монгол хэл дээрээ орчуулсан ном цөөхөн байдаг болов уу. Энэхүү түүхэн уламжлалаасаа болоод сүм хийдэдээ уншлагаа төвд хэлээр уншаад заншсан байх. Гэхдээ зарим хүн надад Ганжуур, Данжуурыг монгол хэл дээр аль эрт үед орчуулсан байдаг гэж хэлж байсан. Түүхэнд алдартай олон монгол лам нарт олон ном орчуулж байжээ. ¬Миний бодлоор энгийн хүн уншиж болох номыг монгол хэл дээрээ ойлгомжтой орчуулаад гаргавал маш сайн даа. Монгол хэл дээр орчуулсан номын утгыг ойлгож ухаараад, гурван эрдэнэд авралыг одуулж, сайн сэтгэлээр бясалгал хийгээд ерөөл тавиж явбал сайн. Гэхдээ энэ бол маш том асуудал юм. Зөвхөн нэг хоёр хүний орчуулах ажил биш байхаа.

Монгол хэл дээр орчуулсан Ганжуур, Данжуурыг олон нийтэд хүртээлтэй болговол хүмүүс бурханы номын утгыг ойлгож ухаарахад дөхөмтэй болов уу? Энэ талаар та юу гэж болгоож байна.

Би хэдэн жилийн өмнө нэг хүнтэй ярилцаж байсан тухайгаа санаж байна. Тэр хүн Бурханы шашины номыг үзэж судлах их сонирхолтой бөгөөд нэг номын утгыг өөрийнхөө багшаас асуухад нь багш нь түүнд энэ номыг хэлж өгөх нь гурван настай учир мэдэхгүй хүүхдэд тонгорог бариулахтай адил гээд тэр номыг нь тайлбарлаж өгөөгүй гэдэг. Энэ нь миний бодлоор буруу байхаа. Бурханы номыг судлах хүмүүст нь хүртээлтэй болгох хэрэгтэй. Номын утгыг мэдэхгүйгээр өөрийн сэтгэлийг гэмийг арилгах боломжгүй, муу нүглээ тасалж, сайн буяныг хурааж мэдэхгүй. Бурханы гэгээрэлд хүрэхийн тулд ном судрыг судалж мэдэх хэрэгтэй. Муу сэтгэлээр Бурханы номыг судалж, шүүмжилж, муулах бол өөр хэрэг. Тийм шүүмжлэлийг бурхан шашины эрдэм номтой лам хувраг болоод бурханы шашинтан нар номоо сайн үзэж няцаах хэрэгтэй. Харин сайн сэтгэлээр бурханы номыг сурах эрмэлзлэлтэй хүмүүсийг сайшаан дэмжиж номын утгыг хэлж өгөх нь зүйтэй.

Монголын бурханы шашин гэсэн ойлголт байж болох уу? Монголд дэлгэрсэн бурханы шашиныг Төвдийн бурханы шашины хэсэг гэж үздэг.

Монголын бурхан шашин гэж байж бололгүй дээ. Бурханы шашины түүхийг судлаад түүнийг гурван том салаа мөчиртэй нэгэн том модтой адилтгаж үзвэл тэр модны гол салаа мөчир нь Пали, Санскрит хэл дээр дэлгэрсэн Бурханы шашин бөгөөд энэ урсгал Шри Ланка, Бирма, Энэтхэг, Тайланд гээд зүүн өмнөд Азийн оронд дэлгэрчээ. Хоёр дахь салаа мөчир нь Хятад хэл дээр дэлгэрсэн Бурханы шашины сургаал номлол бөгөөд энэ номыг Солонгос, Япон хүмүүс үзэж судалдаг. Япон хүмүүс өөрийн хэлээр уншдаг ч бурханы шашины ном сударыг хятад ханз үсгээр уншиж ашигладаг. Жишээ нь “Шийрэв нинбо” (Билгийн зүрхэн судар) гээд ном хятад хэл дээр орчуулагдсан байдаг. Энэ судрыг япон, солонгос хүмүүс хятад хэлээр уншиж судалдаг ч бас өөрсдийн хэл аялгаар дуудаж уншдаг юм байна. Гурав дахь салаа мөчир нь, Төвд хэл дээр дэлгэрсэн бурханы шашины номлол юм. Монгол хүн байж төвд хэлээр бурханы шашины номыг уншихаар Монголд дэлгэрсэн Төвдийн бурханы шашин байна гээд байгаа болов уу. Хэрэв монгол хүн төрөлх хэл дээрээ орчуулаад, өөрсдийн соёл зан заншилдаа нэгтгэж чадвал Монголын бурханы шашин гэж нэрлэж болох байх.

Таныг Далай ламын ойрын хүрээн дэх цор ганц монгол ринбүүчи гэдэг. Монгол ринбүүчи нар олон байдаг уу, байгаасай гэж боддог уу?

Монгол ринбүүчи нар олон байдаг. Намайг Төвд, Монголын зааг нутаг болох газрын зураг дээр Төвдийн нутагт байдаг дээд монголын Хөх нуурт төрсөн Монгол ринбүүчи гэдэг.

Та нутагтаа байдаг ах дүү нартайгаа холбоотой байдаг уу?

Би 1998 онд улс төрийн асуудлаар Америкд цагаачилж гарсан. Манай нутагт улс төрийн асуудал их хэцүү, хөндүүр сэдэв болохоор нутагтаа байгаа ах дүү, хамаатан садандаа зовлон болно гээд тэдэнтэйгээ холбоо барьдаггүй дээ.

Монголд Бурханы шашины аль урсгал илүү түлхүү дэлгэрвэл энэ цагт зохистой вэ?

Бурханы шашины янз бүрийн урсгал чиглэлүүд түүхийн тодорхой цаг хугацааны турш тухайлсан бүс нутагуудад дэлгэрч байжээ. Буддын шашинд Бага хөлгөн болоод Их хөлгөний урсгал байдгаас гадна, мөн Төвдийн Бурханы шашинд Нинмава, Гаржүдба, Сажаба болон Гэлүгба |шар малгайтны ёсны| гээд урсгалууд байдаг. Өөрөө зовлонгоос айж түүнээс ангижрах зорилготой хэсгийг Бага хөлгөнтөн гэдэг бол хамаг амьтан, олон нийтийн тусад гэгээрэхийг хүсэгчдийг Их хөлгөнийхөн гэдэг. Аль урсгалыг дагах нь хувь хүний сэтгэлийн хүсэл зорилгоос хамаарах болов уу. Далай ламыг Америк болон Европд айлчилж явахад нь олон хүмүүс Буддын шашинд орох хүсэлтэйгээ илэрхийлдэг байна. Гэвч Далай богд тэдэнд хандаж өөрсдийн эх эцгийн шүтэж ирсэн шашинаа үзэж судал, тэр шашин чинь та нарын соёл, зан заншилд илүү ойр, та бүхний оюунд илүү амархан тусах тийм сургаал номлолтой тул Буддын шашинд орох гэж бүү яар гэж зөвлөдөгтэй адил Буддын шашин эрт дээр үеэс Монголчуудын соёл, ёс заншилтай ойр хөгжиж ирсэн учраас олон нийтэд тус хүргэхийн тулд энэ шашиныхаа сургаал номлолыг үзэж судлах нь зүйтэй болов уу. Аливаа шашиныг шүтэх нь хувь хүний асуудал юм. Христийн шашиныг шүтэх нь хувь хүний эрх ч энэ шашиныг хүчээр дэлгэрүүлж болохгүй. Монголчууд уг нь эрт дээр үеэс өнө удаан жил шүтэж ирсэн өөрсдийн соёл, зан заншилдаа ойрхон Буддын шашиныхаа утга учрыг ойлгон нийгэм олон нийтийн тусын тулд үйл хэргээ зориулж ирвэл зохистой гэж бодно.

1990 оноос хойш шашин чөлөөлтэй болж хэн дуртай нь лам болж сүм хийдэд суун бүр зарим нэг нь ашиг хонжоо олох зорилгоор лам болж байна. Мөн бурханы шашиныг хуучин хоцрогдсон гэх болжээ. Энэ талаар та ямар бодолтой явдаг вэ?

Зөвхөн өөрийн амин хувийн ашиг, эд мөнгөний тулд олон нийтийн толгойг эргүүлэн хуурамч лам болно гэдэг маш буруу үзэгдэл. Би нэг жишээ авч хэлбэл, Америкд нэгэн лам, би бага наснаас сахил авч сүм хийдэд шавилан сууж бурханы номонд суралцсан гээд ном тавиж байтал бас нэг хүн гарч ирээд хуурамчаар лам болон хүмүүст ном айлдахад нь олон хүн сууж болох юм. Тиймээс энэ зохисгүй үзэгдлийг зогсоохын тулд цагдаа шүүхэд хандвал тэд асуудлыг та бүхний итгэл бишрэлийн сайн дурын хэрэг гээд шийдвэрлэж өгөхгүй байх. Мөн монголд бас адилхан тийм байдаг болов уу.

Энэ буруу зүйлийг зогсоох арга хэмжээ авахдаа бие биетэйгээ, “чи, би жинхэнэ лам биш, мөн” гэж маргалдахын оронд Бурханы шашины сургаал номлолд шамдан суралцаад, сэтгэлээ засан олон нийтийн тусын тулд бие сэтгэлээ зориулбал хүмүүс аяндаа сайн мууг таниж ялган, хуурамч лам нар алга болно.

Далай богд Бурханы шашиныг зөвхөн бурханы номлол сургаал бус шинжлэх ухаан гэж айлдаж ирсэн ба түүнийг нь ч батлаж барууны их эрдэмтэн профессор хүмүүс бурханы шашиныг шүтэж байна. Мэдээж тэд мухар сүсгээр Бурханы шашиныг шүтээгүй.

Бурханы шашинд “мухар сүсэг” гэж байдаг уу? Энэ ойлголтыг “мухар сүсэг” гэх нь зөв үү, “мунхаг сүсэг” гэсэн нь дээр үү?

Бурханы шашинд мухар сүсэг байдаг гэж үздэг. Мухар сүсэгт буруу юм бас байхгүй байхаа. Миний бодлоор мухар сүсэг нь жинхэнэ сүсэг бишрэл төрөх үндэс нь болж өгдөг. Жишээ нь, аливаа нэгэн бурхан юмуу, хэн нэгэн хүнийг мухар сүсгээр тийм байна гэж итгээд явбал мухар сүсэг болох бөгөөд түүнийг судалж эрдэм чадлыг нь, үнэн эсэхийг шалгаж мэдвэл тэр мухар сүсэг биш болно. Мухар сүсэг нь хувь хүний оюуны цар хэмжээнээс шалтгаалж төрөхөөс биш шашины асуудал бус юм. Улааны |коммунизмын| үед бүх шашиныг мухар сүсэг гэж доорд үзэж байсан. Мухар сүсэгийг мунхаг сүсэг гэх эсэх нь үгийн утгын асуудал байх, би сайн мэдэхгүй байна. |Инээв|

Таны бодлоор Түвд, Монгол хүмүүсийн ялгаа, адил төстэй талууд юунд байдаг гэж боддог вэ?

Миний бодлоор, Төвд, Монголчууд хоёулаа Азид оршин суудаг үндэстнүүд бөгөөд соёл, зан заншил их ойр болоод нэг ижил шашин шүтдэг, хоорондоо дотно харилцаатай ард түмнүүд байна. Үүнтэй холбоотой нэг зүйл миний санаанд орж ирлээ. Үүнийг сонирхуулж хэлэхэд, манай нутагт “хар монгол”, “цагаан монгол” болоод “шар монгол” гэж байдаг. Хар монголчууд гэдэг нь бидний дээд монголчуудыг хэлэх бөгөөд “хар” гэдэг үг нь цэвэр гэсэн утгыг заадаг. Жишээ нь, “хар ус” гэж байгаа нь байгалийн цэвэр, хольцгүй гэсэн утга санааг илэрхийлдэг. Тэгвэл “цагаан монголын” хувьд эрт дээр үед, мянгаад жилийн өмнө манай дээд монголын нутагт Төвд цэрэг орж ирж хэсэг хугацаанд суурьшиж байхдаа нутгийн монгол эмэгтэйчүүдтэй амьдрал зохиож үр удмаа үлдээснийг нь “цагаан монголчууд” гэдэг.

Манай нутгийн баруун хэсэгт байдаг Шинжан уйгурын нутагт Мусульман шашин дэлгэрэхтэйгээ зэрэг зарим хэсэг нь түүнийг шүтэхгүй хэмээн манай нутагт ирж суурьшжээ. Тэднийг бид Уйгур Монгол буюу “шар монгол” хэмээн нэрлэдэг.

Өнөө үед Төвд, Монголчуудын дундах улс төрийн асуудал Хятадаас хамаараад урган гарч ирсэн байж болно. 1949 оноос өмнө Монголчууд Төвдрүү чөлөөтэй эргэл мөргөлөөр явдаг үед хоёр ард түмэн улс төрийн ямар нэг асуудал байхгүй сайхан харилцаатай байлаа. Одоо ч гэсэн Утаа Гүмбүм гээд мөргөлөөр явдаг байлгүй дээ. Намайг хүмүүс Гүмбүмээс ирлээ гэхлээр сайн ойлгохгүй юм шиг байдаг. Харин Утаа Гүмбүмээс ирлээ гэхлээр маш сайн хүлээн авдаг учир нь дээр үеэс Монголчууд хятадын нутгаар дамжин Төвдийн Лхас хүрэх замдаа эхлээд Утаа ороод, дараа нь Гүмбүмээр дайран явдаг байсантай холбоотой байх аа. Дээр үед Монголчууд, Төвд нарын хоол хүнс, амьдралын хэв маяг, соёл, ёс заншил их адилхан мөн нэг шашин шүтдэг болохоор ямар нэг асуудалгүй, хоорондоо ахан дүүс шиг сайхан харилцаатай байлаа. Харин өнөөдрийн хувьд арай өөр болжээ. Гэхдээ одоо монголд төвд лам нар нилээн байна, мөн монголчууд Энэтхэгт очиж Төвдийн сүм хийдүүдэд боловсрол олж авч байна. Түүгээр зогсохгүй Монголчууд эргэл мөргөлөөр Өвөр монгол, хятадын нутгаар чөлөөтэй явдаг болоо биз дээ.

Та IX дүрийн Банчин Богдтой нүүр тулан уулзаж байв уу? Тэр хүний тухай болон ХКН-ынханы тодруулсан дараа дүрийн тухай та юу хэлэхсэн бол?

Тэр Банчин Богдын асуудлаас болоод би Хятадаас зугтан гарсан. Манай ёсонд гэгээнтэн тодруулахдаа бие, хэл, сэтгэлийг бэлэгдэн гурван хүн байж тодруулах ёстой. Түүхэн уламжлалаас нь аваад үзвэл, Банчин богдыг Далай лам тодруулдаг. Далай лам шашиныхаа уламжлал ёсоор Банчин богдын дүрийг тодруулсан байсан.

Гэтэл Хятадын засгийн газраас Далай лам бол хятадаас цагаачлан гарсан, улсын хэргийг шийдэх боломжгүй, улс төрийн ямар нэг шийдвэр гаргах эрхгүй гэж үзээд, хятадууд өөрсдөө засгийн газраасаа улс төрийн шийдвэр гаргаж бас нэг Банчин Богдын хойд дүрийг тодруулж, ингээд хоёр Банчин Богдын дүр тодорсон учиртай. (Далай ламын тодруулсан Банчин Богдын дүрийг Хятадууд барьж хорьсон нь түүхэн дэх хамгийн балчир улс төрийн хоригдол болжээ. редакцийн тодруулга). Миний нагац ах урд дүрийн Банчин Богдын багш байсан учраас Хятадын засгийн газраас надад, та энэ Банчин Богдын багш болох ёстой хэмээн даалгасан. Энэ шийдвэрийг би хүлээж авах боломжгүй байсан учраас цагаачлан гарч явсан.

Хожмын өдөр Далай лам, Банчин эрдэнэ, Халхын Богд ламтан гурвыг Лхаст нэгэн дор суулгачихаад, манай улс Бурханы шашины жинхэнэ төв боллоо гэж зарлах эгзэг таарч мэднэ гэсэн сэм горьдлого хятадуудын сэтгэлд сүүмэлзэж л байгаа гэлцдэг. Энэ тухай та юу хэлэх вэ?

Би тийм байх гэж бодохгүй байна. Хятадын зах хязгаар нутгаар бага үндэстнүүд болох өвөр Монгол, Төвд, Шинжаны Уйгурууд өргөн уудам газар нутагт цөөн тоогоор тархан суудаг. Эдний зарим нь Бурханы шашин шүтдэг болохоор Бурханы шашины тэргүүнийг нь өөрсдийн талд бариад байвал тэднийг итгэн бишрэгчид нь мөн дагаад ирнэ гэсэн улс төрийн бодлого байхыг үгүйсгэхгүй.

Монгол улс цаашдаа дэлхийн бурханы шашины төв болох болов уу?

Сая болсон Монголын буддизмын талаархи олон улсын эрдэм шинжилгээний хуралд энэ талаар нилээд дэлгэрэнгүй ярьсан даа. Ард түмэн нь шашин шүтэх эрх чөлөөтэй, төрөөс ямар нэг дарамт шахалт байхгүй, Бурханы шашин хөгжих боломжтой улс дэлхий дээр Монгол, Бутан гэсэн хоёр улс л байна. Монголд Бурхан шашиныг зүй ёсоор нь хөгжүүлэх нь зөвхөн монголчуудын хүсэл эрмэлзлэл биш дэлхийн бүх буддистуудын хүсэл болов уу. Монголд Бурханы шашин сайхан дэлгэрнэ гэдэгт би итгэдэг. Далай багш ч мөн тэгж айлдаж байсан. Христийн шашины уламжлалтай улс орон нь өөрийн шашинаа шүтээд, харин Монгол бол эрт дээрээс Буддын шашины соёл заншилтай болохоор энэ шашинаа дэлгэрүүлбэл олон нийтэд тустай болов уу.

Бидний хүсэлтийг хүлээн авч сонирхолтой, дэлгэрэнгүй хариулт өгсөн Гэгээнтэн танд гүн их талархаж буйг хүлээн авна уу. Танд маш их баярлалаа.

ARAVT