Зуны өглөөнии наран зузаан манан бүрхсэн уулын цаанаас зугуухан өндийхөд уйтгар үүрлэсэн хөдөө талын

бөөрөнд цайвалзах бөглүүхэн сумын төвийн айлуудын яндангаас цэнхэр утаа залхуутайяа суунаглан хөл хөдөлгөөн аажуухан орж эхлэх аж. Нар сумын төвийн өмнөх хөглөгөр том хайрханы оройгоос нэлээд дээшээ хөөрсөн хойно сумын төвийн айлууд амин зуулгын цөөн хэдэн малаа хашаанаасаа гарган ам болгоноос нь рашаан булаг ундарсан хайрхан уулын зүг хөдөлгөн тууж эхэллээ. Энд өгүүлэх үйл явдал соц нийгмийн үед тохиосон гэдгийг дурдаад өнгөрөх нь зүйтэй болов уу. Соц нийгмийн үед нэг айл аминдаа арван зургаагаас илүү тооны мал өсгөж болдоггүй илүү гарсныг нь нам засагтаа бэлэг болгон өргөх ёстой байлаа.

Иймээс сумын төвийн айлууд цөөн хэдэн малаа нийлүүлээд ээлж ээлжээр хариулж малладаг байлаа. Тэр өглөө дөнгөж есдүгээр анги төгссөн Улаанаа охинд малын хишиг таарсан учир айл айлын арав таван хонийг нийлүүлсээр тавь орчим хонь болгож аваад хайрхан уулын зүг туун гарчээ. Өдөр өлсвөл идэх жаахан хуурай хүнс, мөн хар цай дүүргэж хийсэн шилэн саваа бяцхан богцонд хийгээд үүрсэн байлаа. Зуны наран өөдөө хөөрч халуу шатан, уул руу зүтгэх тусам тэрхүү үүргэвч нь улам л хүнд болж байх шиг санагдаж байсан ч Улаанаа охин энэ өдөр урьдынх шигээ сэтгэлээр унаж удаан залхуутай алхсангүй. Харин ч хонио уул руу улам хурдан тууж хадан хавцал дундуур өгсен оройд нь гарахыг хүсч байлаа. Учир нь тэрбээр энэ өдөр жирийн нэг хонио хариулж яваа охин биш харин болзоот охин болчихоод байв. Тэрбээр дөрвөн өдрийн өмнө өөрийнхөө ээлжин дээр хайрхан ууланд хонь хариулж яваад газар шүргэсэн дэлтэй агсам хангал мориор гангарсан, монхор хамар, ширвээ сахалтай гялалзсан хурц нүдтэй малчин залуутай санаандгүй халз тулгарчээ.

Тэр үед хонь нь халуунаас хорж бутанд толгойгоо хавчуулан хоргодсон байсан учраас хаашаа ч хөдөлсөнгүй. Жин үдийн халуун буутал хорсон хонь нь хөдлөхгүй гэдгийг мэдсэн Улаанаа ойролцоохон орших жимсний төгөл рүү орж бөөрөлзгөнө, гүзээлзгэнэ, улаалзгана гээд л баян хангайн багсайсан жимсийг өөрийн дураар тасдан зооглож байжээ. Тийнхүү жимсний өнгө үнэр амтанд ухаанаа алдан улайрч шунаглан амаа олохгүй идэж явтал гэнэтхэн толгой дээр нь шахуу "Хөөе согоо минь надаас битгий үргэчихээрэй" гэх дуу гарсан байна. Цочин харвал түүний дээхнэ талын эгц цавчим жалган дээр яг л "Аргальт уулын анчин Жура" кинон дээр гардаг Кавказын сайн эр шиг бүргэд хамартай залуу хашийн цагаан шүдээ яралзуулан инээмсэглэж зогсчээ. Улаанаа өвлийн амралтаараа телевизээр цуврал болон гарсан тэрхүү уулын сайн эрийн тухай киног шимтэн үзэж, уг киноны гол баатар Жураг бахдан биширч байж.

Гэтэл ухаангүй дуртай киноны нь гол дүрийн баатар амьд бодитоороо яваа юм шиг сэтгэгдэл төрүүлсэн малчин залуу гэнэт түүн дээр яваад ирэх нь тэр. Түүний хажууд дөхөж ирээд мориноосоо буусан тэр залуу өөрийгөө Магнай хэмээн танилцуулаад инээмсэглэх үед Улаанаа жимс анхилсан төгөл дотор хоёулахнаа байгаа шүү гэдгийг хачин тод мэдэрчээ. Магнай сумын төвийн айлуудын адууг хариулдаг гэдгээ хэлж хар ажилд эвэршсэн бадируун шөрмөслөг гараа түүн рүү сунгахад нь энэ гар одоохон түүний хамаг биеийг тэмтрэн шалгаж үзэх гэж байгаа юм шиг хачин жигтэй санагдан нүүр лүү нь халуун илч төөнөх шиг болжээ.  

Ялаанаас  дайжин ууланд модолсон адуугаа хайж, явсан Магнай тэр өдөржин Улаанаагийн дэргэд байж өчүүхэн ч холдсонгүй. Улаанаа "Ажил чинь хэцүүдлээ. Явж адуугаа хайгаач ээ" хэмээн өчнөөн удаа хэлсэн боловч "Яагаад ч юм чиний хажуу талаас холдмооргүй байна" гэх мэтээр маазран элдвийн хошин зүйл хүүрнэж Улаанааг зугаацуулсаар байж. Харин оройхон нар уулын цаагуур ормощ Улаанаатай хамт хонийг нь уулнаас доошоо жим рүү буулгаж өгчихөөд явсан аж. Гэхдээ шууд явсангүй. Гарыг нь хачин дулаахнаар атгаж "Дараагийн хонины ээлжин дээр чинь би чам дээр ирнэ шүү" гэж хэлсэн байна. Адуучин залууг сэнгэнэтэл исгэрсээр давхин одсоны дараа Улаанаагийн сэтгэл хачин жигтэй хоосрох шиг болоод нэг л юм дутаад явчих шиг санагджээ.  

Тиймээс тэрбээр ганцхан өдрийн дотор би түүнд дасчихлаа гэж үү хэмээн  дотроо бодож явсан аж. Энэ үед Магнай ч гэсэн сэтгэлдээ элдвийг эргэцүүлж явсан бөгөөд тэрбээр сумын төвийн өмнөх хөвч хад хосолсон уулаар адуугаа хайж явах үедээ хонь хариулж яваа 1 охидтой  зөндөө л  таардаг байж. Гэхдээ дийлэнх нь дуу шуу муутай байх юм уу дуутай шуутай байлаа ч царай муутай охид байдаг учир ихэвчлэн үл тоомсорлодог байж. Гайгүй санагдсан охин байсан ч гэсэн ганц хоёр үг сольсон болж байгаад орилуулж чарлуулж байгаад ч хамаагүй дарж аван дур хүслээ хангачихаад явчихдаг байж. Харин энэ удаа тэгсэнгүй. Тэрбээр цэргээс халагдаж ирснээсээ хойш ирээдүйд хань болчихмоор бүсгүйг хайсаар явжээ.

Гэтэл энэ өдөр тааралдсан Улаанаа хэмээх бор охин яг түүний хайж явсан хүн. мөн юм шиг санагдсан учраас тэрбээр өдөржин дэргэд нь байхдаа дарж аван гэдрэг нь харуулаад өмдийг нь шувтлан хүслээ хангах гэж шууд дайрч зүрхэлсэнгүй. Дараачийн хонины ээлжин дээр нь уулзаад ямархуу эр хүн болохоо харуулж эрхэндээ оруулж авъя гэсэн бодлыг дотроо өвөртөлсөөр гэрийн зүг морины хурдаас довтолгожээ. Харин өнөөдөр тэр хоёрын болзсон өдөр нь таарч байгаа учир Улаанаа охин яг л урт хөлийн мал тууж байгаа аятай хэдэн хонио тоос манаруулан элдсээр хайрхан уулын хадан цохион дундуур өгсчээ. Түүнийг хоньтойгос цуг уулын орой дээр гарах үед нар бүр дээшээ хөөрч эгцхэн ургасан өвсний үзүүр бага үдийн цагийг зааж байлаа. Улаанаа уулын сэрүүн салхи сэвэлзсэн орой дээр гарсан хойноо ийш тийшээ хараа бэлчээсэн боловч нэг ч хүний бараа харагдсангүй. Үл мэдэг гуниг сэтгэл зүрхийг нь ширхийлгэн сэрүү татуулж эхэлсэн тул тэр уртаар санаа алдаад хонио даган хад бутны сүүдэр бараадан залхуутайгаар гэлдэрч эхэлжээ.

Удалгүй их үдийн халуун шатаж, хаанаас ч юм хуйлран цугларсан жижигхэн хар үүл өчүүхэн сүүдэр чирэн дээр нь тогтох үед Улаанаагийн дотор ч гэсэн харанхуйлан "Магнай надад худлаа хэлжээ" гэдэг бодол голыг нь зурж нулимс нь дуслах нь холгүй болж байлаа. Тэгтэл ч түүний сэтгэлд    хуралдсан     гуниг гомдолыг хурмаст мэдрээ юү.гэлтэй удалгүй тэнгэрийн баруун хаяанд бөөн бөөн үүл хуралдан бороо орох нь тодорхой болоод иржээ. Эзгүй ууланд борооноос хоргодож нөмөрлөхийн тулд хонио мод руу шахах хэрэгтэй гэж бодсон Улаанаа яаран босч бутан дунд тархан бэлчиж явсан хонио цуглуулж эхлэв.

Гэтэл яг тэр үед хур дэл нь намирсан агсам хангал морьтой Магнай уулын сэрвэн дээгүүр дүүхэлзэн гарч ирсэн нь яг л үлгэрийн
баатар шиг санагджээ. Өдрийн  тал шахуу нүдээ чилтэл, сэтгэлээ бэтгэртэл хүлээсэн Улаанаа баярласандаа золтой л дуу алдсангүй. Магнай удалгүй түүний дэргэд давхин ирж морио зориуд дээш нь цоройлгон  амыг нь татсанаа "Өнөө өглөө айл руу адуу тууж хүргэх ажил  гараад  эрт  ирж чадсангүй. Дөнгөж сая хүргэж өгчихөөд хорин км-ийн цаанаас морины хар гүйхээр ирлээ шүү дээ . Миний хар морь ч аргагүй шандастай хүлэг юм" гэснээ үсрэн бууж ирсэн аж. Хэдхэн мөчийн дараа аагим халуун наранд хилэнтэй нь аргагүй зангирч хуралдсан аадрын үүлнээс сэрүүн зөөлөн хур бороо асгаран буусан бөгөөд тэр хоёр орооцолдсон өтгөн бутны ёроолд зэрэгцэн сууж байлаа.

Хэдий нэг өдрийн турш хамт байж хирдээ нүүр хагарсан ч Улаанаа Магнайгаас жийрхэх хандлагатай цомцойн суужээ. Харин бороо ширүүсэн хажуу талаас нь шүршиж эхлэх үед тэрбээр үл мэдэг займчин хөдлөөд Магнай руу шахан суухад цаадах нь санамсаргүй байдлаар гараа мөрөн дээгүүр нь давуулан тэврээд авах нь тэр. Тэр хоёрын халуун амьсгал яг л нэг хөнжилд орчихсон юм шиг нүүр лүү нь төөнөн үлээж эхэлжээ. Магнайгийн уруул Улаанаагийн уруул руу ягуухан дөхсөөр бараг шүргэн ирэхэд тэрбээр цочсон юм шиг гэнэтхэн толгойгоо гэдийлгэн хойшлуулсан ч Магнай түүнийг давхийтэл тас тэврэн авсан аж. Эр хүний халуун бие хатуу ширүүн гар анх удаа охин хонгор биед нь ойртон наалдахыг мэдрэх хачин таатай байсан ч Улаанаа эм хүйстний төрөлхийн ичимхий зөндөө хөтлөгдөн Магнайгийн гараас мултрах гэж тэлчлэн оролдож эхэлсэн байна.

Гэвч адуучин залуугийн эмнэг хангалын чихийг тасартал атган шаасан гадас шиг зогсоож сурсан бахим чийрэг гарыг тэрбээр дийлсэнгүй. Адуучин залуугийн ажилд эвэршсэн гар түүний энгэр цээжийг ягуухан илбэн задалсаар түрж ургасан хоёр хөхний нь товчийг имрэн татаж үзсэнээ үл ялиг армаг тармаг сахалтай хошуугаараа хөхний нь товчийг үмхэж аваад шунаг гэгч үлгэн үнсч эхлэх нь тэр. Энэ үед Улаанаагийн хамаг биеэр сэрэл мэдрэмжийн загас жараахай амь орон гүйлдэж ирвэгнэн хөдлөөд үй олон улаан шоргоолжны үүрэн дээр нүцгэн бөгсөөрөө суучихсан юм шиг тас халуун мэдрэмж төржээ. Адуучин эр түүний хоёр хөхийг нэлээд ширүүхэн базалж, үнсч үнгэлэн ноолж байсанаа аажимаар хэнхдэг цээжийг нь үнсэн таалж, тэгсэнээ хүзүү хоолойг нь шимэн үнсээд үл мэдэг өндийн уруулыг нь зөөлхөн озсоноо хумин үмхэж аваад шүдний нь завсараар хэлээ шургуулан хэлийг нь хөхөж эхлэхэд Улаанаагийн хэвлий бэлхүүсэн дотор бяцхан халуун оч асаад даруй салхинд үлээгдэн түүдэг болж хувирах шиг санагдсан аж.

Магнай түүнийг тас гэдрэг нь харуулан хэвтүүлэхэд Улаанаа огт эсэргүүцсэнгүй. Өөртөө оногдох хувь тавилангаа дуулгавартайяа хүлээж хөлөө алцайлган биеэ сул тавьжээ. Анх удаа эр хүнд таалуулж буй Улаанаа охины хажууд Магнай бол эр эмийн ажилд нэвтэрсэн нэгэн байв. Адуучин эрийн ширүүн гар хэвлий хүйсийг нь зөөлхөн илбэн таалсаар ягуухан доошлон өмд рүү нь гар орохыг мэдэрсэн охин айсандаа нүдээ тас аньжээ.

Адуучин эр бэлхүүснээс нь доошоо чармай шалдлан, илж таалж байгааг яагаад ч юм хармааргүй санагдан нүдээ тас аньжээ.  Хэрвээ тэр үед Магнай түүний умдаг руу толгойгоо шургуулан хэлүүг  нь хөхөж долоон таалаагүй бол Улаанаа адуучин эрийн амьсгал хэрхэн дээшилж огцом огцом хамраараа  дуугарч байгааг сонсох байлаа. Магнай түүний салтаа руу толгойгоо шургуулан таалж эхлэхэд өмнө нь ийм зүйл үзэх нь бүү хэл сонсоо ч үгүй явсан Улаанаагийн цээжин дотор нэгэн зүйл тас үсрэх шиг болоод ухаан санаа нь мансууран агаарт жингүйдэх шиг болоод явчихжээ. Тэрбээр адуучин эрийн гарт торгон алчуур шиг л дуулгавартай             намирч байсан бөгөөд хэсэг хормын дараа жимсний амт, хортои могойн хатгалт бүсэлхийнээс нь доогуур нэгэн зэрэг мэдрэгдээд   араатны хаан арслан хурц соёогоо хүзүүнд нь шигтгэх мэт, цусны амт зэсний амттай холилдон амтагдахыг  мэдэрчээ. 

Хэл нь  ган  зүү  шиг  нарийхан болж  ирэх  мэт  санагдаад мөгөөрсөн хоолой нь яг л усгүй хатсан навчаар цуулж хийсэн  жимбүүр    хөгжим салхинд  үлээгдэх лугаа "Оох" хэмээн аялгуу гаргахыг бүүр түүрхэн  анзаараад ухаан тавих шиг л болжээ. Бүх зүйл дуусч, Магнай түүний хажууд хамаг тэнхэл нь алдарсан амьтан дээшээ харан ойчиход  сая  л юу болсныг анзаарч гэнэт ухасхийн боссон боловч тэрбээр  онгон  хальсыг  нь цоолж,  охин биеийг нь эзэмдсэн энэхүү хархүүгээс зугтаан зайлж  нэгэнт чадахаа больсон   байлаа. Энэ үед уулын жимсний баланд согтуурсан нэгэн, жимсчин зөгий тэр хоёрын дээрхи мөчрөөс салж дүнгэнэтэл  үүрнийхээ   зүг дүүлэн одох нь бороо зогссоныг гэрчилж байв.

Тэмдэглэсэн, Б.Ойгонгэрэл