Эбола вирус Өрнөдийн орнуудад тархах вий гэж олон хүн айж байсан, харамсалтай нь ийм явдал болсон. Өвчний тохиолдол АНУ, Их Британи болон Испани улсад бүртгэгдсэн бол уг вирусын халдвараар нас барагсдын тоо албан ёсны мэдээллээр, мянгаас давж, бараг 2000 хүнд халдварлаад байгаа билээ. Гамшгийн хэмжээ бодит байдал дээр илүү аймшигтай байна. Эдгээр нөхцөл байдлыг харгалзан Дэлхийн эрүүл мэндийн байгуулллага /ДЭМБ/ уг халдварт өвчнийг дэлхий нийтэд нүүрлэсэн аюул гэдгийг хүлээн зөвшөөрсөн юм. Түүний зэрэгцээ Эболагийн эсрэг вакцин 2015 оноос нааш гарахгүй.

Наймдугаар сарын 12-нд Мадридын эмнэлэгт Эбола вирусээр халдварласан Испанийн ламтан Мигель Пахарес нас барсны дараа уг өвчин хяналтаас гарч байгаа нь тодорхой болж, зөвхөн Африкийн асуудал бус хүн төрөлхтний бодит аюул болоод байна. Чухам ямар их аюул учруулах вэ гэдгийг ойлгохын тулд статистикийн мэдээнд анхаарал хандуулахад л хангалттай. Мэргэжилтнүүд хэдийгээр бүх хүчин чадлаа дайчилж байгаа боловч хагас жилийн хугацаанд Баруун Африкт Эбола вирусын халдвараар наад зах нь 1013 хүн нас баржээ.

Эм хэрэгсэл байхгүй байна

Вирус бий болсон 40 жилийн хугацаанд эрдэмтэд өнөөг хүртэл түүнийг анагаах эм олж чадаагүй байгаа билээ. Үнэндээ дургүйд хүчгүй гэгчээр эм судлалын компаниуд дорвитой судалгаа хийгээгүй байна. Тэд борлуулалтын зах зээл хязгаарлагдмал, гаргасан зардлаа нөхөж чадахгүй гэж урьдаас таамаглажээ.

Гэхдээ сүүлийн үед байдал өөрчлөгдөж байна. Вакцин гарган авах ажил бүрэн хэмжээнд явагдаж байна. Одоогоор Канадын “Tekmira” болон Америкийн эмийн хэд хэдэн компани вирусыг эмчлэх вакцин бүтээхээр ажиллаж байгаа юм. Тав, зургаан төрлийн вакцин Америкийн лабораториудад бэлэн болжээ. Эдгээр вакциныг сармагчинд туршсан байна. Эмийг нэвтрүүлэхэд зөвшөөрөл авах, туршилт явуулах гээд зайлшгүй урт хугацаа шаардагдана. Сайнаар бодоход вакцин 2015 он гэхэд гарах юм.

Наймдугаар сарын эхээр АНУ-ын эмч нар “ZMapp” компанийн боловсруулсан “Pharmaceuticals” туршилтын вакциныг Баруун Африкт Эбола вирусын халдвар авсан Америкийн хоёр иргэнд тарьжээ. Үүний тулд 33 настай эмч Кент Брэнтли, 59 настай, эмнэлгийн ажилтан эмэгтэй Нэнси Райтбол нарыг Атлантад хүргэсэн байна. Эмч нарын ярьснаар, тэд эдгэрч байгаа ажээ.

Энэ явдал олны анхаарлыг татсан юм. Өрнөдийн олон нийтийн хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүд бэлдмэлийг гайхамшигт-хэрэгсэл гэж нэрлэсэн бол ДЭМБ баталгаажуулж амжаагүй байгаа эмийг хүмүүст өгөх нь ёс зүйд нийцэхгүй гэж үзжээ. Вакциныг 2000 орчим хүн халдвар авсан Африкт бус америкчуудад өгсөнд олон нийт дургүйцсэн байна. Тиймээс АНУ болон ДЭМБ-ын захирал Маргарет Чен нар Эболагийн туршилтын вакциныг Либерийн эмч нарт өгөхөөр шийдсэн байна.

Харин хэсэг хугацааны дараа ДЭМБ бага судлагдсан вакцинд хандах хандлагаа өөрчилжээ. Наймдугаар сарын 13-нд Канад улс туршилтын мянга орчим тун эмийг Африкт илгээхээ мэдэгдсэн юм. Одоогоор халдвар авагсдад дархлааг нь сайжруулах, өвчин намдаах болон тайвшруулах эм, бэлдмэл өгч байгаа аж.

Эмч нарын хэлж байгаагаар, өвчнийг хэдий чинээ эрт үед нь илрүүлнэ төдий чинээ эдгэрэх магадлал өндөр байна. Гэвч өвчнийг илрүүлэх тийм ч амар биш гэнэ. Халдвар авснаас хойш далд үе нь хоёроос гурван долоо хоног үргэлжилдэг байна. Энэ шинж тэмдэг нь томуу эсвэл хумхаа өвчинтэй төстэй учраас халдвар авагсдын дийлэнх нь эмнэлэгт ханддаггүй ажээ.

Африкийн эмч нарын ярьж буйгаар, 10 өвчтний ердөө нэг нь л амьд үлдэж чаддаг байна. Харин Европын эмч нар нас барах магадлал 60-70 хувьтай гэж ярьж байгаа юм.

Дэлхийн бусад орон ч мөн адил африкчууд үхлийн аюулт вирустэй хэрхэн тэмцэж байгааг гар хумхин, зүгээр харан суугаагүй билээ. Америк, европчууд Баруун Африкийн орнуудад туслахын тулд эмч нараа илгээн, мөнгөн тусламж үзүүлж байна. “Guardian” сонинд тэмдэглэснээр, Олон улсын “Хил хязгааргүй эмч нар” байгууллага Гвиней улсад 33 тонн эм бэлдмэл, тоног төхөөрөмж, мөн өвчтнүүдэд туслах эмч нарын багийг илгээжээ.

Өвчний түүх

Энэ удаагийн халдвар энэ оны хоёрдугаар сард Гвинейн ойд дэгдсэн юм. Үүнээс хойш вирус маш хурдацтай тархаж, голомт нь аажмаар Гвиней улстай хил залгаа Либери, Сьерра-Леон руу шилжсэн байна.Долдугаар сарын сүүлээр вирус Нигерид хүрсэн юм. Эхэндээ Эбола зөвхөн хөдөө, тосгонд л халдварлаж байсан боловч дараа нь олон улсын нисэх онгоцны буудал оршдог улсын нийслэлд хүрчээ.

Вирус Баруун Африкийн оршин суугчдын өөрсдийнх нь буруугаас маш хурдацтай тархсан байна. Тосгоны оршин суугчид өвчин яаж халдварладгийг, хэрхэн тэмцэхийг мэдэхгүй байсан учир бие биедээ маш хурдан халдаажээ. Одоо Гвиней, Сьерра-Леон, Либери болон Нигерийн хот, тосгодод гараа савандаж угаах, толгой өвдөх, халуурах, бөөлжих, нүд улайх шинж тэмдэг илэрвэл эмнэлэгт хандах, “сармагчинтай тоглохгүй байх, зэрлэг амьтдын мах болон вирусын гол тээгч болох сарьсан багваахайн иддэг жимснүүдийг идэхгүй байх, мөн үхсэн амьтны сэг зэмэнд хүрэхгүй байх” зэрэг өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх аргуудыг бичсэн ЮНИСЕФ-ын зурагт хуудсуудыг өлгөсөн байна. Хэдийгээр урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээ авч байгаа боловч африкчуудын дийлэнх нь үнэ төлбөргүй үйлчилгээ үзүүлэх эмнэлэгт очихоос татгалзаж байгаа аж. Тэд өвчнөөсөө ичиж нэрэлхэн, гэртээ үлдэхийг илүүд боддог байна.

Мөн Либери, Гвиней улсад халдварт өвчнөөр нас барагсдын цогцсыг шатаах журам гарсан боловч төрөл төрөгсдөө уламжлалт ёс заншлын дагуу оршуулсаар байгаа ажээ.

Оршуулгын ажил

Баруун Африкийн оршин суугчдын хувьд оршуулах ёслол нь хамгийн чухал зан үйлийн нэг юм. Оршуулах ёслолыг чухам яаж хийснээс төрөл төрөгсөд нь хойд насандаа ямаршуухан байх нь, бас үлдэж байгаа гэр бүлийнх нь байдал шалтгаална гэж үздэг ажээ. Либеричүүд “нас барагсдын сүнс нь өвчин эсвэл гай тотгор дагуулдаг” гэж ярьдаг байна. Тийм учраас тэд төрөл төрөгсдөө оршуулахад тансаг ёслол хийхийн тулд мөнгөө хуримтлуулах эсвэл аль болох өндөр цалинтай ажил олохыг хичээдэг ажээ.

Гэхдээ нас барагсдыг оршуулахын өмнө “сүнс нь биеэ бүрмөсөн орхисон” гэдэгт гэр бүл нь бүрэн итгэлтэй байх ёстой гэнэ. Ингэхийн тулд нас нөгчсөн хүнийг гэрийнхээ тагтан дээр гаргадаг ажээ. Тэнд өвсөн дээр суугаагаар нь эсвэл хэвтээгээр нь тавьсан нас барсан хүн хэдэн хоногоос хэдэн долоо хоногийн турш байх ёстой байна.

Дараа нь хэрэв төрөл төрөгсөд нь үнэхээр нас барсанд нь итгэвэл оршуулах ёслолыг хийдэг ажээ. Шарилыг инхэнхдээ тосгоны ойролцоо оршуулдаг байна. Харин хүндээр өвдөж нас барагсдыг “өвчнийг нь голын устай хамт явуулахын тулд” голын ойролцоо оршуулдаг гэнэ. Хэрэв гэр бүлийн гишүүд нь оршуулж байгаа газарт ямар нэг ер бусийн зүйл ажиглавал нөгөө хүн өөрийн үхлээр нас бараагүй гэж үздэг байна. Ийм тохиолдолд тэд ёс заншил үйлдүүлэхээр бөө урин авчирдаг ажээ. Мөн нас барагсдыг оршуулахын өмнө цогцсыг нь угаадаг байна. Баруун Африкийн зарим оронд нас нөгчигсдийн үсийг нь авч дараа нь ёс заншил үйлдэхэд хэрэглэдэг ажээ.

“Харанхуй бүдүүлэг байдал, ядуурал бас шашин болоод соёлтой холбоотой ёс заншил нь өвчнийг тархахад нөлөөлсөөр байна” гэж Либерийн Ерөнхийлөгч Эллен Жонсон-Серлиф телевизээр ард түмэндээ хандан үг хэлэхдээ мэдэгджээ. Нэг удаагийн бээлий, хамгаалалтын хувцас хүрэлцэхгүй байсны улмаас эхний саруудад эмнэлгийн ажилтнууд болон өвчтөний сахиурууд маш олноороо вирусийн халдвар авсан. Хамтран ажиллагсад нь ажилдаа очихоос айж байжээ. Үүний гол шалтгаан нь африкчууд вирус халдварлахаас айн сандралд орж, эмнэлгийн ажилтан нар руу дайрч давшлан халдвар авсан хүмүүсийн хэвтэн эмчлүүлж байгаа эмнэлгийг шатаана гэж сүрдүүлж байсан байна. Либери болон Сьерра-Леонд эмнэлгүүдийг цэргийн албан хаагчдаар хамгаалуулж байгаа билээ.

Эдгээр хоёр оронд, дараа нь Нигерид гурван сарын хугацаатай онц байдлын дэглэм тогтоосон юм. Вирус тархахаас урьдчилан сэргийлж, сургуулиудыг хаан, зарим дүүрэгт хөл хорио тогтоосон байна. Африкчууд олноороо цугласан хүмүүсээс аль болох холуур явж, бие биетэйгээр гар барин мэндлэхээс айцгааж байгаа ажээ. Нигерид каталоги шашинтнуудын сүмд мөргөлийн үеэр гар гараасаа барилцахыг хориглосон байна.

Вирус Европт дэгдэх боломжгүй

Хэдийгээр зарим нэг оронд Африкийн үхлийн вирусыг тээж ирсэн ганц нэг тохиолдол илэрсэн боловч Европын эмч нар дэлхий нийтийг тайвшруулахыг оролдож байна. “Хөгжингүй орнуудын эрүүл мэндийн тогтолцоо, ариун цэврийн хяналт сайн” учраас Эбола вирус тархах аюул харьцангуй бага гэж тэд тайлбарлаж байгаа юм гэж Оросын сэтгүүлч Ксения Мельникова лента.ру цахим хуудсанд бичжээ.

Д.Жаргал montsame