бидний өвөг дээдсийн орон гэр, орц өлгий нь болж байсан тухай эртний судруудад тодорхой өгүүлсэн байдаг.

Ой модны нөмөр нөөлөг дор хүн сүрэг, салхи шуурга, бороо цас, дайсны довтолгоо, болзошгүй бусад аюулаас нуугдан хоргодож, ан гөрөө хийж, мөөг, жимс самраар нь хооллон амь зууж байсан бөлгөө.

Иймээс хүмүүн төрөлхтөн төдийгүй дэлхий дээрх бүх амьд амьтдын амьдрал сая сая жилээр оршин тогтнож буйн эх үндсийг ой мод гэж үздэг.

Учир нь гагцхүү энэ их ой модны ачаар л агаарын найрлага дахь нүүрсхүчлийн хий сорогдон цэвэршиж, хүчилтөрөгч ялгарч, хортой хоргүй хийн баланс тэгширч, хөвд үүсч, хөрсөн доорхи асар их ус хуримтлагдаж, халуун, хүйтэн, хахир хатуу уур амьсгал зөөлөрч... гээд ойн ач тусыг тоочоод байвал барагдахгүй.

Модны оролцоогүй орон байргүй, түлэх түлшгүйгээр, унтах ор, суух сандал ширээгүйгээр, модноос гаргаж авдаг резин, хуванцар, цаасгүйгээр энэ зууны хүмүүс бид хомсхон амьдралаа төсөөлж болно гэж үү. Хүн биднийг ундаалагч, хир буртгийг ариусгагч гол мөрний маань эхийг ой хөвч манадаг. Автомашинаар бол аккумулятор нь цэвдэг, түүний байнгын цэнэглэгч нь ой хөвч билээ.

Уулын ой мод сүүдрээрээ газрын цэвдгийг нарны хурц гэрлээс нуун далдалж, хөвдөөрөө хучин усны ууршилтыг нь багасгаж, хөндийгөөр дүүрэн нүд баясган цэлэлзэх их гол мөрнийг тэжээж байдаг.

Мод бутанд ургадаг самар, жимс, тос шүүснийх нь ач тусын талаар тайлбарлаж ярих нь илүүц.

Товчхондоо навчит болоод шилмүүст ойн мод, бутнаас өнөөдөр гаргаж авч байгаа 20 мянга гаруй төрлийн ахуйн хэрэгцээний бүтээгдэхүүнүүд хүмүүн бидний өнөөдрийн амин зуулгын салшгүй хэсэг нэгэнт болсон байна.

Дэлхийн хуурай газрын гуравны нэг буюу дөрвөн тэрбум гаруй га-г ой мод эзэлдэг. Ой хөвчид амьдардаг араатан жигүүртнийг тоолох гэснээс нүдэнд харагддагаар нь цэлмэг шөнө тэнгэрийн оддыг тоолох нь арай хялбар.

Эрдэмтдийн тооцоогоор дэлхийн бөмбөрцгийн хойд хагаст амьдардаг сүүн тэжээлтнүүдийн гуравны нэг, жигүүртэн шувуудын гуравны хоёр нь их ойгоо бараадан амьдардаг. Ой мод үгүй бол наад зах нь сая сая ан амьтан, самар жимс үгүй, нүд баясгаж сэтгэл сэргэм шувуудын жиргээн байхгүй болох билээ. Ойн хишиг буян агуу буюу.

Ой мод ялангуяа шилмүүст ойн нөөц баялгаар Орос орон дэлхийд тасархай. Дэлхийн банкнаас гаргасан судалгаанаас харахад энэ гаригийн ойн нөөцийн дөрөвний нэг нь оросууд, хориод хувь нь бразилиуд, үлдсэн хэсэг нь АНУ, Хятад гээд бусад улс оронд ногддог аж.

Тооны хэлээр илэрхийлбэл дэлхийн бөмбөрцгийн хойд хагасын сэрүүн бүсийн 800 сая га талбайг Оросын их ой мод бүрхэж, үүний нь бараг 80 хувийг нь Сибирийн шилмүүсэн ой эзэлдэг бөгөөд энэ их уужим газар нутгийн модны нөөц нь 80 тэрбум шоо метр хүрдэг. АНУ жилд ойн бүтээгдэхүүнээсээ 500 тэрбум долларын орлого олдог гээд бодохоор ойг эдийн засгийн эргэлтэд оруулж зөв менежмент хийж чадвал асар их нөөц байгаа нь харагддаг.

Сибирийн их тайгатай адилтгахаар битүү хөвч ой манай оронд тун бага, 18 сая га хүрэхтэй үгүйтэй боловч зөв ашиглаж мөн нөхөн үржүүлж чадах аваас цөөхөн бидэндээ бол хэдэн зуу тэр бүү хэл мянган жилээр хэрэглэсэн ч хүрэлцэхүйц нөөц байгаа бөлгөө.

Ургаж буй залуу ногоон модыг шөнө дөлөөр хөрөөдөн унагаж хулгайлан зөөх гэмт хэрэгтэнтэй бид хэчнээн жил тэмцээд зогсоож чадахгүй байгаагийн үндсэн нэг учир шалтгаан нь хүмүүсийн хэрэглээг тас хорьсон учир утгагүй хууль тогтоомж гаргаж, хэт чангалснаас байгаль эхийн бүтээсэн энэ их баялгийг зохистой хэмжээгээр амьдрал ахуйдаа ашигладаг, арвижуулж өсгөдөг, эрэлт нийлүүлэлтийг хангадаг тогтоЛцоо өнөө хүртэл бий болж чадаагүй байна.

Энэ байдлыг өөрчлөхгүйгээр Хангай, Хэнтий, Хөвсгөлийн их уулсын ам бүрт байцаагч суулгаж, замын зөрлөг болгонд цагдаа зогсоогоод ч модны хулгай тасрахгүй нь...

Мод бол алт зэстэй адил ухаад шавхчихдаг биш нөхөн төлждөг байгалийн баялаг болох учир хэн хэнээсээ харамлаад хав дараад суух зүйл огт биш. Харин ч эсрэгээрээ шатаж унасан, хорхой шавьжинд идүүлж үхмэл болсон, хөгширч хувхайрсан модыг авч цэвэрлэж байхгүй бол залуу ой ургах нөхцөл бүрдэхгүйгээр үл барам өмхөрч унан ойн түймрийн аюул дагуулж, өт хорхойн голомт болдог.

Түймэрт автаж, хорхойд идүүлэн ургах чадваргүй болсон модны нөөц судлаачдын тооцсоноор улсын хэмжээнд 70 сая шахам шоо метр байгаа нь мөнгөн хэлбэрт шилжүүлбэл хэдэн их наяд төгрөг болно.

Энэ их нөөцийг зөв зүйтэй ашиглаж чадах аваас улсын эдийн засагт нэмэр хандив болох гэхээсээ илүүтэйгээр иргэдийн маань амьжиргаанд ихээхэн дэм болох нь мэдээж. Бид хэдий болтол бирдийн нүдээр ой руугаа харж, хөхөө өвлийн тэсгим хүйтэнд хог түлж гал алдах шахам суух билээ.

Ойрын жишээ авъя.Улсын тусгай хамгаалалттай газрын хамгаалалтын бүст ойн цэвэрлэгээ хийх хуулиар хориотой байдаг. Өнгөрсөн жил энэ хуулийг Ерөнхий сайд өөрөө зоригтойгоор зөрчин нэгэн захирамж гаргасан нь Богд уулын дархан цаазат газрын хязгаарлалтын бүс дэх ойн унанги модыг цэвэрлэх шийдвэр байлаа.

Уг шийдвэрийн дагуу Байгаль орчин, ногоон хөгжлийн яам, Батлан хамгаалах яамтай гэрээ байгуулж, Богд уулын ноён оргил Цэцээ гүн рүү авирах явган аялагчдын зам дагуу 40 га ойн унанги модыг цэвэрлэснээр Төр хурхын аман дахь Хонхор тосгоны борчуул энэ өвөл хямд төсөр түлээ түлж, хамгийн гол нь өмхөрсөн унинга модноос цэвэршсэн талбайд залуу модод түрэн ургах нөхцөл тэнд бий болов.

Жил бүр 40 га талбайг унинга модноос цэвэрлэнэ хурдаар цаашаа явбал Богд уулын 40 мянган ойг цэвэрлэхэд дахиад 1000 жил шаардагдах нь.

Энэхүү нийтлэлийг тэрлэгч миний бие өнгөрсөн жил Завхан, Хөвсгөл аймгийн зааг Тарвагатайн нурууны байгалийн цогцолбор газраар явж ажиглалт хийсэн юм. Тарвагатайн нурууны байгалийн цогцолбор газрын гуравны нэг нь ойн сан бүхий газар. Энэ их ойн 50 нь 2002 оны ойн их түймэрт шатчихсан байна. Шатсан ойд судалгаа хийж үзэхэд тэр орчимд 3.2 тэрбум төгрөгийн өртөг бүхий уннига байгааг тогтоожээ.

Үүнтэй мөн адил аймгийн Цагаан-Үүр сумын нутагт 2011 онд гарсан их түймэрт ойн сангийн 70 хувь нь шатаж хүн битгий хэл, мал амьтан явах зайгүй мод ширэлдэж унасан байгаа

. Ийм газруудад цэвэрлэгээ явуулах шийдвэр гарсан нь тэртээ 60-70-аад оны социализмын үеийн ой модны үйлдвэрүүд, өнгөрсөн зууны 90-ээд оны үеэр урд хөрш рүү вагон вагоноор нь ачуулсан эмх замбараагүй мод бэлтгэлийн түйрэн сэргэх нь гэх айдас олон хүний дотор мэдээж байгаа. Ойн цэвэрлэгээг хийх гэдэг хэн дуртай нь шүүрч аваад бужигнуулчих ажил яавч биш.

Наад зах нь орон нутагт хүн хүч, мөнгө төгрөг, орчин үеийн техник технологи шаардагдана. Энэ нүсэр ажлыг гарын хуруунд тоологдох цөөн хэдэн мэргэжлийн байгууллага яавч хүчрэхгүй учир орон нутгийн иргэдийн нөхөрлөлүүдээс авахуулаад хугацаат цэргийн албан хүртэл тодорхой хугацаагаар татан оролцуулж болно. Цаашдаа ойн болон Тусгай газар нутгийн тухай хуулиудад нэмэлт өөрчлөлт оруулах журмуудыг нэн даруй шинэчлэх ажил гарна.

Ойн цэвэрлэгээний ажлыг тодорхой хуваарь төлөвлөгөөний дагуу холбогдох яам, аймаг орон нутаг, цагдаагийн байгууллага эхнээс нь хамтран шат шатандаа хатуу хяналтын дор явуулж эх орны их баялаг ойн хишгээс зохих хувь хүртэх нөөц боломж нь бидэнд байна.

Гагцхүү авснаа буцааж төлдөг байгалийн хуулийг хатуу сахиж, урд их гүрний жишгээр ашигласан нэг модныхоо хоёр мод ургуулж чадах юм бол Монгол маань ойн баялаг хэзээ ч шавхагдан учиргүй юм шүү.