Монголын сүүлчийн хаан 9-р Жавзандамба хутагт буюу Богд хааны ордон 5.7 га газартай. Энэ газраас хэнд ч өгч болохгүй гэсэн засгийн газрын тогтоол, хуулийн заалт бий. Засгийн газрын тогтоол гарсан он сарыг нь харвал 2001 оны 4-р сарын 25-ны өдөр. Харин хуулийг нь судалбал Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай хуулийн хэд хэдэн заалтад Богдын музейн газрыг бусдад “шууд” өгчихөж болохгүйг тусгасан байгаа юм. Ийм байхад авилга хээл хахуулын “ач”-аар уу?, танил талаар уу?, бүр эсвэл хувийн хэвшлийнхэн хэт сэргэлэн зангаараа ч юмуу Богд хааны ордон музейн газраас авчихсан. Авах авахдаа дээр нь томоо гэгч нь барилга сүндэрлүүлчихсэн байгаа юм. Богдын музейн газар дээр “Нийслэл фитнесс”, “АПУ” нэрийн барааны дэлгүүр, хөлбөмбөг үзэх талбай, “Интермед” эмнэлэг, академич н.Цэрэнсодномын “Номун гэрэлт Уншлагат” төв зэрэг байгууллагууд үйл ажиллагаагаа явуулж байна. Богдын газраас хамгийн их “хайчилж” авсан нь “Ван Трейд” компани. Тэд 1.6 га газрыг эзэмшиж байна. Харин энэ газар дээр нь “АПУ” компанийн тодотголтой “Нийслэл фитнесс”, “АПУ” нэрийн барааны дэлгүүр зэрэг байгууллагууд ажиллаж байгаа нь “Ван Трейд” нэртэй тэр багны цаана “АПУ” ХХК байна гэж хардахаар. “АПУ”-ийн гэж овоглогдож ирсэн Г.Батхүү эрхэм компанийнхаа үйл ажиллагаанд оролцохоо больсон, компанид ямар ч хамаагүй гэдэг ч ах дүү нар нь энэ компанийг ажиллуулдаг нь Монголын ард түмний өмнө илт. Үлгэр жишээч хүний дээд жишиг байх учиртай төрийн түшээгийн ах дүү нар эх түүхээ мэдэхгүйн гайгаар уу, эсвэл мэддэг ч бизнесийн эрх ашгаа бодоод уу? энэ газрыг өгөхгүй 10 гаруй жил гүдийж сууна. Төрийн байгууллагууд нь өгчих гэж гуйгаад ч, гуядаад ч дийлэлгүй өнөөдрийг хүрээд байна.

Хууль ярьвал Богд Хааны Ордон Музейн газарт хяналт тавих ёстой улс нь Нийслэлийн засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын захирагч Э.Бат-Үүл, Соёлын сайд Ц.Оюунгэрэл нар. Тиймдээ ч бид салбарын сайдтай уулзаж эх түүхээ үгүй хийгчдийн гараас газраа хэзээ, хэрхэн авах талаар тодрууллаа.

Ц.Оюунгэрэл: Богдын газрыг буцааж “авна”

Богд хааны ордон музейн газраас өгч болохгүй гэсэн засгийн газрын тогтоол бий. Гэтэл энэ тогтоол өнөөдрийг хүртэл хэрэгжсэнгүй. Хэд хэдэн байгууллагууд үйл ажиллагаагаа явуулж байна. Засгийн газрын тогтоол хууль биш болохоор хүчин мөхөс байна уу?

Засгийн газрын тогтоол хүчинтэй хэвээрээ байгаа. Засгийн Газар бол УИХ-аас олгогдсон эрх хэмжээнийхээ хүрээнд соёлын өвийг хамгаалах үүрэгтэй. Соёлын өвийг хамгаалахдаа эргэн тойрных нь газрыг хамгаална. Хамгаалалтын болон нөлөөллийн бүсэд нь ямар нэгэн үйл ажиллагаа явуулбал ирээдүйд энэ газар устахад ойрхон болно гэж үздэг учраас эргэн тойрных нь газрыг хамгаалдаг. Өөрөөр хэлбэл жирийн нэг газар биш, давхар цаашаа соёлын өвийг хамгаалах зориулалттай газар юм. Нэг хэсэг манай засгийн газруудад соёлын яам гэж байхгүй болоод соёлын яам, соёлын өвийг хамгаалдаг байгууллагуудынхаа бүтцийг эвдээд 20 гаруй жил явж байгаад сая нэг соёлын яамтай боллоо. Ингээд Соёл, спорт, аялал жуулчлалын яамтай болсон чинь маш их хуримтлагдсан асуудал гарч ирсэн. Засгийн газрын бүтэц доторхи янз бүрийн өөрчлөлтөөс болоод соёлын өвүүд рүү, соёлын өвийн эргэн тойрон дах газар руу довтолсон Улаанбаатар хотын янз бүрийн шийдвэрүүд гарч байна гэсэн гомдол өргөдөл их ирсэн. Тиймээс бид энэ асуудлыг дэс дараагаар нь аваад явж байгаа.

Сая таны хэлсэнчлэн үнэхээр соёлын өв рүү, соёлын өвийн эргэн тойрон дах газар руу довтолсон байгууллагууд олон байна. Үүний тод жишээ бол Богд хааны ордон музейн эргэн тойрны газрыг авсан явдал. Энэ газраа хэзээ буцааж авах юм бэ?

Богдын музейн хамгаалалтын бүсэд байгаа байгууллагуудыг гэрээгээ дуусангуут нь газраа чөлөөлж өгөх ёстой, та нарын байгуулсан гэрээ чинь 2015, 2017 онд дуусах юм байна. Үүнээс цаашаа бол соёлын яам соёлын өвийн эргэн тойрон дах газруудыг ашгийн зориулалттай ашиглуулахгүй гэсэн бичгүүдээ өгсөн. Бид мөн байгууллагууддаа ч хэлсэн. Өөр өөрийнхөө алдсан газар, соёлын өвөө хамгаал. Эргэж гомдлоо тавьж, тэмцлээ хийгээчээ гэдэг зүйлүүдийг өгсөн. Жишээлбэл Чойжин ламын сүм музей алдсан газраа буцааж авах шүүхийн шийдвэр гарчихаад байгаа. Богдын музейн газар дээр ч гэсэн бид аливаа нэг үйл ажиллагаа явуулахыг эсэргүүцэж байгаа. Богдын музейн эргэн тойрон дах газар бол хамгаалалтын бүс л байх ёстой гэж үзэж байгаа.

Хамгаалалтын бүс хамгаалалтын бүс хэвээрээ л байх ёстой гэж та үзэж байгаа юм байна. Тэгвэл тэр газраа үнэхээр авах бүрэн боломжтой гэж харж байгаа юу? Яагаад ингэж асууж байна вэ гэхээр тэнд хэд хэдэн том обьект баригдсан байсан. Тэгэхээр тэр барилгуудыг нүүлгэн шилжүүлэх хэрэг гарах байх. Нүүлгэн шилжүүлнэ гэхээр буулгах нураах нүсэр ажил хийгдэх нээ дээ.

Янз бүрийн аргууд байна. Урд нь бол нураах, эсвэл нэг нь хэрэгт орох зэрэг ийм аргаар шийдэгдэж байсан. Одоо шүүхийн тухай шинэ багц хууль гарснаар иргэний хэрэг дээр, ялангуяа шийдвэрлэхэд бэрхшээлтэй хэрэг дээр шууд аль нэг талыг нь нураах гэдэг асуудал тавигдсан тохиолдолд ямар аргаар нөхөн төлбөр тооцох вэ?, ямар аргаар эвлэрүүлэн зуучлах вэ? Ямар аргаар газраа буцаан авах вэ гэдэг дээр үе шаттай гэрээ хийх, үе шаттай газраа буцааж авах янз бүрийн механизмууд шинээр орж ирсэн байгаа. Энэ боломжийг бид ашиглана. Энэ талаар маргалдаж байгаа бүх байгууллагуудтай бид уулзахад бэлэн байна. Ер нь ихэнх зөрчил яамнаас биш нийслэлээс гарсан байдаг. Тэгэхээр урд өмнөх нийслэлийн засаг дарга нар энэ соёлын өвд их хайхрамжгүй хандаж байсан гэж хэлмээр байна. Одоогийн энэ шинэ удирдлагуудад харин бид соёлын өвдөө ариг гамтай хандаач ээ гэсэн бичиг явуулсан.

Салбар хариуцсан сайд нь газраа буцааж авна гэж хэлсэн нь сайшаалтай. Гэвч хаа байсан газар өмчлөх гэрчилгээнийх нь хугацаа дууссаны дараа газраа авна гэх мэтээр “бүтэшгүй” мөрөөдөл шиг зүйл ярив. Анхнаасаа хууль бусаар авсан газрыг авахдаа хууль ёсоор авна гэх. Хууль бусаар авсан газар бол хууль бус л үйлдэл. Үүнийг нь өөгшүүлэх мэт гэрчилгээнийх нь хугацааг дуусахыг хүлээнэ гэх. Харин өнөөх байгууллагууд нь газар эзэмших гэрчилгээний хугацаа дуусаагүй байна гээд ахиад ч барилга сүндэрлүүлчих вий гэсэн айдас байна. Богдын Музейн газар дээр нураахад “хүнд” барилга баригдчихсан. Тэр нь “Интермэд” нэртэй эмнэлэг. Яг газраа авах дээрээ тулахад тэр их мөнгө зарцуулсан барилгыг нурааж, тэнд бий болсон ажлын байрыг үгүй хийх болно гээд бэрхшээл их бий. Барилгыг нь буулгахгүй л юм бол газраа буцааж авах арга байхгүй. Ингээд Монголд эмнэлэг хүрэлцээгүй байхад сүүлийн үеийн эмнэлгээ нурааж нүүлгэж болохгүй гэж давуу тал болгон ашиглаад эмнэлэг нэрээр бамбай хийх өдөр ирэх бий вий.

Манайхан барилгаа эхэлж барьчихаад сүүлд нь газар зэрэг бусад зөвшөөрлөө авдаг нь нууц биш. Нэгэнт баригдсан барилгыг нураалтай биш одоо зөвшөөрлүүдээ өгцгөө гэж шантаажилдаг улс. Ийм жишгээр Богдын музейн газар дээр барилга баригдчихбал юун нөгөө эх түүхээ байгаагаар нь ирээдүйдээ өвлүүлэх. Богдын орднууд баригдаж байгаа барилгынхаа балгаар нураад уначихгүй үлдвэл зол болох биз. Ингэж хэлж байгаагийн учир нь зуны улирал ирэнгүүт Богдын музейн газар хөлбөмбөг үзэх талбай болж хувирна. Их хотын олон залуус цэнгэлдэх тэр зуур Богдын орднууд болон үзмэрүүд нь ганхаж, нурж унах мэт хөдөлдөг байна. Байнгын хөдөлгөөнд орчихсон эртний модон барилга энэ мэт цаг хугацааг элээсээр байвал барилгын насжилт богиносно уу л гэхээс уртсахгүй. Барилгын насжилтыг богиносгох аюулыг авчраад байгаа улс бол өнөөх л АПУ. Учир нь тэдний асарт залуус цугларч хөлбөмбөг үздэг. Удахгүй дэлхийн аварга шалгаруулах хөлбөмбөгийн тэмцээн болно. Энэ үеэр Богдын барилга тэсч үлдээсэй гэж залбирагсад ч байна. Тэд бол Богд Хааны ордон музейн ажиллагсад юм.

Сайдын хэлснээр Богдын музейн газрыг нийслэлийн хуучин удирдлагууд л бусдад өгчихсөн. Тиймээ үнэн сайдын зөв. Нийслэлийн хуучин удирдлагууд засгийн газраас гаргасан тогтоолоо, биелүүлэх ёстой хуулиа мэдэхгүй байлтай. Мэдсээр байж дурсгалт газраасаа хувийн хэвшлийнхэнд өгснийг харахад авилгын хэлхээс гүйж явахыг үгүйсгэхгүй юм. За яая гэхэв өнгөрснийг өнгөрсөнд нь үлдээе. Хуучин нийслэлийн удирдлагууд өгөө л биз. Харин одоо газраа авая гэж хэлж болох ч бас л болохгүй байна. Учир нь Ц.Оюунгэрэл сайд одоогийн удирдлагуудад соёлын өвдөө ариг гамтай хандаач ээ гэсэн бичиг явуулсан гэх. Гэтэл Нийслэлийн засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын захирагч Э.Бат-Үүлээс энэ талаар тодруулахад: “Ер нь бол Богдын музейн газрыг өгчих л хэрэгтэй байгаа юм л даа” гэснээс өөр дорвитой зүйл яриагүй. Шууд хэлж, шулуухан ярьдаг хотын мээр маань ингэж бөөрөнхий хариулт өгөхийн учир юу вэ? Сэтгүүлч бидэнд олгогдсон хардах эрхийн дагуу Богдын музейн газраас хамгийн ихийг нь хумслаад байгаа “Ван Трейд” нэртэй тэр компанийн цаад эзэд нь АПУ. Тэгвэл АПУ-ийн үүсгэн байгуулагч нь УИХ-ын гишүүн Г.Батхүү. Нэг намынхаа нөхрийн гэр бүлийн бизнест нь халдаж зүрхлэхгүй болохоор Ц.Оюунгэрэл, Э.Бат-Үүл нар хөдөлж чадахгүй ч байж мэднэ. Эсвэл өөр ашиг сонирхол байгаа учраас Монголын түүхийг гэрчлэх сүүлийн хааны ордноо хайчлуулсаар байна уу?. Уг нь хууль болоод засгийн газрын тогтоолоо бариад гүйвэл хэнд ч хэний ч өмнө хууль бусаар олгогдсон, хууль бусаар авсан газар гэдэг нь бэлхнээ ил. Зургаан настай Цэцэгээ охин, зургаан буудлын Долгор эмээ ч ухаж ойлгохоор ийм энгийн асуудлыг ТӨР шийдэж чадахгүй л байна. Засгийн газрын тогтоол багадаж, хуулийн заалт хүчгүйдэж, Салбарын сайд Ц.Оюунгэрэл, Хотын мээр Э.Бат-үүл нар хүчин мөхөсдөж, Мэргэжлийн Хяналтын Ерөнхий газар бол бүр ч жижигдэж байна. “Нийслэл фитнесс”, “АПУ” нэрийн барааны дэлгүүр, Академич н.Цэрэнсодномын төв, “Интермэд” эмнэлэг гэсэн эдгээр байгууллагуудад юу ч үйлчилж чадахгүй байгааг харахад гадаадын кинон дээр гардаг улс төр бизнесийн бүлэглэлийнхэнтэй адилхан гэмээр. Кинон дээрээс биш Монголд Монгол компаниуд, хувь хүмүүс эх түүх рүүгээ өшигчиж, эх түүхээ ирээдүйд “тахир дутуу” өвлүүлэхэд гар бие оролцож байгааг та бид гэрчилж сууна. Хэнд ч үл дийлдэх эдгээр байгууллагууд, байгууллага гэх гоё үгний цаадах муухай Монгол хүмүүс ирээдүйн 22, 23-р зууны ард түмэнд зүхэгдэх өдөх ирэх вий.

Үргэлжлэл бий...

У.Сэргэлэн HUNNU MN