Нарийн сухайтын ордыг “наадгай” төдий болгоод хаячихмааргүй байна

2014-04-13

Дэлхийн хоёрдугаар дайны эхний жилүүдэд А.Гитлер нүүрснээс гаргаж авсан түлшээр цэргийн техникүүдээ хангаж байсан

гэдэг. Тэгээд мань хүн хөрөнгө мөнгө нь дутагдаад ирэхээрээ өндөр зардал шаардсан ийм түлшээс арга буюу татгалзаж, шатахуун үйлдвэрлэлт, нийлэлтээ арай өөрөөр зохицуулах болжээ. Өдгөө Монголчуудад юу их байна, нүүрс л байна. Ухаж аваад л шатаана, урд хөрш рүүгээ зөөнө. Ойрноос харин цахилгаан станцуудаас гарсан нүүрсний үнсийг барилгын хавтан гэх мэт зүйлд ашиглах тухай ярих боллоо. Мөн ганц нэг сүүхийтэй компаниуд нь нүүрсээ нэрээд А.Гитлерийнхээс арай боловсон маягийн түлш үйлдвэрлэх төсөл боловсруулаад байна. Гэхдээ янз янзын юм ярих, төлөвлөх нэг хэрэг. Хийх бол өөр асуудал. Их ярьснаар хөгжил хэмжигдэхгүй байх. Түүхий нүүрсээ Хятадад малын арьс ширээсээ ч хямдаар шахуу өгч буй нь тун харамсалтай.

Нүүрсний илэрц өндөртэй Өмнөговь аймгийн нутгаас өнөөдөр гадныхан хэтэвчээ улам зузаалсаар л байна. Монголын нүүрсийг борлуулах гол талбар нь Хятад тул гадаадын доншуур наймаачид тэдэнтэй зуузай холбох болжээ. Өөрөөр хэлбэл, Монголоос нүүрс нийлүүлэх ажлыг Канад зэрэг гурав дахь орноос ирж хийж бидэнтэй өрсөлдөж байна.

“Айвенхоу майнз” компани анх Оюу толгой руу ороод төдий л удалгүй тэр хавийнхаа нүүрсний ордуудын лицензийг хамж авсан байлаа. Одоо Айвенхоу нь нэрээ Туркоусхи хэмээн солиод яваа аж. Олон улсын хөрөнгийн бирж дээр ингэж нэрээ солих болсон цаад нарийн учир шалтгааны талаар ажиглагчид янз брийн төсөөлөлтэй байдаг. Зарим нь татвараас бултахын тулд ингэсэн гэнэ. Үнэн байж болох л юм. Харин тус компанийн олж бөөгнүүлсэн лицензээр Монголын нүүрсийг Хятадад нийлүүлэх оператор компаниар нэг өдөр гэнэт Саусгоби сэндс гэгч компани гараад ирсэн байлаа. Энэ бол 2007 оны үйл явдал. Саусгоби сэндс нь Айвенхоу-гийн охин компани юмсанж. Лицензийн арилжаа зэрэгтэй нь холбогдуулан манай Авлигатай тэмцэх газар, цагдаагийн эдийн засгийн гэмт хэрэгтэй тэмцэх албаныхан тэдэнтэй нэлээд хөөцөлдөж, зарим этгээдүүдийг нь саатуулан шалгаж байсан юм. Хэвлэлүүд ч энэ талаар янз бүрийн өнцгөөс бичиж байлаа.

Өмнөговь аймгийн нутаг дахь Нарийн сухайтын нүүрсний ордын хамгийн өндөр чанартай коксжих нүүрсний талбайн хоёр талаас Саусгоби сэндс компани “дайрч” орсон нь мэргэжлийн хүмүүсийн анхаарлыг ихээхэн татаж буй. Иргэний хөдөлгөөнүүд эсэргүүцэж, “Айвенхоу-гийн эзэд нүүрсний бизнесийн “нууц” гэрээ хийлээ” хэмээн шуугиан тарьж байлаа. Энэхүү гэрээ ёсоороо тэд үйл ажиллагааны зардалаа нөхөх 2 хувийг авч, эхний үед Хятад руу нүүрсний тонн тутмыг нь 28 доллараар борлуулж байсан юм. Өнөөдрийг хүртэл энэ үнэ гавьтай өссөнгүй.

Нарийн сухайт нь Өмнөговийн хэд хэдэн сумын нутгийг дамнасан урт нарийн зурваст, нүүрсний өвөрмөц тогтоцтой бүлэг орд юм. Саусгоби сэндсийн “дайрч” орсон хэсэгт бол 100 гаруй метр зузаан цул, коксжих нүүрстэй гэж мэргэжлийн хүмүүс хэлдэг.

Энэхүү бүлэг ордын төв хэсэгт МАК компани Хятадын Чинхуа групптэй хоршиж, “Чинхуа Мак Нарийн сухайт” компанийг үүсгэн байгуулан Засгийн газартай 10 жилийн хугацаатай тогтвортой байдлын гэрээгээр нүүрс зөөж эхэлсэн юм. Одоо гэрээний хугацаа нь дууссан ч өнгөрсөн жилүүдэд ямархуу хариуцлагатай, монголчуудад аль зэрэг ашигтай ажиллав гэдгийг бүрэн тооцсонгүй. Угаасаа ч ашиг гээд байх юм энэ гэрээгээр бол бараг байхгүй л дээ. Тиймээс төр засгийн зүгээс Нарийн сухайтыг бүхэлд нь стратегийн ордын жагсаалтанд оруулж, нүүрсний нийт тогтоцын хэмжээгээр нь нэгдсэн бодлогоор ашиглах тухай өнгөрсөн зунаас хойш өнөөг хүртэл эрчимтэй яригдаж буй. Энд ажлын хэсэг томилогдон ажилласан. Гэвч эцсийн үр дүн гарсангүй. Түүхий нүүрсний экспортын эмх замбараагүй байдлын иймэрхүү жишээ ер нь олон байна.

Аливаа бизнесийн өрсөлдөөнд өрсөлдөгдчийнхөө сул талыг харахыг хичээх нь зүйн хэрэг. Энэ утгаараа манайхан Хятад санааны үзүүрт байнга л ширвүүлж, бүдэрсээр иржээ. Зөвхөн Саусгоби сэндс компанийнэзэмшилд орсон Овоот толгой, Цагаан толгой, Сүмбэр-Билүүтийнордуудынлицензүүд ердийн нэг цаасбиш шүү дээ. Эдгээр ордуудын баталгаатнөөц нь 475 саятонн, нэмэгдэх нөөцнь 300 саятонн, нийтдээ 775 саятонн чанарлаг, голцуу коксжих нүүрсагуулсан ордууд юм. Тиймээс тонн тутмын үнийг нь өсгөж доод тал нь хоёр жил гаруй өмнө Тавантолгойордын Цанхийнзүүнхэсгийн нүүрсийг 70ам.доллартхүргэн өмнөд хөршдөө өгч байсан тэр хэмээнд хүргэхээс аргагүй болоод байна. Хятадын эргэн тойрны Орос, Вьетнам, Индонез, Австралийн нүүрс нийлүүлэгчид бас манайхыг цохисоор байгаа аж. Австралийн эдийн засагчдын тооцоолсноор ирэх жил дэлхийн зах зээлд коксжих нүүрсний үнэ тонн нь 159 ам.доллар байна гэжээ. Тэгвэл манайд байдал өөр байна. Дэд бүтцээ сайжруулах, нүүрсээ угааж нэмүү өртөг шингээхээс нааш энэ хэмээнд ойрын нэг хоёр жилдээ бараадах ч үгүй бололтой. Тэгээд ч цаана нь Хятадын том бодлого Монголын нүүрсийг самарч хаяж байна. Уул уурхайн үндэсний ассоциацийн ерөнхийлөгч Д.Дамба хэлэхдээ “2014 онд нүүрсний салбарт үнэ нэмэгдэх найдлага тун бага. Энэ бол Хятадын эдийн засаг, төрийн бодлоготой холбоотой” гэлээ. Энэ үнэн болов уу. Гэхдээ бид нүүрсээ ойрын жилүүдэд А.Гитлерээс дутахааргүй дизель түлш болгож чаддаггүй юмаа гэхэд ядаж Нарийн сухайтын бүлэг ордоо харийнхны “наадгай” төдий болгоод хаячихмааргүй байгаа юм.

Б.Отгонбаяр

cropped-header