Галдан бошигт хааны мэндэлсний 370 жилийн ойг тохиолдуулан Ардын жүжигчин, найруулагч Б.Мөнхдорж болон Төрийн соёрхолт хөгжмийн зохиолч Б.Мөнхболд нар хамтран “Галдан бошигт” дуулалт жүжгийг Ховд аймгийн театрынхантай хамтарч тавьсан. Жүжгийн тухай хөгжмийн зохиолч Б.Мөнхболдтой ярилцлаа.

-Сайн явж ирсэн үү. Уран бүтээлийн олз омог арвин биз дээ?

-Бодож, санаж явсан уран бүтээлээ амжилттай тавьчихаад ирлээ. Дуу хуур, хөгжим голлосон бүтээл болсон. Ер нь дуурьт нэлээд дөхсөн гэж ойлгож болно. Энэ бүтээлд олон жилийн хүч хөдөлмөр, сэтгэл минь шингэсэн.

-Галдан бошигт хааны талаар багагүй судалгаа хийсэн гэж сонссон?

-2006 оноос судалгаа хийсэн. Харин энэ жил дуулалт жүжиг болголоо. Энэ бүтээл миний найман жилийн хөдөлмөр. Уран бүтээлийн хувьд ах нь морь шиг хурдтай явж байна гэж өөрийгөө үнэлээд байгаа. Гэхдээ үүнийг ганцхан миний бүтээл гэж буруу ойлгож болохгүй.

-Энэ жүжгийг яагаад Ховдод тавьсан юм бэ. Хотод тоглож болоогүй юм уу?

-Төслийн удирдагч маань Б.Нямсүрэн гэж бүсгүй бий. Ховдын театртай гэрээ хийсэн учраас тэнд тавихаар болсон юм. Бид эхний тоглолтоо нээчихээд л явчихсан. Хаалтын тоглолт илүү гайхалтай боллоо гэж театрынхны зүгээс бидэнд хандаж, баярласан сэтгэлээ илэрхийлсэн.

-Энэ бүтээл Ховдынхонд оюуны том хөрөнгө оруулалт боллоо гэж дүгнэх хүмүүс бас байсан. Энэ талаар та юу хэлэх вэ?

-Аливаа юманд хэм хэмжээ, шалгуур гэж байдаг. Бид жүжгээ жишиг бүтээл болсон гэж үнэлж байгаа. Зөвхөн орон нутгийн театрын хэмжээнд биш, улсын хэмжээнд дүгнэж үзэх хэрэгтэй байх шүү.

-Та хөгжмөө хэзээ бичиж дууссан бэ?

-Жүжгийн сургуулилт эхлэхээс өмнө ах намайг шавдуулж эхэлсэн л дээ. Чиний хөгжмийг сонсч байж найруулгаа хийнэ гэсэн. Би өнгөрсөн сарын 7,8 гэхэд хөгжмөө дуусгасан. Энэ үеэс л жинхэнэ бэлтгэл эхэлсэн. Хэдийгээр хөгжимд тулгуурласан ч найруулга бас чухал. Эхлээд хөгжмөө биччихээд сонсоход нэг өөр, жүжигчидтэй тоглолттой, болоод ирэхээр бүр ч өөр болдог.

-Анх хөжмөө биччихээд сонсоход ямар байсан бэ. Түүний дараа найруулагчийн шийдэл, санаа ороод ирэхээр таны төсөөллөөс хэр зөрсөн бол?

-Би өөрийнхөө дуулалт жүжгүүдийг ажихаар тавих тусмаа шинэлэг, өөр болж байгаа нь мэдрэгддэг. Хөгжимлөг байдал нь илүү нэмэгдэж байна. Энэ нь нөгөө дуурьт аажмаар дөхөөд байна гэсэн үг. Ер нь ямарч уран бүтээлч бүтээлээс бүтээлийн хооронд чанарждаг байх хэрэгтэй. Би өмнө нь “Шар тэнгисийн тарчлаан”-ыг хийсэн. Энэ бүтээлээсээ давсан юм хийхсэн гэсэн бодол дотор минь байсаар ирсэн. Би энэ зорилгодоо хүрсэн гэж бодож байна.

-Та үүний өмнө “Монголын их хатад” бүжгэн жүжгийн хөгжмийг бичсэн. Дуулалт жүжиг, бүжгэн жүжгийн хөгжим бичих хэр ялгаатай вэ?

-“Монголын их хатад” бол хоёр цаг гаруй зөвхөн хөгжим эгшиглэдэг. Тэдгээр хатдаар баримтат кино хийж болохоор том бүтээл байхгүй юу. Тэгэхээр ёсөн кино хийхтэй адил хүч, хөдөлмөрөө шингээлээ гэсэн үг. Гэхдээ аль алинд нь хөгжмийн зохиолчийн үүрэг нэгдүгээрт байдаг. Миний хувьд хоёр түүхэн бүтээлд ажилласандаа баяртай байна.

-Монголын төрд ихийг хийсэн олон хаан бий. Тэр дундаас Галдан бошигтыг сонгосон нь ямар учиртай юм бэ?

-Манай уншигчид Галдан бошигт хааныг мэднэ. Галдан бол Монголын түүхэнд их сүүдэрт дарагдсан хаан гэж тэмдэглэгддэг. Үүнээс гадна Монголын их төрийн хаан биш яагаад зүүн гарын хаан гэж нэрлэсэн юм бол гээд сонирхол татах зүйл их байсан. Би энэ үзүүрээс барьж авъя, энэ хааны тухай зөв зүйтэй талаас нь хараад уран бүтээл хийе гэж төлөвлөж, зориглосон минь энэ.

-Бид Галдан бошигт гэхээр дайн байлдаан гэдэг талаас нь илүү мэддэг. Хувь хүнийх нь талаар бага мэддэг?

-Дайн, тулаан хийж явсан ч их хувилгаан хүн байсан юм билээ. 20 гаруй жил номын мөр хөөсөн. Гэтэл яагаад дайн байлдаан хийх болсон юм бол гэдэг нь надад бас сонин санагдсан. Хүмүүс түүнийг шашны зүтгэлтэн байсан гэдгийг төдийлөн мэддэггүй.

-Харин дотоод хүнийхээ хувьд ямар хүн байсан бол. Ном зохиолд бол нэлээд хэрцгий, дайчин хүн мэтээр дүрслэгдсэн байдаг?

-Эхэс дээдсүүдийг би дүгнэх нь хаашаа юм. Угаасаа мэдэхгүй. Харин Галданг судлах явцдаа түүнийг түүхийн том эмгэнэл гэж ойлгосон. Эв нэгдэл гэдэг ямар ч улсын түшиг тулгуур байдаг. Гэр бүлд ч эхнэр, нөхөр хоорондоо эвтэй байж тэр амьдрал оршин тогтнодог шүү дээ. Түүнтэй адилхан энэ улс орныг авч яваа хаад, ноёдууд нь хоорондоо эвтэй байх хэрэгтэй гэсэн том санаа жүжигт бий.

-Би энэ бүтээлийг нийгмийн захиалга гэж ойлгож байна. Магадгүй өнөөдрийн Монголын төрийг барьж байгаа эрхмүүдэд хэлэх санаа санаа танай жүжигт байгаа байх?

-Бүтээл бүхэн хэлэх гэсэн санаатай. Магадгүй манай төрийн өндөрлөгүүд үзсэн бол эв нэгдэл гэдэг ямар чухлыг ойлгоод гарах байсан биз.

-Өнгөрсөн жил “Ану хатан”-ы тухай кино хийсэн та үзсэн байх. Танд ямар санагдсан бэ?

-Би тэр бүтээлийг муу хэлэхгүй. Ану хатныг л хэтэрхий дөвийлгөсөн юм шиг санагдсан. Магадгүй энэ нь кино багийнхан, найруулагчийн санаа байх. Гэхдээ Ану Галдан хоёр нэг юмны хоёр үзүүр. Бие биенгүйгээр нь төсөөлөх боломжгүй. Хэрвээ Галдангийн тухай бүтээл хийж байгаа бол Ану зайлшгүй байх хэрэгтэй. Манай бүтээлд ч ялгаагүй тэр баатарлаг эмэгтэйн тухай өгүүлсэн.

-Галдан бошигт ер нь хувь хүнийхээ хувьд ямар ааш авиртай, үзэл бодолтой хүн байсан юм бол?

-Үүнийг надаас илүү түүхчид сайн хариулах байх. Би Галдан гэдэг хүнийг дотроо бүтээхдээ өөртөө төсөөлөл бий болгосон. Ямар ч байсан Галдан эх орныхоо төлөө цуцашгүй тэмцэгч. Үүний том жишээ нь сүүлийн тулаандаа ялагдахад бууж өгч, дагаар орж болно. Гэвч тэгээгүй, эцсийн мөч хүртэл тэмцсээр байгаад амь тавьдаг. Өөрийн бие, хайртай хатнаа хүртэл золиослоод эх орныхоо төлөө тэмцсэн. Үүний дараагаар их цөстэй хүн байж гэж бодогдсон юм. Манжийн хаан бол тухайн үедээ дэлхийн хамгийн хүчирхэг байсан хүн. Түүнтэй эн тэнцэж мөчөөрхөнө гэдэг түүнийг ямар хүн байсныг гэрчилнэ.

-Таны хувьд ахтайгаа нийлж уран бүтээл хийх нь ойлголцоход хялбар байдаг уу?

-Бид бие биенээ харцаар л ойлгодог болчихсон. Манай ах хөгжмийг их сайхан мэдэрдэг. Зарим найруулагч нар хөгжим явж байхад нь дундуур нь гэнэт таслаад хаячихдаг. Энэ нь хөгжмийн зохиолчид ямар хүнд тусдаг гээч.

-Бие, биенээ харцаараа ойлгодог болсон ч хааяа нэг уран бүтээлээс болж зөрөх тохиолдол гарна биз?

-Ховдод байхад тийм асуудал гарсан шүү. Урьд өдөр нь бид хоёр ярилцаад энэ хэсэг дээр ийм хөгжим явна гээд тохирчихсон байсан юм. Гэтэл маргааш нь мартчихсан юм уу эсвэл найруулах арга барилаа өөрчлөх гэсэн үү миний хөгжмийг явуулаагүй. Гэхдээ эцэст нь зөвшилцөлд хүрсэн.

-Та сар гаруй хугацаанд тэнд ажилласан. Ховдын театрын хөгжил ямар санагдав?

-Эхлээд биднийг очиход их замбараагүй байсан. Дуудлага хийхээр цагтаа ирэхгүй, хэнэггүй байдал ажиглагдсан. Би яг зарласан цагтаа очоод суучихдаг байсан юм. Хаалгаа нээгээд, ичээх гээд суучихна. Харин хэсэг хугацааны дараа жигдрээд ирсэн. Одоо бол Ховдын театр дэгэндээ орсон.

-Таныг аавынхаа тухай дурсамж, түүх бичүүлэх гэж байгаа гэж сонссон?

-Аав минь хүнийхээ хувьд чанга хатуу, шаардлага өндөртэй хүн байлаа. Харин аавын хувьд аав шиг аав байж чадсан. Биднийг хэзээ ч магтдаггүй байсан. Хэдийгээр хайрлаж байна гээд нялганаад байдаггүй ч бүгдийг нь хөлийг нь дөрөөнд, гарыг нь ганзганд хүргэсэн. Энэ бол хамгиийн алсуур бодсон том хайр нь байсан.

-Та аавынхаа тухай ярихдаа ямар үеийг илүү их дурсах дуртай вэ?

-Би 19 настай байсан. Тэр үед аавд захиалгын хөгжмүүд их ирдэг байсан. Нэг удаа намайг дуудаад хөгжим бич гэдэг юм байна. Би ч яахав бага, залуу байсан учир бичих гэж оролдож байгаад унтчихаж. Гэтэл нэг хүн үнэрлээд байх шиг санагдахаар нь сэрээд хартал аав минь духан дээр минь үнсэж байсан. Тэр үе ерөөсөө санаанаас гардаггүй юм.

-Аав тань таныг хөгжмийн зохиолч болно гэдгийг эртнээс мэдсэн байсан юм биш үү?

- Агуу С.Гончигсумлаа гуай хүртэл хүүгээ хөгжмийн зохиолч болоосой гэж хүсдэг байсан тухай хүмүүс дурсдаг. Тиймээс намайг мэргэжлийг нь өвлөөсэй гэж найддаг байсан байх. Уран бүтээлчид хүүхдэдээ мэргэжлээ өвлүүлэх сонирхолтой байдаг шүү дээ. Аавын минь дотор ч бас тийм бодол нуугдаж байсан байх.

Эх сурвалж: "Зууны мэдээ" сонин