-Инээдмийн баяраар "Азтай бадарчин" наадам болдог байсныг санаж байна. Энэ тухай дурсамжаас ярилцлагаа эхлэх үү?
-Намайг бага байхад хошин урлагийн жүжигчид байсан ч одоогийнх шиг ийм олон байсангүй. Инээдмийн баяраар аав, ээжтэйгээ цирк үздэг байсан. Гоё, гоё үзүүлбэр, авьяаслаг алиалагчдыг харж инээдэг байснаа санаж байна. Харин 1990 оны эхээр хошин урлаг манайд хүчээ авч эхэлсэн.
Тэр үеэс инээдмийи баярыг жинхэнэ утгаар нь тэмдэглэдэг байлаа. Уран бүтээлч болчихоод "Азтай бадарчин" наадмыг үзэгчидтэйгээ адилхан тэсэн ядан хүлээдэг болсон. Уран бүтээлч хүн хаана явж байгаагаа мэдэх хамгийн том шалгалт энэ наадам байсан юм.

-Анхны "Азтай бадарчин"-г гавьяат жүжигчин Б.Батзаяа авсан байх аа?
-Анхны "Азтай бадарчин"-г манай гавьяат жүжигчин Б.Батзаяа авч байлаа. Энэ наадмаас хошин урлагийн хөгжил эхэлсэн гэж боддог. Харин хоёр дахь "Азтай бадарчин" нь би. Түрүүлсэн жүжигчинд цом өгдөг байсан юм. Анх тэр цомыг авчихаад ямар их баярлаж, догдолсон гээч. Одоо ч манай гэрийн хойморт залаастай бий. Хамгийн анхны хувилбар нь Б.Батзаяа бид хоёрт байдаг юм. Сүүлдээ өөр материалаар хийдэг болсон байна лээ.

-Яагаад энэ наадмыг хийхээ больчихсон юм бэ. Сэргээх боломж байдаггүй юм уу?
-Хошин урлагийн театр тарсны дараа зохиохоо больчихсон юм. Уг нь бидний үед хошин урлагийн академи гэж байдаг байлаа. Уран бүтээлчдээ дэмжиж, тэдний уран бүтээлийг үздэг, хянадаг байсан юм. Харин хэсэг залуус үүнийг сэргээсэн байна лээ. Удахгүй сайхан уран бүтээлээр бэлэг барих байх.

-Хошин урлагт тавих хяналт бага учраас хүссэн бүгд нь энэ урлаг руу зүтгэж байна гэж шүүмжлэх хүн олон байдаг. Та ямар бодолтой байна?
-Уран бүтээл чанартай байх ёстой. Чанартай бүтээл хийхийн тулд жүжигчид өрсөлддөг байх хэрэгтэй. Тэр өрсөлдөөнийг уралдаан, тэмцээн бий болгодог юм. Тэгэхээр хошин урлагийн наадмуудыг л дахин бий болгомоор санагдах юм. Тэндээс л сайн жүжигчин төрнө дөө:

-Өдөр ирэх тусам манайд хошин урлагийн нэгдлүүд нэмэгдэж байна. Ийм олон байх щаардлага байна уу?
-Манайд мэргэжлийн театр ганцхан байгаа нь эмгэнэл." Жилд хэдэн оюутан урлагийн чиглэлээр төгсч байгаа билээ. Тэр хүүхдүүд хаачих юм бэ. Хошин урлагийн продакшинд яаж ийж байгаад оръё гэж бодно. Энэ тэдний буруу биш шүү дээ. Би сургуулиа" төгсч байгаа оюутнуудаа хараад зүрх өмрөх шиг болдог юм. Хэдийгээр төгсөлтөө хийгээд инээж хөөрөөд сайхан харагддаг ч маргааш нь яана даа, Энэ хүүхдийг ямар зам хүлээж байгаа бол, жүжигчний мэргэжил хэцүү шүү дээ гэж халагламаар санагддаг юм. Болдог бол тэдэндээ театр байгуулж өгөхсөн гэж боддог.

-Сүүлийн үед тоглолт олшроод ирэхээр хошин урлагийг хүмүүс зорилгоосоо хазайж байна, шүүмжлэх биш ердөө л инээлгэх гэж ядсан зүйл хийх болж гэж дүгнээд байх боллоо?
-Дорно дахины урлаг л тийм байдаг юм даа. Харин манайхан Оросоос уламжилж авсан школоор явдаг шүү дээ. Зүрхний нарийн, уран шаглаагаас гарсан, мэдрэмжээрээ тоглодог.

-Таныг хөгжмийн мэргэжилтэй гэж сонссон. Яагаад жүжигчин болчихсон юм бэ?
-Миний багын мөрөөдөл жүжигчин болох байсан юм. Дуулж, бүжиглэж, шүлэг уншдаг, урлагт элэгтэй хүүхэд байв. Аав минь Соёлын яамны хариуцлагатай ажилтан байлаа. Тэгээд намайг Хөгжим бүжгийн сургуулийн шанзны ангид оруулчихгүй юу. Гэхдээ хүний хүсэл гэдэг барьж болдоггүй хэцүү юм билээ. Анх драмын театрт үйлчлэгчээр орж байлаа. Тэгээд нүүр будагч болсон. Эндээс л миний жүжигчин болох гараа эхэлсэн дээ. Тухайн үеийн мундаг уран бүтээлчдийг харж, бахархаж, биширч явсан. Сэтгэлд минь эдэн шиг мундаг жүжигчин болохсон гэсэн хүсэл оргилж байсансан.

-Тэдгээр алтан үеийнхнийг дурсаач?
-Жүжигчдээс Б. Гомбожав, Т. Цэвээнжав , Б.Ичинхорлоо гээд мундагууд байсан юм. Тэдэнтэй хамт хөдөө орон нутгаар явж, нүүр будагч хийдэг байсан. Надад мөн ч их зүйл сургасан даа. Урлагт улам дурлаж, тэмүүлэх сатгэл минь тэднийг хараад асдаг байсан. Хожим нь Орос руу сургуульд яваад ирэхэд минь ихэнх нь гарчихсан, байхгүй болчихсон байсан юм. Амьдралын жам юм даа. Би театрт таван жил ажилласан. Гавьяат жүжигчин Т.Цэвээнжав гуай шиг жүжигчин болохыг хүсдэг байсан. Гэхдээ чадсан эсэхээ сайн мэдэхгүй юм. Үзэгчид л дүгнэлтээ өгөх байх.

-Яагаад заавал Т.Цэвээнжав гуай шиг жүжигчин болохыг хүссэн юм бэ. "Сэрэлт" кинонд бүтээсэн Бумаагийн дүр одоо хэр санаанд тодхон байх юм?

-Дүрдээ бүр дурлаж, шатаж тоглодог байсан. Тухайн дүрээрээ амьдарч чаддаг ховорхон авьяастай уран бүтээлч байсан даа. Тоглолтыг нь харахад яг л тэр дүр. Бэлтгэлээ хийж байхад нь мэндэлвэл тухайн дүрээрээ л өөдөөс хариулдат байсан. Урлагийн төлөө өөрийгөө золиосолж, чин сэтгэлээсээ хөдөлмөрлөж чаддаг байсан нь бүтээсэн дүр бүхнээс нь мэдрэгддэг юм.

-Найруулагч нар танд ихэвчлэн ямар дүр өгдөг байсан бэ?
-Цовоо сэргэлэн, зальтай бүсгүйн дүр өгдөг байсан. Гэхдээ эерэг биш, эсрэг дүр. Эсрэг дүр уран бүтээлчээс илүү чадвар шаарддаг учраас энэ нь жүжигчин хүнд том боломж бодох нь бий шүү.

-Анхны бүхэн мартагддагүй шүү дээ. Анх театрын тайзан дээр гарахад ямар байсан бэ?
-Миний хүсэл, мөрөөдөл биелэх шиг болсон. Анх эохиолч Д.Намдагийн '"Эрдэмтний яриа" жүжгийн Пунсалын дүрд тоглосон. Их цовоо бүсгүйн дүр. Юмыг амархан ойлгодог, сэргэлэн, хөдөлгөөнтэй . бүсгүй. Харин миний эсрэг дүрийг манай Ардын жүжигчин Н.Сувд бүтээсэн. Хэт ажилдаа санааширч, өөрийгөө ядаргаанд оруулсан бүсгүй л дээ. Түүний дараа "Отелло" жүжгийн Бенкагийн дүрд тоглож байлаа. Орон нутгаар явж аялан тоглоно. Амьдралын минь бас л сайхан үеийн нэг дээ. Одоо түүх болоод үлдэж.

-Тухайн үеийн орон нутгийн театр ямар байсан бэ. Одоо мэргэжлийн сургууль төгсч байгаа залуус хөдөө явах сонирхолгүй болчихсон нь ямар учнртай юм бол?
-Орон нутгийн театр хангалт сайтай, урын сангаар баялаг, сайхан байсан. Манай театрын уран бүтээлчидтэй өрсөлдөхүйц жүжигчидтэй байлаа. Одоо ч хүчтэй хэвээрээ байгаа. Ирэх сарын 2-ноос Т.Галсантогтох бид хоёр Хөвсгөл аймгийн бүх сумдаар аялан тоглохоор болсон. Бид хоёрт санал тавьсан юм. Харин манай залуус жаахан шантрамтгай юм. Сургууль төгсөөд хотод үлдэх санаатай. Харин ч хөдөө өөрийгөө таниулах том боломж байна гэж би шавь нартаа хэлдэг юм. Зарим нь ч яахав орон нутагт очоод тэвчээд, хөдөлмөрлөөд байр сууриа олчих юм. Нэг хэсэг нь шантраад "чадахгүй юм байна" гээд хүрээд ирдэг. Жүжигчний мэргэжил тийм ч амархан чихэр биш шүү дээ:

-Драмын жүжигчин байсан таван жил танд, таны дотоод хүнд яаж нөлөөлсөн бол?
-Драмын урлаг жүжигчнээс дотоод энерги шаарддаг. Байнга хөдөлмөрлөдөг, цус нь үргэлж буцалж явдаг гэдгийг мэдэрсэн. Ер нь ямар ч урлаг хүнийг тэвчээртэй, нигүүлсэнгүй болгодог шүү дээ. Урлагаар хүмүүжсэн хүүхдүүд ямар дөлгөөн, тайван өсдөг билээ..

-Театртаа ажиллаж болоогүй юм уу. Яагаад хошин урлаг руу орчихсон юм бэ?
-Драмын театрт байх үеэс хошин урлагийн жүжигчин болъё гэсэн бодол дотор минь байсан. Тэр үед З.Пүрэв гээд мундаг жүжигчин байсан даа. Тэр хүн намайг дагуулж тоглолтод явдаг байлаа. Тухайн үед би их уншдаг байсан юм Жүжигчин болсон үеэс. минь уран уншлага гэдэг төрөл намайг дагасаар ирсэн. Энэ төрлөө хөгжүүлье, хошин урлагийн жүжигчин болъё гэсэн хүсэл минь давамгайлаад эцэ замыг сонгосон.

-Театрт жүжигчинтэй харьцсан тоглолт хийж байгаад ганцаарчилсан тоглолт хийхэд хүндрэлтэй зүйл тулгарч байв уу?
-Үгийн урлаг гэдэг гайхамшигтай юм. Өөрөө, өөртэйгөө тоглох, үгнээс үгийн урлах нь жүжигчнээс асар их хөдөлмөр шаарддаг. Тэр мэдрэмж, сэтгэл хөдлөл, мөрнөөс мөрөнд шилжих техникийг эзэмших гэж би өдөр, шөнөгүй хөдөлмөрлөсөн. Түүнийхээ ч үр шимийг амссан.

-Манайд уран уншигч их цөөхөн юм. Нэрлэвэл гавьяат жүжигчин Д.Жагдаг эгч та хоёр л байгаа байх. Энэ төрөлд сонирхолтой хүүхдүүд танд хандахгүй байна уу?
-Соёл урлагийн их сургуулийн үе, үеийн төгсөгчдөөс сайн уншигч төрдөг юм. Гэхдээ ажлын талбар дээр гараад энэ төрлөөрөө тууштай явахгүй байна. Манай "Мөрөөдлийн театр"-ын А.Алтаншагай, Б.Баттөмөр, том Д.Ганцэцэг, "Шинэ үе"-ийн Ганбаа, Билгүүн гээд уран уншигчид байсан, Харин тэднээс хамгийн тууштай яваа нь Л.Нурбулаан байна даа.

-Ярилцлагынхаа сэдвийг жаахан өөрчилье. Аав ээжийнхээ тухай нандин дурсамжаасаа хуваалцаач?
-Миний аав Лувсангомбо гэж хүн байсан. Хүүхэд бүхэнд өөрийнх нь аав бүхнээс илүү сайхан санагддаг ч миний аав тэднээс хэд дахин илүү ухаантай, сайн хүн байсан гэж би боддог юм. Хүний төлөө бүх зүйлээ зориулж чаддаг хүн байлаа. Ээж минь Алтангэрэл гэж бүсгүй байсан. Их уран эмэгтэй байж. Даан ч ээж, аав хоёр минь миний өдий зэрэгтэй явааг харж чадаагүй, их эрт хальсан даа. Бүтээлээрээ тэр хоёртоо суварга босгож явна. Би одоо нэг л зүйлийг боддог юм. Лувсангомбо; Алтангэрэл гэдэг хоер хүний охин Л.Чаминчулуун гэдэг нэрээ үхэн үхтлээ өндөрт өргөж явна. Үүнээс өөр юу чадах билээ.
-Аав, ээж хоёр тань танд юу гэж сургадаг байв?
-Аав минь "Аливаа юманд нягт, нямбай хандаад сурчихвал амьдралын чинь турш чамд хэрэг болно" гэж захидаг байсан. Харин ээж минь "Хүнд битгий муу юм хийгээрэй, Хүн чамд муу юм хийсэн ч тэрэнтэй нь дүйцэхүйц сайн үйл хийж яваарай" гэж захидаг байлаа. Эдгээр сургамжийг нь мартаж үзээгүй. Хүн болж өгвөл ижий, аавыгаа өдөрт есөн удаа дурсах ёстой гэдэг юм билээ.

Ч.ГАНТУЛГА