-Монгол оронд айлчлан ирж сүсэгтэн олон, лам хуврагуудад номын рашаан хүртээж байгаа таны амар мэндийг

айлтган, Монгол оронд тавтай сайхан морилж байна уу? хэмээн мэндчилж байна.

-Баярлалаа

-Монголын сүм хийд, лам хуврага, сүсэгтэн олонтой уулзахад таны төрсөн сэтгэгдэлийг эхлээд сонсмоор байна?

-Миний Монгол оронд хүрэлцэн ирсэн явдал бол анхны удаа юм. Би анх удаа Монгол оронд хүрэлцэн ирээд Монголын ард түмэн, лам хуврагуудтай уулзлаа. Мөн ном айлдлаа. Хамгийн түрүүнд надад маш өндөр сэтгэгдэл төрсөн шүү

-Ер нь хүмүүс Бурханы шашин болон бусад шашныг сонгохдоо өөрсдийн итгэл үнэмшилээрээ сонгоно гэдэг боловч тэгж орохгүй байдаг. Тийм учраас шашны сүм хийдүүд өөрсдийнхөө үйл ажиллагаагаа сурталчилж, олон түмэнд дэлгэрүүлж байж тэр хүмүүсийн сонголтыг өдөөж өгөх хэрэгтэй юу?

-Энэ асуултыг хариулахаас өмнө би нэгэн болсон явдлыг яръя. Танай нутаг бол Их Монгол улсын нутаг. Танай Их Монгол улс бол Европын талд маш их нэр хүндтэй, алдар цуугаа цуурайтуулсан ард түмэн. Барууны орнуудын талыг шахуу эзэлээд нэр алдраа тамгалаад үлдээсэн тийм алдартай ард түмэн шүү дээ. Эртний их соёлт Хятадыг хүртэл та нар маш олон жил эрхшээлдээ байлгаж эзэмшиж ирсэн түүхтэй. Цагийн эрхээр ямар ч их хүчтэй улс орон, ард түмэн байсан ч бага багаар хүч нь сойгдож, суларсанаар өөрчлөгддөг нь жам ёс юм.

Бусад оронтой адилхан та нарт ч гэсэн маш дээрээс шүтээд залж ирсэн эртний ёс заншил байгаа. Тэр үзэл нь тэнгэр шүтэх гэх мэт. Бусад жижиг сажиг тэнгэрүүдийг тахих ёслол төдийхөнөөс биш, жинхэнэ эцэслэх, нирвааныг олох, бурханы хутгийг олох, гэгээрэлд хүрэх гэсэн тийм зам мөрөөр явж байгаагүй юм. Ингээд бага үзлээ халж дээдийн номруу орж эхэлсэн байдаг. Түүнээс хойш Чингис хааны үед Төвдүүдтэй ураг садан болсоноор номын ахан дүүс болсон түүхтэй.

Түүнээс эхлээд дээдийн ном жинхэнэ утгаараа дэлгэрч эхэлсэн. Энэ нь зүгээр нэг дэлгэрэлт биш, судар тарни хослон дэлгэрсэн учраас маш их гайхалтай дэлгэрэлт юм. Үүнийгээ уламжилж ирсээр III Далай ламын үед маш их хүчтэйгээр дэлгэрч эхэлсэн байдаг. Түүнээс үүдэн үлэмж ялгамжтайгаар дэлгэрч эхэлсэн тийм сайхан түүх байна. Энэ орчлон дээр түүнээс илүү дэлгэрсэн тийм түүх байдаггүй. Энэ түүхээс улбаалсан сайхан зүйл байна. Аажим аажимаар цаг хугацаа өөрчлөгдөн бурханы шашин доройтоход хүрсэн.

Үзэл бодол өөрчлөгдсөний эрхээр маш олон хүмүүс дээдийн ном, хийд орон, үнэт зүйлс, ёс заншилаа алдсан байдаг. Энэ бол цагийн эрхээр болсон хувьсгал юм. Тэр их хүнд байдал үүсэж лам хуврага, хийд орноо, ёс заншилаа сэвтээсэн. Түүний дараагаар ардчилал бий болсоноор та бүхэнд номын эрх чөлөөг эдлэх сайхан боломж олдсон. Түүнээс үүдэн өнөөдрийг хүртэл бага багаар аажим аажимаар дээшлэн дэвжүүлсээр өдийг хүрч байна. Энэ бол шат дараалал мөн шүү дээ.

Материаллаг зүйлс гэхээсээ илүү сэтгэлийн үнэт зүйлс, ёс заншилыг үгүй болгосон хэдий ч өнөөдрийн миний ирээд харж байгаагаар бол та бүхний маань оюуны дотор байдаг сүсэг бишрэлийг үгүй болгож чадаагүйд байгаа юм. Миний харж байгаагаар та бүхний сүсэг бишрэл, номонд итгэсэн итгэл маш гайхалтай хэвээрээ байсаар байна.

Тэр үед маш олон зүйлс байхгүй болсон хэдий ч энд дахиад бий болох маш сайхан зүйлсүүд цэцэглэсээр л байна. Одоо бол XXI зуун шинэчлэлтийн үе болж байна. Маш их материаллаг зүйлсийн шинэчлэлт, хөгжил дэвшилд тулж ирээд байна. Өөр нутагт ч бай, энд ч мөн ялгаагүй хөгжиж дэвшсээр л байна. Шинэ зууны энэ дэвшилтийн үед яах ёстой вэ? гэвэл энэ сайхан их дэвшил дотор хэрэгтэй сайхан зүйлс маш их байна. Түүнийгээ дагаад муу муухай зүйлс ч олширсон байна.

Энэ дэвшил дотор хоёулаа байгаа. Бид бүхэн энэ сайхан хөгжлийн дунд байгаа учраас эхлээд өөрийн оюун ухаанаа хөгжүүлж цэцэглүүлэх хэрэгтэй. Түүний дараагаар энэ хүчээрээ эх орноо хөгжүүлэх тал дээр маш их зүтгэх хэрэгтэй. Өөрийгөө хөгжүүлсэн, оюун ухаанаа хөгжүүлсэний үр дүнд эх орноо ийм болгосон юмаа гэсэн тийм бодит зүйлсийг бид заавал үлдээх хэрэгтэй шүү! Хэрвээ тэгэхгүй бол яах вэ? Хэрвээ тэгэхгүй юм бол бид сүүлд үнэхээр их харамсахад хүрнэ шүү. Бид нар маш хүнд байдалд орно шүү.

Одоо сайхан боломж байсаар байтал түүнийгээ ашиглахгүй сүүлд нь эх оронгүй болсон хойноо өөрийн гэх зүйлгүй болж харамсах үе байдаг юм. Үүнийг би өөрийн биеэрээ үзсэн, туршлагынхаа үүднээс хэлж байгаа юм шүү. Манай эх орон яасан билээ дээ? Тийм учраас миний энэ үг зүрхнээс гарч байгаа туршлагийн үүднээс гарсан юм шүү. Би өөрийнхөө үүднээс хэлж байгаа үг юм шүү? Одоо эх орондоо суралцаж байгаа оюутан залуус, өсвөр үеийнхэн та бүхэн Америк, Европоос дутахааргүй тийм их оюуны мэдлэгийг өөртөө олж авч хуримтлуулах хэрэгтэй. Түүнээс битгий хоцроорой. Тэд нар түрүүлээд явчихна гэх зүйл байхгүй. Та бүхэнд боломж байгаа битгий хоцроорой. Хоцролгүйгээр эн зэрэгцэж явсаны хүчээр эх орноо хөгжүүлж чадна шүү.

Түүнийхээ хүчээр хичээн чармайлтын дагуу өндөр хөгжилтэй дэвшилттэй улс орнуудын нэг гэж хэлэгдэхүйц болох хэрэгтэй. Энэ бол та нарын үүрэг шүү дээ. За тэгээд эх орноо хөгжүүлж дэвшүүлсэн төдийхөнөөр болдог юм уу гэвэл тэр бас хангалттай зүйл биш юм. XXI зууны мэдлэг оюуныг өөртөө авч хуримтлуулсан ч гэлээ хүмүүний ёс, хүн чанар, хүнлэг энэрэнгүй ёс суртахуун бол юу юунаас илүү чухал зүйл шүү. Сайхан хөгжил, сайхан эх орон, материаллаг зүйлс тэр чигээрээ бүрдсэн байлаа ч сайн хүн болно гэдэг чинь тэс ондоо зүйл юм шүү„ дээ. Материаллаг зүйлс, сайн хүн байна гэдэг нь нэг ойлголт биш юм шүү. Тийм болохоор сайн хүн болж хүмүүжиж нь юу юунаас ч чухал гэдгийг битгий мартаарай.

Сайн хүн болно гэж юуг хэлдэг вэ? гэвэл их мэдлэг оюун байгаад түүн дээрээ суурилаад өөрийн амин хувиа хичээсэн биш, бусдыг гэсэн, бусдын төлөө гэсэн сэтгэлтэй юм. Хүнд байдаг маш ховорхон эрдэнийн нэг нь юм шүү дээ. Их эрдэм чадалтай байлаа гээд тэр төдийхөн биш, мэдлэг оюун дээрээ суурилаад бусдыг гэсэн энэрэх сэтгэлтэй байна гэдэг сайн хүн байхын суурь шүү дээ. Бусдыг хайрладаг хайр, бусдыг энэрэх энэрэхүй, тэр бүгдийг өөр дээрээ суурилуулах хэрэгтэй. Түүнийг юунаас ч орхигдуулж болохгүй. Гадна талын оюун ухаан бие цогцос чинь маш их өндөр хөгжсөн байлаа ч гэсэн дотоод ертөнцдөө бусдыг энэрсэн хайр энэрэлийг ерөөсөө орхигдуулж болохгүй.

Түүнээс илүү гардаггүй юмаа гэхэд эн зэрэгцэхүйц тийм хэмжээнд заавалчгүй авч явах шаардлагатай. Хичнээн мэдлэг боловсролтой байлаа ч гэсэн нандин сэтгэл тань байхгүй юм бол бусдад туслая, бусдыг зовлонгоос нь аврая, бусдыг сайн сайхан замруу хөтөлье гэсэн сэтгэл тань өдөөгдөхгүй бол тэр хүнд туслах сэтгэл байхгүй гэсэн үг. Тэр байхгүй бол жинхэнэ сайн хүн байна гэдэг нь хоцрогдоно шүү дээ. Монголын өсвөр үеийн залуучууд, оюутан сурагчид гадаад эрдэм чадлаа төгс эзэмшээд зогсохгүй дотоод сэтгэл, дотоод ертөнцөө адилхан хөгжүүлэх хэрэгтэй.

Гадаад ертөнц, дотоод ертөнц хоёроо тэгш хөгжүүлсэнээр хоёр далавчтай шувуу шиг гэсэн үг. Хоёр далавчтай шувуу бол агаарт яаж л бол яаж дураараа дүүлэн нисдэг шиг та бүхэн дотоод гадаад ертөнцөө тэгш хөгжүүлсэнээр түүнтэй адил энэ замбуулин дээр өөрийн нөр чадлаараа байж чадна. Энэ сайхан зүйлс хаанаас урган гардаг вэ? гэвэл бусдыг хүндлэх хүндэл, бусдад хүндлэлтэй хандах, аав ээжийгээ хүндлэх, гэр бүлдээ хүндэтгэлтэй хандахаас урган гардаг. Энэ бол хамгийн чухал зүйл шүү.

Хууччуулынхаа өмнө очоод юу хэлэхийг нь сонс. Юу сургаж байгааг нь сайтар сонсоод түүнийг хэрэгжүүл. Энэ бол үнэхээр их чухал зүйл шүү. Ихэс дээдэсээ хүндэлж үгийг нь сонсох нь маш чухал зарчим шүү. Энэ сайхан зан чанар хүнлэг энэрэнгүй хүн болгодог зүйл бол бурханы шашинд байдаг учраас би их чухал гэж үзэж байна. Дээрээс уламжилж ирсэн Нагаржунай богд, Гомболүдэвийн гэгээнээс дамжин дамжсаар Төвд, Монгол оронд ирсэн тэр сайхан уламжлал, буддын гүн ухааны үзэл онолоор шигшигдэн гарч ирсэн сайхан зан чанарыг авах боломж та бүхэнд бүрэн байна.

Үүнийг сайтар судал, дотоод сэтгэлийг хөгжүүлэх хамгийн дээд цэг нь энэ дотор байгаа юм шүү. Ганцхан сүсгийн үүднээс биш, зан үйл талаас нь биш, дотоод сэтгэлийн зүгээс нь харах нь чухал. Исламын шашин, Христийн шашинд асрах энэрэх, хүндлэх гээд зөндөө л зүйл заадаг боловч түүнийг хязгааргүй болгож хөгжүүлэх хамгийн гол учир шалтгаан арга зам нь тэдэнд байхгүй байна шүү дээ. Буддын шашинд л энэ нь байна. Хязгааргүй, хэмжээлшгүй ихээр хөгжүүлдэг арга зам нь зөвхөн буддын шашинд л байна.

Үүнийг би өөрөө буддын шашинтай хүн учраас алагчаалж манайх гэдэг талаас нь хэлж байгаа юм биш. Үүнийг Европын доктор, профессорууд бүгдээрээ хүнийг хөгжүүлдэг ийм нарийн гүн ухаан байна гэдгийг мэдээд, түүнд шимтэж маш ихээр судалж байна. Тийм учраас Европын эрдэмтэн мэргэдүүд улам л аривжаад байна. Тэд яагаад үүнийг судлах болсон гэвэл уг нь тэд бол бидэнтэй адилхан сүсэг бишрэлтэй хүмүүс биш юм. Жишээ нь: Бурхандаа аврал одуулаад Бурхан дор мөргөмүү гэх мэтээр өвдөг сөгдөн мөргөх сүсэг бишрэл тэдэнд байдаггүй. Тэгвэл тэд Бурханы шашныг судалж үзээд бясалгаад хүнд илэрч байгаа үр дүнг хараад л энэ бол үнэхээр үр дүнтэй зүйл байна. Бурханы шашинд хэрэгтэй зүйл их байна гээд л тэд нар шинжилж судлах болсон юм.
Монголын өсвөр үеийнхэн бол хоёр эрдэм лугаа төгс байх хэрэгтэй.

Үүнд:.
1.    Боловсролыг сургуулиар эзэмших эрдэм чадал
2.    Буддын шашнаас авах ёстой зан үйл, дотоод ертөнцийн хөгжил
Энэ хоёр маш чухал. Үүнийг өөр дээрээ үүрэг болгон хэрэгжүүлэх хэрэгтэй. Ахмад үеийнхэн та нар бол номонд их сүсэгтэй хүмүүс учраас номондоо сүсэглээд биширээд, түүнээс авах үр дүнг нь заавалчгүй аваад явах нь маш чухал байна. Шашнаас авах боловсрол бол маш их чухал шүү. Бидэнд эрх мэдэл материаллаг зүйлс мөнгө төгрөг их байх боловч эдгээр нь зөвхөн материаллаг зүйлс юм. Эцсийн эцэст энэ бүхэн байсан төдийхнөөр бүгдийг шийдэж чадахгүй. Учир нь үхэл мөнх бус бидэнтэй нүүр тулахад биднийг юу авардаг вэ? гэвэл зөвхөн ном л авардаг.

Энэ их эрх мэдэл, олз омог ,нэр хүнд чинь үхэлтэй нүүр тулаад ирэх цагт юу ч биш болж хувирдаг. Энэ үед ганцхан ном л биднийг аварч чадаж байна. Түүгээр ч зогсохгүй бид аль дээрээс л минийх, минийх гээд өөрийнхөө харамлаад байсан энэ сайхан биеэ хүртэл орхиод явчиж байна шүү дээ! Эцэстээ цаашаа юу үргэжлүүлж авч явдаг вэ? гэвэл бидний сүнс буюу оюун ухааны үргэлжлэл биднийг дамжуулаад авч явдаг. Энд юу хадгалагддаг вэ гэвэл буяны авъяас, нүглийн авъяас энэ хоёрыг авсаар бид цааш нүхлүүлээд явдаг.

Тэр үед бидэнд юу туслах вэ? гэхээр буяны сэтгэл, бидний хийсэн буян, буяны авъяас л тусална. Тэр авъяасыг одооноос эхлүүлж хуримтлуулах хэрэгтэй. Лам хуврага сүм хийд олон байна. Ялангуяа энд заавал байх ёстой нь гэлэнгүүд, хуврагууд сахил санваараа сайн сахих, номхотголын ёсныхоо дагуу удаан суух нь чухал байна. Шашин оршино, оршихгүй гэдэг нь эдгээр гэлэнгүүдийн байх байхгүй дээр тулгуурлана. Тэдгээр гэлэнгүүд байх, байхгүй гэдэг чинь номхотголынхоо ёс зарчимынхаа дагуу баримталсаны улмаас оршино. Тийм учраас сахилаа сайхан сахь. Дунд үест бидэнд хэлмэгдүүлэлт гээд хүнд цаг үе тулгарч байсан.

Энэ үед сахил санваараа авсан гэлэнгүүдийг алдахад хүргэсэн. Цагийн эрхээр хүнд байдалд алдсан юм. Хичнээн алдсан ч гэсэн тэр хүмүүс гэлэн сахилгүй болчихлоо гэсэн тийм юмгүйгээр арван хар нүглийг тэвчсэн тэр санваараа, лүн ван хүртэж байсан уншлага, бодь сэтгэлийн санваар эдгээрийгээ маш сайн сахь. Энэ чамд тусална. Тус тусынхаа амласан ам тангаргандаа үнэнч бай. Бодьсадвын санваар байдаг бол түүнийгээ сайн сахь. Лүн ван авсан бол түүнийхээ ёс заншилынх нь дагуу сайн хий.

Гэлэн ч бай, гэлэн биш ч бай дотороо эв нэгдэлтэй байна гэдэг бол сайн сайхан зүйлийн үндэс шүү дээ. Эв нэгдэлтэй, бие биедээ хүндлэл үзүүл. Тэгээд бусдад туслах тусламжийг гарын авлага болгох нь маш чухал шүү. Өнөөдөр Монголын оюутан залуус өсвөр болоод хуучин Монгол бичигээ мэдэхгүй хүмүүс маш олон байна гэдгийг надад мэдэгдэж байна. Бүгд эртний ёс заншил, өвөг дээдсээс өвлүүлээд үлдээсэн бичиг учраас түүнийгээ мэдэх нь маш чухал байна.

Дарга, нарийн бичиг, жолооч байх нь чухал биш. Монголын ард түмний өв соёл учраас үүнийгээ өвлөөд, залгамжлуулаад авч явах нь маш чухал гэж бодож байна. Ялангуяа сургуулийн хичээлийн программуудад хуучин Монгол бичигээ заавал оруулаад үүнийгээ гүнзгийрүүлээд сургаж чадвал үнэхээр сайхан зүйл болно гэдэгт би итгэлтэй байна. Хуучин Монгол бичигээ нэг дэхь хэлээ болгож чаддаггүй юмаа гэхэд хоёр дахь хэлээ болгох хэрэгтэй гэж маш их хүсэж байна.

Тэр төрөлхтөн бичигээ алдах юм бол тэр төрөлхтөн хэлээ алдана гэсэн үг. Хэлээ алдах юм бол соёл, боловсрол, оюуны чадвараа алдана гэсэн үг шүү дээ. Монголын ард түмний уламжилж ирсэн уламжлалт сэтгэлгээ байгаа. Үйлдэж байгаа үйлдэл, ярьж байгаа яриа нь тэр чигээрээ өөр болсон байдаг. Бодол нь хүртэл Монгол бодол биш, өөр бодол болон хувирдаг. Бага наснаасаа л үүнийг янзлахгүй юм бол хорь юмуу, гучин жилийн дараа эргээд харахад бодол нь Англи, Америкчууд шиг, хувцаслалт нь хүртэл харийн хүмүүс шиг болсон байдаг. Орос, Англи хэлийг муу гэж хэлж байгаа юм биш шүү. Өнөөдөр Орос, Англи хэл мэдэхгүй бол хаа ч явахад хүндрэл, бэрхшээлтэй тулгарч байна шүү дээ. Энэ зууны мэдлэгтэн гэхэд хэцүү болж ирнэ шүү дээ. Гэхдээ үүнийг сурахынхаа сацуу өөрийн уламжпалт соёл, уламжлалт хэл, хэллэг тэдгээрийг гадаад сургалттайгаа хослуулж чадваас жинхэнэ цогц бие болж чадна гэж би боддог.

XXI зууны хөгжил дэвшилийг хаах хэрэг байхгүй, тийм ч боломж байхгүй. Тийм болохоор энэ хөгжлөөс авах ёстой зүйл маш их байна. Мөн орхих ёстой зүйл ч байна. Хэрэггүйг нь хэрэглэх хэрэггүй, хэрэгтэйг нь хэзээ ч хаяж болохгүй. Үүнийг зөв зохистой боловсруулах хэрэгтэй. Тэгэхгүй юм бол өнөөдөр бид энэ зуунаасаа маш ихээр хоцорно. Би гэхэд л гадаад оронд 50 жил амьдарсан учраас шинэ зууны хөгжил дэвшилд юу хэрэгтэй, юу хэрэггүй вэ? гэдгийгсайн мэднэ. Өөрийн үзсэн туршлагийнхаа үүднээс та бүхэнд хэлж байгаа юм шүү.

Жишээ нь: XXI зууны маш өндөр хөгжиж байгаа нэг зүйл бол биеийн хөгжил байна шүү дээ. Илчлэг амин дэмтэй хоол хүнсийг идээд хөгжиж чадаж байгааг мэдэж байгаа бол зөв хооллолтыг сонгох хэрэгтэй. Зөв хооллох л хэрэгтэй. Түүний дагуу явсаар зөв бие бялдартай болох л хэрэгтэй. Энэ бол авах ёстой зүйлийн нэг жишээ шүү дээ. За одоо асуултынхаа хариултанд оръё. Хинди, Ислам, Христ, Бурханы шашин гэх мэтчилэн олон шашинуудыг шашныхан нь талаас сайн муугийн ялгаа тавина гэдэг бол маш хэцүү, боломжгүй зүйл юм.

Тэгвэл одоо яах ёстой вэ гэхээр номыг хэрэгжүүлэгч хүнийх нь үүднээс тавих хэрэгтэй. Яаж тавих вэ? гэхлээр тэр хүн бурханы шашинд ороод бурханы шашинаар хөгжиж чадах хүн байвал тэр хүн бурханы шашнаар л явна. Хинди шашинтан болоод, хинди шашны номыг үзэж судлаад түүгээрээ өөрөө хөгжиж чадах юм бол тэр хүн хинди шашинтан л болно. Тэр хүн исламын шашинтан болоод исламын шашны ёс заншил, зан үйлийг хийгээд үнэхээр сайхан болж чадаж байгаа бол тэр хүн лалын шашинтан болно. Хэрэгжүүлэгч хувь хүний үүднээс тавьж болохоос биш, номыг нь сайн, муу гэж шашинд нь ярих юм байхгүй. Хэрэгжүүлэгч хүнийх нь зүгээс тавина.

Жишээ нь. Христын шашинд ороод христын шашинг шүтээд ном номлолынх нь дагуу сайжрах, тийм авъяастай, урд урдын үйлтэй тэр хүнд бурханы шашны ном номлоод бурханы шашны үйлийн үр номлох үест одоо хийгээд алс хэтдээ тэр хүндээ тусгүй юм. Тэр хүн урдаас хийсэн үрийнхээ үйлийн дагуу тэр л шашиндаа орж, тэр л шашиндаа зүтгэсэнээр нүгэл хилэнцийг тэвчих, зөв замруу орох тэр л авъяас нь хүчтэйгээр хөгжинө. Буддын шашинаар хөгжих ёстой, буддын шашны зан үйлийг сонсоод сайжирч чадах үйлтэй, хинди шашны номыг сонсоод ном номлохдоо сайжирч чадах үйлтэй тийм хэсэг бүлэг хүн байдаг.

Ямар ч шашингүй мөртлөө нөхцөл нь бүрэлдсэн үед аль ч шашинг сонгох эрхтэй тийм язгуурийнхан ч байдаг. Жишээ нь: Буддын шашны гүн ухаан юм уу аль нэг таалагдсанаа дагаад явчих тийм боломж байдаг. Түүнд гадна. талын нөхцөлийнхөө дагуу орж болно. Яг үйлийн үрийнхээ дагуу орж болдог хоёр ангилал байна. Би гадаадад олон жил ном номлосон.

Намайг ном номлож байхад миний ном сонсогч байсан хүмүүсийн ихэнх нь Европ хүмүүс байсан учраас Христийн шашинтай байсан тэдгээр Христийн шашинтнуудын зарим нэг нь надад Христийн шашинаас өөр ямар нэгэн ном номлох Христийн шашинаас өөр асуудлийг шийдэх гарц хэрэгтэй байна гээд өөрийн шашинг солих гэдэг нэгэн байдаг. Тэгээд зарим нэг хүмүүс таны номыг сонсоод бурханы шашны сургаалийг судалж шинжлэсний үүднээс би өөрийнхөө Христийн шашинд юу гэж айлдсан байдгийг илүү сайн ойлгох болсон шүү гэж ярьдаг.

Тэр хүн гүн ухааны талаас нь судлаад өөрийнхөө шашинг тэр чигээр нь шүтээд явчихдаг ийм зүйл надад маш олон тааралдсан. Буддын шашинтнуудыг ялгаад үзэхэд дотор нь нийцдэг, нийцдэггүй сэтгэл зохих, зохихгүй гэж байдаг. Сонголтын тал дээр хэлэхэд танилцуулга байх хэрэгтэй. Буддын шашинд бол ингэж ингэж заасан байдаг. Бидний үйлдлээс хамаараад энэ нь буруу шүү, энэ нь зөв шүү гэж гэж таниулж мэдүүлсэн байдаг юмаа гэх талаас нь их нарийн учир шалтгааныг нь дэлгэх хэрэгтэй.

Энэ их чухал түүнээс биш наад чинь сайн, тэр нь муу шүү гэж хэлж болохгүй. Яагаад гэвэл өөр шашинд зайлшгүй тусгайлан орох үйлтэй хүнд буддын шашин сайн гэж хэлээд хэрэггүй, нэмэр ч үгүй юм. Тийм бодьгалын дотоод бодол санаанаас үүдээд урдын үйлээс үүдээд боломжгүй зүйл гэж байдаг. Харин түрүүний хэлдэгчлэн яах вэ гэсэн хүмүүст зайлшгүй тустай учраас буддын шашны дотор байгаа бидний үйлдэлийг зөв бурууг нь ялгаад өгчихсөн учир шалтгааныг тайлбарлаж энэ талаас нь зайлшгүй танилцуулах хэрэгтэй.

Сонголтон дээр шашин болгонд бусадтайгаа халдашгүй үзэл бодол байдаг. Жишээ нь: Буддын шашинд байдаг мөртлөө Хинди шашинд байдаггүй үзэл онол гэж байдаг. Буддын шашинд байдаггүй, Хинди шашинд бусдын үзэл бодлын тухай суртгаал байдаг. Түүнийг яаж үзүүлсэн байдаг вэ гэхээр нутаг ус, цаг уур орчин тойронд нь зохицуулаад тэр орчин тойрны хүмүүсын бүх талын нөхцөлөөс нь харж байгаад айлдсан байдаг. Тийм учраас нөгөө талдаа ирэхээр бас болохоо байдаг. Тэр чинь бүх зүйлээрээ сууриараа өөрчлөгдөж байгаа учраас тийм байдаг. Тийм учраас буддын шашинд ийм ийм зан үйл байдаг, ийм ийм зан үйл байдаггүй гэдгийг таниулах хэрэгтэй.  

-Жижиг хүүхдүүд багаасаа ламын дэргэд шавилаад шашны сургуульд ороод суралцах нь их хувь учрал юм. Яагаад гэвэл сэтгэл санаа нь бохирдоогүй байх үедээ шашны замаар явж байгаа явдал юм. Гэтэл юу ч мэдэхгүй ерөнхий боловсролын сургуулийн хүүхдүүд зөв, буруу замаар явж байгаа нь мэдэгдэхгүй байна. Тэгээд ч эцэг эх, багш нар нь тэднийг засаж залруулах бололцоо, мэдлэг байхгүй учраас энэ тал дээр дутмаг байна. Сургуулиудад цаанаас нь төрийн зүгээс ч юмуу, ямар ч алхам хийхгүй байна. Эцэг эхчүүдийн зүгээс мөн адил ямар ч алхам хийхгүй байгаа. Тэд барууны боловсролыг зөв гэж бодоод л явж байна. Аргын тал дээр юу хийвэл зохимжтой вэ?

-Энэ хүндрэл дан ганц Монголд ч биш, Америк, Европт түгээмэл байдаг. Хүүхэд эцэг эхтэйгээ хамт байхдаа эцэг эхийнхээ ингэж болно, тэгж болохгүй шүү гэдэг сургаалийг маш сайтар сонсдог. Сургуульдаа хүрч ирээд үе тэнгийхэнтэйгээ уулзаж эрх чөлөөтэй болоод л аав ээж шиг нь зөвлөх хүн олддоггүй. Зөвхөн өнөөдрийн сургуулийн программ юу байна, түүгээр л дамжуулан гадна талыг нь илэрхийлсэн программыг л судалдаг. Дотоод сэтгэлийг нь хөгжүүлэх талаас юу ч ярьдаггүй. Хүнийг хүнлэг хүн чанар, дотоод ертөнцийг хөгжүүлэх тал дээр нэг үгийн төдийхөн ч зүйл хэлдэггүй болчоод байна. Энэ асуудал бол түгээмэл болчоод байна. Энд эцэг эхийн хариуцлага алдал байна.

Мөн багш сурган хүмүүжүүлэгчийн хариуцлага алдалт бас байна. Багш сурган хүмүүжүүлэгч нар зөвхөн мөнгө төгрөг, эд материаллаг зүйлс дээр л анхаарч за өнөөдөр би хичээлээ заалаа, хичээлээ заагаад дууссан л бол орхиод гараад  явдаг болсон байна. Бурханы шашны тэр том том багш нар номоо яаж айлддаг вэ? гэхээр тэр хүнд л тусалчих юмсан энэ хүний явдалыг засахуйц- номыг сэтгэлд нь ургуулчих юмсан гэсэн бодолтойгоор шавь нартаа ном айлддаг.

Багш нарын хамгийн том бодож явах ёстой зүйлийн нэг нь сурагч нарынхаа сэтгэлрүү нь орсон тэдгээрийн явдалд тустай тийм л зүйлийг хэлж ярьж байх хэрэгтэй. Зөвхөн программынхаа дагуу хэдхэн зүйлийг хэлээд гараад явчидаг. Цагаа бүртгүүлээд явчихдаг байж болохгүй. Багшийн жинхэнэ зорилго юу вэ? гэвэл шавь нарынхаа дотоод сэтгэлрүү хандсан явдалын сайжруулах ирээдүйнхэн амьдралд нөлөөлж чадахуйц тийм зүйлийг хийх хэрэгтэй. Би сургуульд хорин жил багшилсан.

Би бодол санаагаа их цэвэр байлгаж ангируугаа ордог. Энэ хүнд тусалъя, энэ хүнд л сайхан хандъя гээд, заримдаа хүнтэй ярьж байгаад юу ч бодолгүй ангируугаа орсон байдаг.Тэр хоёрын ялгаа юу байна гэхээр эхлээд их сайхан бодол санаа үүсгээд шавь нартаа л туслая, би тэр хүнд туслахын төлөө би өнөөдөр нэг цаг ч бай, хоёр цаг ч ба хичээлээ заая гэсэн бодолтойгоор ангируугаа орохын ач тус нь юу вэ? гэхээр нэг шавь нь юм ойлгохгүй байлаа гэхэд тэр багшийн уур нь хүрэхгүй.

Ээ хөөрхий дөө, яагаад юм ойлгохүй байнаа гээд туслах гэсэн нэмэлт бодол орж ирдэг. Цэвэр бодлоор өөрийнхөө ажлыг эхлүүлээд өөрийн бодол оюунаа улам л сайн хөгжүүлэх тэр авъяасыг би буддын шашнаас 100% олж авсан. Энэ бол буддын шашинд байдаг зүйл шүү. Удаан хугацааны турш багшилж байхад миний хэлсэнийг хичээж чадсан хүн сайн болдог, хичээж чадаагүй нь сайн болдоггүй.

Тус тусын хичээл зүтгэлийн асуудал. Танийг багшлахаар их гоё жаргалтай, гоё болоод явчдаг гээд юм сурах гэж ирэхээсээ илүү багшийгаа хараад л сууж байхын төлөө ирдэг юмаа гэж шавь нар минь хэлдэг шүү. Янз янзын хүмүүс их олон байх юм даа. Би багшлаад явж байхдаа би Ринбүчи хүн, би хутагт хувилгаан хүн гэдгээ хэлдэггүй. Миний найзуудын ярианаас ам дамжсаар, бага багаар мэддэг. Багш нарын зүгээс иймэрхүү байна. Эцэг эхчүүдийн зүгээс нэг үүрэг байна.

Тэр ямар үүрэг вэ гэвэл эцэг эхчүүд өөрийн хүүхдэдээ юу хүссэнийг нь авч өгдөг байна. Материаллаг ямар л зүйлс хэрэгтэй байна тэр бүх зүйлээр нь хангаж өгдөг. Хамгийн том эндүүрэл нь тэгж байгаагаа хүүхэддээ бүх зүйлсээр нь хангаж байна гэж эндүүрдэг. Энэ бол тус биш юмаа. Эцэг эхийн зүгээс яавал тусалдаг болох вэ гэвэл мөнгө төгрөг, эд хогшилийг нь хэмжээтэй, хахаж цадтал нь биш өөрийн хэмжээнд нь хэрэгцээнд нь тохирсон тийм л мөнгө төгрөгийг өгдөг байх хэрэгтэй. Идэж уух, өмсөж зүүх тал дээр нь зөв зохистой хангаж байх хэрэгтэй.. Эцэг эх нь өмсөж зүүхээс эхлүүлээд үлгэр дуурайлал болж өөрийн биеэр үзүүлэх хэрэгтэй.

-Сүсэгтэнүүд номонд яваад, хийд орон нутгаар мөргөөд, лам хуврагатай уулзаад явдаг. Тэгэхдээ зарим нэг өдөр сэтгэл нь үймцээд сүжиг нь буурцан юм шиг өөрт нь санагдаад хэцүү байна одоо яанаа гээд ярьж байдаг. Ямар нэгэн юманд уурлаж бухимдах, уурлахгүй гэж бодож явж байгаад ууралчихдаг явдал гарч байдаг. Үүнээс гарахын тулд яах ёстой вэ?

-Сэтгэлээс урган гарч байгаа хүндрэл шүү дээ! Тийм учраас сүсэгээ бат барих хэрэгтэй. Сүсэгээ бат барихийн тулд нэг номыг ойлгосон учир шалтгааныг энэ чинь энэ шүү дээ гэсэн магадлалцсан магадлалтайгаа найруулах хэрэгтэй. Энд хамгийн их сэтгэл санаагаа тайван байх аливаа нэг зүйлд бухимдахгүй байх арга бол сүсэг бишрэлээ чандлан барих явдал юм. Учир шалтгаанаа таньж чадахгүй байвал уурлаж бухимдсаар л байна. Яагаад уурлаад бухимдаад байгаагаа сайн бод. Бухимдахынхаа өмнө яаваа гэж сайн бод. Үүнээс үүдэж Төвд ч бай, Монгол ч бай бидэнд номын мэргэд, ихэс дээдэс хичнээн олон байгааг харалдаа.

Тэдгээр ихэс дээдсүүд маань номыг ямар их гүн гүнзгий мэдсэн билээ. Тийм учраас номоо энгийн ард түмэндээ бурханы номоо сайн тайлбарлаж таниулах хэрэгтэй. Ингэж хүргэсэнээр сэтгэл санааны тайвширлыг олж авдаг. Уур бухимдалаа үгүй болгож чаддаг, нүгэл хилэнцээс хүртэл ангижрахад хүрнэ шүү дээ.Тийм учраас дээдсүүд маань энгийн ард түмэндээ номоо тайлбарлаж таниулаачээ л гэж хэлмээр байна. Таны асуултанд сүсэг бишрэлээрээ явж байгаад гэв гэнэтхэн л уурлаад бухимдаад сүсэггүй болсон ч юмуу гэж та асууж байсан. Хүн өөрийгөө сайн таньж өөртэйгээ сайн ярьж тайван байх хэрэгтэй. Уурлавал юу хожих билээ гэдгээ маш сайн ухамсарлах хэрэгтэй. Уурлавал өөрийн эд эсээ л үхүүлдэг уурлахгүй байвал буянаа бардаггүй гэх зэрэг номын ойлголтыг сайн ав. Тэгвэл тэр хүн уурладаггүй. Уур гэдэг зүйлээ сайн таних хэрэгтэй.

-Хүмүүс ламримын номонд суугаад бодь сэтгэл гэсэн үгийг маш олон сонсож байгаа. Яг номын мөрөөр орсон сүсэгтэн эсвэл эгэл хүмүүст бодь сэтгэлийн үндэс байгаа юу, байгаа бол ямар байдлаар илэрдэг вэ? Байхгүй бол яагаад байхгүй байгаа вэ? Бодь сэтгэл гэдэг зүйлийг энгийн хүн дээр буулгаж, энгийн хүний хөрсөнд цэцэглүүлэх арга тал дээр сайхан айлдвар хэлж өгөөчээ гэж хүсэж байна?

-Бодийн сэтгэл хүн болгонд төрөх боломжтой бөгөөд хүн болгон бурхан болох нигууртай тийм болохоор бодийн сэтгэл хүн болгонд төрж чадна. Бодийн сэтгэлийн мөн чанар гэж юуг хэлдэг вэ? гэхээр өөрийгөө гэхээсээ илүү өрөөлийг гэсэн сэтгэл хүчтэй байгаад, өрөөлд тусласан, бусдыг энэрч, бусдыг гэсэн сэтгэл бол бодийн сэтгэл мөн боловч, бусдыг хайрлах энэрэх гэхээсээ, эцэг эхийгээ ч бүрэн хайрлаж, ачыг нь хариулж чаддаггүй байна. Зөвхөн яаж хариулах вэ гэхээр бусдын төлөө гэсэн сэтгэлээ улам л гүнзгийрүүлээд өнөөдрийн хувьд хичнээн бодийн сэтгэл, бодийн сэтгэл гээд хуруу заах юмтай болсонч жинхэнэ бодийн сэтгэл биш юм.

Би өөрийгөө таньж, эцэг эхийнхээ ч ачыг хариулж чадахгүй байгаа юм чинь тэр олон амьтанд яаж туслах юм бэ? Тийм учраас бусдад туслахын тулд би бодийн дээд хутгийг олж байж бусдын тусыг бүтээе гэж бодож байгаа бодол бол бодийн сэтгэл мөн.Энэ бодол яаж төрдөг вэ гэхээр зүгээр л энэ бодийн сэтгэл мөн гээд хүчээр бодийн сэтгэл ийм байдаг гэсэн шүү гээд өөртөө даалгавар өгөхдөө биш, бусдыг өөрийн эрхгүй цаанаасаа хайрлах хайр ундарч оргилоод л гараад ирдэг. Үүнийг бодийн сэтгэл гэнэ. Хүн амьтан болгонд бодийн сэтгэл байдаг.

-Та ахиад Монгол оронд морилон ирэх үү?

-Би хүнд туслаж чадаж л байвал ирнэ. Хүнд туслаж чадахгүй байгаа бол ирэх шаардлага надад байхгүй. Бусдын тусын тулд залраачээ гэвэл би цаг гарган дахин ирнэ.

-Монголчуудад тус болох гэсэн чин сэтгэл тань ойлгомжтой байгаа учраас дахин ирж Монголчуудад айлдвар номоо айлдаж өгөөсэй хэмээн хүсэж байна.

-Та ч ерөө, Би ч бас ерөөлөө тавих болно. Бидний үйлийн үрийн уялдаа үнэхээр байвал бүтэх нь дамжиггүй юм.

-Өнгөрсөн жил болон тэрний өмнө жил Энэтхэгрүү номонд явж байсан. Төвдүүдийг харахад амьдрал ахуй нь дээр үеийн Монголчуудын амьдралтай төстэй юм байна лээ. Саяхан манай сэтгүүлчид Дарамсалад Далай багштай уулзахад Далай багш "Орчин үеийн хүмүүс уурлаж бухимдсанаас болж дархалаа маш их сулардаг" гэж айлдсан байдаг. Хүнд өвчин их гарч байна ДОХ гээд л. Төвдүүдэд энэ өвчин тусах гэж байх уу, байхгүй юу?

-Гайгүй байдаг боловуу харьцангуй бага гэж бодож байна. Өөрийн зовлонг өөр дээрээ л овоолж янз бүрийн өвчин авчирдаг. Арван хар нүглийг тэвчих хэрэгтэй Жишээ нь: Амь таслах, хулгай хийх, хурьцал үйлдэх гээд энэ бүхнийг тэвчиж чадвал өвчин тусахгүй байх үндэслэлтэй шүү дээ. Монголчууд Төвдүүд ч маш сүсэг бишрэлтэй хүмүүс, сүсэгтэй байгаад зогсохгүй дотогшоо хүрч ажиллах хэрэгтэй.

Танд баярлалаа
Ярилцлагыг: Ц.Пүрэвсүрэн
Эх сурвалж: “Билгийн Мэлмий” сонин