Улс төр, нийгэм, эдийн засгийн амьдралд өөрийн гэсэн хувь нэмрээ оруулж, идэвхтэй ажилладаг цөөнгүй залуу бий. Тэдний

 нэг “Хас”-ын хэмээн тодотголтой  Ч.Ганхуягтай цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа. Тэрээр “Ард” санхүүгийн нэгдлийн гүйцэтгэх захирлаар ажилладаг юм.

-Дэлхийн залуу манлайлагчдын чуулган энэ долоо хоногт Монголд болно. Энэ талаар залуус нэлээд сонирхож буй. Та товч мэдээлэл өгөхгүй юу?

-Дэлхийн залуу манлайлагч нийгэмлэг нь Дэлхийн эдийн засгийн форумын дэргэд профессор Клаус Швабын санаачилгаар 2004 онд байгуулагдсан. 900 гаруй гишүүнтэй энэ нийгэмлэг нь залуусын өмнө тулгарч байгаа бүхий л асуудлаар цогц шийдэл гаргах төвшний удирдагч залуусыг бэлтгэдэг.

Мөн харилцан туршлага солилцох, хамтран ажиллах боломж бүрдүүлдэг глобал платформ гэж болно. Монгол Улсын хувьд ч идэвхтэй оролцож ирсэн. Жил бүр Монголоос нэг шилдэг залуу манлайлагчийг шалгаруулаад энэ үйл ажиллагаанд хамруулдаг уламжлалтай. Одоогоор 5-6 хүн хамрагджээ. Тухайлбал, Байгаль орчин, ногоон хөгжлийн сайд С.Оюун, УИХ-ын гишүүн, Эрдэс баялаг, эрчим хүчний сайд асан Д.Зоригт, Хууль зүйн яамны Төрийн нарийн бичгийн дарга Ж.Баярцэцэг, Монголын бизнесийн зөвлөлийн ТУЗ-ийн дарга, “NOVA TERRA” компанийн захирал Б.Бямбасайхан, Медиа группын захирал В.Ганзориг зэрэг хүн Монголоо төлөөлөн оролцож байсан. Миний бие мөн 2009 онд оролцож байв.   Дэлхийн эдийн засгийн форумын арга хэмжээнд оролцохоос гадна дэлхийн залуу манлайлагчид өөр өөрсдийн хийж буй үр бүтээлтэй ажлуудаа танилцуулдаг. Үүгээрээ дамжуулан улс орноо сурталчлах өргөн боломж нээгддэг гэж болно. Энэ удаагийн арга хэмжээ манай улсад ирэх долоо хоногт болно. Одоогийн байдлаар 50 гаруй орны залуус оролцохоор бүртгүүлсэн байгаа.

-Чуулга уулзалтад өөр онцлог ямар хөтөлбөрүүд багтсан бол?

-Анх миний бие 2011 онд энэ арга хэмжээг Монголд зохион байгуулж байсан. Тэр үед 40 гаруй  залуу манлайлагч ирж тухайн үеийн эдийн засгийн нөхцөл байдалтай танилцаж, төр засгийн удирдлагууд, бизнесийн манлайлагчидтай уулзаж байсан. Үүний зэрэгцээ түүх дурсгалт газраар явж Монголтой танилцах боломж их бий. Ер нь улс орныг ингэж илүү их таньснаар хэд хэдэн давуу талтай. Нэгэнт дэлхийн залуу манлайлагч гээд тухайн орноосоо шалгараад байгаа хүмүүс нь тодорхой хэмжээний нэр хүндтэй, олны танил болсон байдаг. Тэр утгаараа бидний хувьд их ач холбогдолтой. Энэ удаа оролцогчдыг УИХ-ын дарга хүлээн авч уулзана. Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газрын дарга Ч.Сайханбилэг, Гадаад харилцааны сайд Л.Болд, Байгаль орчин, ногоон хөгжлийн сайд С.Оюун нар мөн тодорхой арга хэмжээнүүдэд оролцох юм.

-Манайд олон улсын чанартай арга хэмжээ болж байгаа нь сайн хэрэг. Гэхдээ гарах үр дүн маш чухал. Ямар үр дүн гарна гэж тооцож байна вэ?

-Энэ арга хэмжээнд дэлхийн залуу манлайлагчдын бүрэлдэхүүн оролцоно. Олон салбарт ажилладаг хүмүүс бий. АНУ, Европ, Африк, Латин Америк зэрэг орны улс төр, бизнес болон шинжлэх ухааны салбаруудаас хамрагдаж байгаа. Маш сонирхолтой бүрэлдэхүүн гэж болно. Өөрөөр хэлбэл, тухайн улсдаа тодорхой амжилт гаргаад танигдаж, хүлээн зөвшөөрөгдсөн хүмүүс гэсэн үг. Зөвшилцөл танхимд хийх уулзалтаар хэдэн зуун монгол залуусыг оролцуулах төлөвлөгөө бий. Ингэснээр манай залуус гадныхантай сонирхолтой яриа өрнүүлж, туршлага солилцох боломжтой. Үр дүнгийн тухайд хэмжихэд хэцүү. Эдгээр хүмүүс бол зүгээр нэг жуулчид биш. Зав чөлөөгүй ажилладаг, тодорхой байгууллагуудыг удирдаж манлайлдаг, нэр хүндтэй хүмүүс. Тиймээс Монголын талаар тодорхой ойлголттой болоод эх орондоо очоод мэдээлэл түгээнэ. Үүнээс гадна Монголд хөрөнгө оруулалт хийх боломж гарлаа гэхэд тэр шийдвэрт ямар нэг хэмжээгээр эерэгээр нөлөөлөх ч юм уу шууд бус нөлөөллүүд гарч ирнэ. Дэлхийн эдийн засгийн форум нь өөрөө манлайлагчдыг цуглуулж уулзах, шинэ санаануудыг танилцуулах боломжийг олгож буйгаараа давуу юм.

-Гэхдээ энд нэг зүйлийг хөндөх хэрэгтэй. Манайхан гадаадад, бас гадаадынхан Монголд ирж эдийн засгийн асуудлаар хуралдсаар л байна. Үр дүн хаана байна вэ. Монгол хямралтай хэвээр байна шүү дээ?

-Мэдээж уулзалт, цуглаан зохион байгуулж болно. Гол нь мэдээлэл өгөх зорилгоор зохион байгуулж байгаа. Тухайлбал, ямар салбарт хөрөнгө оруулалт хийж, хамтран ажиллах боломжтой эсэх тухай мэдээллийг өгч байгаа хэрэг. Үүнд Discover Mongolia зэрэг үйл ажиллагааг нэрлэж болно. Гэхдээ аливаа бизнес өөрөө итгэлцэл дээр тулгуурлаж явагддаг. Итгэлийг олж авахад их хугацаа ордог нь ойлгомжтой. Бид шилжилтийн эдийн засгийг 1990-онд эхлүүлсэн ч тэр итгэлийг бүрэн олж авч чадаагүй. 2005 он гарсаар том гэрээнүүд хийгдэх сургаар хөрөнгө оруулагчид манайхыг сонирхож эхэлсэн. Өөрөөр хэлбэл, манайд хөрөнгө оруулалт хийгээд, ашиг олоод, мөнгөө буцаагаад авах боломжтой юм байна гэсэн бодол төрж байсан бол 2012 оноос өөрчлөгдсөн. Үүнд гадаад нөхцөл байдал нөлөөлсөн. Нөгөө талаас дотооддоо манай бодлого огцом хурдан өөрчлөгдөж ойлгомжгүй байдал бий болсон. Ингээд ашиг хийнэ гэсэн тооцоотой орж ирсэн нь буруутаад ашиг хийх биш алдагдалтай болж итгэлийг нь үгүй хийж эхэлсэн. Одоо дорвитой том алхам хийх цаг нь болсон.

-Итгэл алдарсан гэхээр Оюутолгойг хэлэх гэж байна уу. Монголын эдийн засгийн байдал муудсан нь үүнтэй холбоотойг олон хүн хэлдэг. Та ч гэсэн санал нэг байдаг биз?

-2009 онд бид Оюутолгойн гэрээг зурсан. Том компани Монголд итгээд ороод ирж байхад үүнийг дагаад их боломжууд гарах нь гээд маш олон хүн дагаж ирсэн. Үүнийг дагаад хөрөнгө оруулалт ч хийгдсэн. Өөрөөр хэлбэл, эдийн засаг сэргэж, энэ сэргэлт дээр тулгуурлаж тодорхой хэмжээний ашиг орлого олж болох нь гэсэн үндэслэлээр хүмүүс маш их хөрөнгө оруулалт хийсэн. Ганцхан Оюутолгойн гэрээний үр дагавар нь болоод түүнтэй уялдаад зөвхөн хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг компаниуд орж ирсэн гэж болно. Дотоодын хөрөнгө оруулагчид болон үндэсний хуримтлал тодорхой салбарт ч орж эхэлсэн. Тэр нь эдийн засгийг 2011 оны байдлаар 17 хувь хүртэл өсгөх боломжийг олгосон. Гэвч “Рио Тинто”-ийн гэрээг өөрчилснөөрөө энэ том айлыг нясалж гаргаж чадаж байгаа юм чинь монголчууд найдваргүй гэж  бусад хөрөнгө оруулагчид ойлгож эхэлсэн. Ингээд хөрөнгө оруулалтаа зогсоож, царцаасан. “Саут гоби сэндс” компанийг “Чалко” компани авах санал орж ирэхэд бид мөн хууль яаравчлан гаргасан. Зөвхөн тэр компани, тухайн салбарыг хамраад зогсохгүй бусад салбаруудыг хамруулж оруулан хоморголсон явдал нь өөрөө хөрөнгө оруулагчдын итгэлийг бүрэн үгүй хийсэн. Энэ байдал засрахгүй бол цаашид явахад хэцүү болно. Бид мянга уриалан дуудаад, хуралдаад нэмэргүй.

-Хүн солилоо гээд байдал сайжрахгүй гэдэг шүү дээ. Шинэ Засагтай болж сайн ажиллана гэвэл удах байх. Хангалттай хугацаа байна уу?

-Засгийн газрыг солиход УИХ хуралдаад л шийдвэр гаргана. Ингээд ажил хүлээж авахад долоо хоног л болох байлгүй.  Харин итгэлийг олж авна гэдэгт л цаг хугацаа орно. Улстөржихгүй, популизм хийдэггүй хүмүүсийг гаргаж ирэх хэрэгтэй. Тэгээд эхний ажлаа аваад хийх мэдэгдэл нь эдийн засгаа засъя, Тавантолгойгоо ажиллуулъя, татвартай холбоотой болохгүй байгаа дүрэм журмыг нь өөрчилье гэх зэрэг асуудал багтаасай.

-БНХАУ-ын даргын айлчлалаар уул уурхайн салбарт багагүй хөрөнгө оруулалт орж ирэхээр боллоо. Гэхдээ манайхан хэн нэгнийг дагаж туйлшраад байна гэх шүүмжлэл ч бий. Үнэхээр тийм зүйл болоод байна уу?

-Хятадын даргын айлчлалын хувьд сайн айлчлал болсон. Яриад байгаа итгэлийг сэргээхэд чухал алхам хийж чадлаа. Гэхдээ бид нэг нүх ухчихаад тэрэндээ өөрсдөө унадаг.  “Чалко” компани “Саут гоби сэндс” компанийг авах гэхэд хэн ямар үг хэлж байгаад энэ хуулийг баталж байлаа. Түүнийг санах хэрэгтэй. Өнөөдөр байдал хүндэрлээ гээд хятадуудад бүх юмаа тавиад туучих юм шиг зүйл яриад байгаа. Эсвэл оросуудтай ч юм уу. Гадаад харилцаанд баримтлах төрийн бодлого гэдэг зүйлээ бүр хойш нь тавьж, мартаж байгаад туйлшраад байж болохгүй. Хаашаа л бол хаашаа савчиж байна. Тууштай бодлого өгүүлэгдэж байна. Өчигдөрхөн хятадуудыг тэр компанийн хувьцааг авах нь гэж хууль гаргаж, улс орноороо нулимчаад өнөөдөр очоод бүх зүйлээ тавиад туучиж болохгүй. Тэнцвэртэй бодлого өгүүлэгдэж байна. Хятад, Оростой харилцах бодлого гэж бий. Шатрын өрөг ямар нэг байдлаар өөрчлөгдлөө гэхэд  өнөөдөр бидний тоглоомын дүрэм өөрчлөгдөж болохгүй. Бид тодорхойлчихсон байгаа дүрмийнхээ дагуу хоёр хөрштэйгөө худалдааныхаа, хөрөнгө оруулалтынхаа тэнцвэрийг эргүүлж олж авах хэрэгтэй. Хятадаас бараа бүтээгдэхүүн худалдаж авдаг. Эргээд Хятад руу илүү их зүйлийг нийлүүлье. Оросоос нефть, тосныхоо бүх бүтээгдэхүүнээ худалдаж авдаг. Буцаад Орос руу зарим зүйлийг гаргах бодлогоо ярих хэрэгтэй шүү.

-Яг үүнтэй холбоотой “Bank of China” орж ирэх нь гээд хардлага, сэрдлэг их гарч байсан. Энэ асуудал ч таны яриад байгаа зүйлтэй холбоотой биз дээ? 

-Хэрвээ Хятадын банк орж ирэх гээд байгаа бол Оросын банкыг оруулж ирэх ч юм уу. Өөрөөр хэлбэл, Орос, Хятадын банкыг оруулж ирэх гэж байгаа бол АНУ, Европын банкуудыг оруулж ирж үйл ажиллагаа явуулах хэрэгтэй. Зөвхөн өнөөдрөө аргацаах байдлаар бүх зүйлээ найр тавиад байх нь утгагүй. Төрийн эрх мэдлээ алдахгүйн төлөө улс орны ирээдүй хойч үеийг эрсдэлд оруулахуйц том савлагаатай алхмуудыг огт хийж болохгүй. Нөгөө талаасаа “Эзэн-100” хөтөлбөрийг гаргаж хувийн хэвшлийн төлөөллийг оруулсан. Өнөөгийн нөхцөлд болж байгаа болон болохгүй байгаа ажлуудын жагсаалтыг гаргаад ажиллаж байгаа нь сайн хэрэг. Гэхдээ энэ бол заавал “Эзэн-100” хөтөлбөрийг гаргахгүйгээр Засгийн газрын өөрийнх нь өдөр тутам, минут тутамдаа хийж байх ёстой ажил юм. Хувийн хэвшлийнхээ хүмүүсийг сонсоод л ажиллаж байх ёстой хэрэг шүү дээ. Энэ хөтөлбөр хэрэгжиж байх үед Монголд хөрөнгө оруулах чуулга уулзалтыг зарласан хугацаандаа Оюутолгойн 130 сая ам.долларын  татварын асуудлыг босгож ирэх нь өөрөө утгагүй. Бид нэг юм ярьчихаад өөр юм хийгээд байдаг. Бид ТЭЗҮ-ээ аваад Оюутолгойн хоёрдугаар шатлалын санхүүжилтийг эхлүүлснээр манай улсын эдийн засаг тодорхой хэмжээний сэргээш авч, үгүй болсон байсан итгэл сэргэх үйл явц бүрэлдэнэ гэж ярьж байсан. Тэгвэл одоогийн байдлаар буюу есдүгээр сарын 30-н гэхэд банкнуудын санхүүжилтийн хугацаа дуусна. Энэ асуудлыг ярьж байгаа хүмүүс байна уу. Өнөөдөр айлчлалууд дууслаа. Найр наадмууд нь ч дууссан. Намар болоод хүүхэд, залуус цэцэрлэг, сургуульдаа орлоо. Өвөлжилтийн бэлтгэл бэлэн, хангагдсан уу. Засгийн газрын гишүүд нь хаана, юу хийж яваа нь сонгогчид олонд ойлгомжтой, нээлттэй байх ёстой. Итгэлийг төрүүлэх мэдэгдлүүд хийх хэрэгтэй. “Эзэн-100” хөтөлбөр нь ч дууссан. Тэгээд ямар үр дүн гарсан талаарх тайлан нь хаана байна. Ам.долларын ханш, худалдааны алдагдал хаана яваа, төлбөрийн тэнцэл болон мөнгөний бодлогын юу нь болоод юу нь болохгүй байна гэдэг зүйлийг тодруулах хэрэгтэй.

Д.ГЭРЭЛЦЭЦЭГ

Эх сурвалж: "Зууны мэдээ" сонин