гурав дахь хөрштэй харилцаа нь хүйтэрч сөргөлдөх үе шат руу орж байна уу гэлтэй энэ цаг үетэй давхцаж байгаа нь анхаарал татаж байгаа билээ. Ингээд гурван талын дээд хэмжээний уулзалт хийх тухай Ц.Элбэгдорж Ерөнхийлөгчийн өнгөрсөн хавар дэвшүүлсэн саналыг хөршүүд маань сүүлийн үед шүүрэн авч, дэмжин эхэллээ. БНХАУ-ын хэвлэлийн төлөөлөгч хэд хоногийн өмнө анхлан энэ тухай мэдэгдсэн бол мэдээ батлагдаж Тажик улсын нийслэл Душанбе-д болох ШХАБ /Шанхайн хамтын ажиллагааны байгууллага/-ын дээд хэмжээний уулзалтын үеэр Монгол, ОХУ, Хятад улсын төрийн тэргүүн нар уулзах нь тодорхой болов.

ОХУ-аас Монголтой харилцах асуудлаарх бодлогыг тодорхойлж, гол зөвлөмжийг өгч байдаг гол газрууд нь Оросын ШУА-ийн Алс Дорнодын болон Дорно дахины институтууд билээ. Оросын тал эдгээр институтууд, тэдний Монголоор дагнасан эрдэмтэн судлаачдаараа дамжуулан Монголын Ерөнхийлөгчийн саналын талаар өнгөрсөн саруудад байр сууриа илэрхийлж ирсэн. Тухайлбал, Алс Дорнодын институтын орлогч захирал, профессор, Монголын асуудлаарх гол шинжээч С.Лузянин энэ наймдугаар сарын 29-нд www.лента.ру-д өгсөн ярилцлагадаа, “Гурван талын ийм механизм тогтвол уг нь нэн чухал байгаа юм. Тэгвэл Монголын гурав дахь хөршийн бодлогыг нь үр өгөөжтэй хязгаарлан барихад Орос, Хятад хамсан байр сууриа нэгтгэж авна. Монголын хувьд ч бас хоосонгүй үлдэж Хятад, Оросын зах дээр бараа бүтээгдэхүүнээ татвар шимтгэлгүй нийлүүлэх боломжтой болно” гэжээ. Профессор С.Лузянин цааш нь “АНУ цэрэг-улс төрийн идэвхтэй үйл ажиллагааг Азид явуулахад нь Монгол бэлэн обьект нь болж ирсэн. АНУ-ын “хүмүүнлэгийн гэгдэх” цэргийн бүх үйл ажиллагаанд нь Монгол идэвхтэй оролцож ирсэн. Арав гаруй жил нутаг дээрээ АНУ-тай хамтран “Хааны эрэлд” гэх цэргийн сургууль хийж ирсэн. Энэ бүхэнд Москва, Бээжин таагүй хандаж ирсэн. Хойшдоо тусламж, эдийн засгийн аргаар хөрш Монголыг АНУ-ын бодлогын үзүүрт гүйж явдгийг нь болиулж, өөрийн геободлогынхоо хүрээнд татан авахаар Бээжин ажиллаж эхлэв. ШХАБ-д ажиглагчийн статусыг нь ахиулаад авчихвал Орос, Хятадын хувьд бүр болооод явчихна. Учир нь Элбэгдорж өөрөө “Шанхайн хамтын ажиллагааны байгууллагын зүгээс тус байгууллагад оролцох Монголын төвшинг ахиулах санал гаргасанд нь хүндэтгэлтэй хандаж байна” гэж ам алдсан удаатай хэмээн ярьжээ.

ОХУ-ын ШУА-ийн Дорно дахины судлалын гол шинжээч бөгөөд ахмад монгол судлаач доктор Марк Гольман наймдугаар сарын 12-нд “АНУ нь Монголтой цэргийн салбарт хамтрах гэж зүтгэж байна” гэсэн нийтлэлдээ, “Монгол нь АНУ-тай цэрэг улс төрийн салбарт их ойртон нөхөрлөж байгаа нь хөрш орнуудыг түгшээж байна. АНУ-ын Батлан хамгаалахын сайд Ч.Хейгл өнгөрсөн хавар Ази, Номхон далайн 13 орноор айлчлах явцдаа Монголд ирээд Ерөнхий сайд Н.Алтанхуягтай уулзахдаа “ Монгол бол АНУ-ын хувьд их үнэ цэнэтэй түнш” гэж магтсан. Түүний айлчлалын зорилгыг Монголын сонинд “Холбоотны түншлэлийг зузаатгахад оршсон” гэж бичиж байв. Энэ айлчлалын үеэр АНУ-ын цэргийн баазыг Монголд байгуулах асуудал яригдсан гэсэн мэдээ цухалзаад өнгөрсөн. Энэ айлчлалын үеэр Монгол дахь АНУ-ын ЭСЯ-ны Керк Макбрайт “АНУ нь Монголын хувьд “гурав дахь хөршийн” тэргүүн манлайд байх эрмэлзэлтэй” гэж цохон тэмдэглэсэн зэрэг нь хөрш Орос, Хятадыг түгшээхэд хүргэсэн” хэмээн бичиж байсан.

Урд хөршийн том дарга Си-г ирэхийн өмнөхөн мөн л Хятадын олон сайт, цахим ертөнцөөр шуугиж, манай УИХ-ын зарим гишүүн хүртэл байр сууриа илэрхийлэхэд хүргэсэн нэлээн дуулиант мэдээнүүдэд “Хятад, Орос хүчээр Монголыг өөрсдийн геополитикийн хүрээнд бат бөхөөр оруулах болно. Барууны орнуудад дахин боломж олгохгүй. Хятад, Орос болон баруунхны их тоглоом дунд Монголыг бас нэг тулааны талбар болгох сонирхолтой хүчнүүд хаана хаанаа байна. Манай гурван улс гар гараасаа барилцан хамтран ажиллавал АНУ, Европын холбоо болон Япон хөндлөнгөөс оролцож чадахгүй мухардаж, сөрж эсэргүүцэх арга ч үгүй болно. Энэ хоёр том хүчирхэг хөршийгөө түшвэл сая Монголын одоогийн хоцрогдсон байдал өөрчлөгдөж, Монголын ард түмний амьдралын төвшин дээшилнэ гэдгийг ойлгуулах хэрэгтэй. Хэрэв Монгол энэ боломжийг ашиглахгүй байх, эсвэл “таг чиг” болчихвол Хятад, Орос хоёр Монголд дахин нүүр өгөхгүй, түүнд дахин боломж олгохгүй. Ямар замаар явах нь Монголын эрх баригчдад ашигтай, ашиггүйг бодолцож сонголтоо хийхийг харж байна” гэж ник нэртэй саваагүй нэгэн блогерын дүрээр урьд хөршийхөн маань шулуухан хэлсэн бол, дээр өгүүлсэнчлэн хойд ахынхан Монголоор дагнасан тэргүүлэх шинжээч нараараа дипломат үг хэллэгээр битүү түншсэн гэхэд хилсдэхгүй болов уу.

Душанбе хотноо энэ өдрүүдэд болох ШХАБ-ын дээд хэмжээний уулзалтаар тус байгууллагад шинээр гишүүн элсүүлэх процедур болон үүнтэй холбогдсон асуудлуудыг голлон хэлэлцэнэ. Энэ цаг үеэр манай гурван улсын тэргүүн нүүр тулан уулзалдах нь. Хятад, Оросын тэргүүнүүдийн айлчлалын бэлтгэл хангаж өнгөрсөн зун Монголд ирсэн ОХУ-ын Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлийн дарга Н. Патрушев, Хятадын Гадаад харилцааны сайд Ван И нарын амнаас “Монгол Улс мөдхөн ШХАБ-ын бүрэн эрхт гишүүн болоорой” гэсэн нэг ижил ерөөл гарч байсан.

Өнгөрсөн хоёрдугаар сараас АНУ, Өрнөдийн оролцоо, дэмжлэгтэйгээр Украинд хувьсгал гарч энэ нь даамжирсаар дотоодын зэвсэгт мөргөлдөөнд хүргэсэн. Үүний улмаас АНУ тэргүүтэй Өрнөдийн орнууд болон ОХУ-ын харилцаа сүүлийн 20 жилд байгаагүйгээр муудаж, хориг арга хэмжээнүүдэд хүрч “хүйтэн дайны” үеийг санагдуулам сөргөлдөх болоод байгаа. Энэ байдал ойрын жилүүдэд дээрдэх төлөвгүй боллоо. Үүний хажуугаар ОХУ-тай хил залгаа Молдав, Гүрж зэрэг оронд Украины сцениараар хувьсгалыг үргэлжлүүлэх магадлал байгаагийн сацуу Балтийн орнуудад НАТО-гийн хүч ирж байрлах шийдвэр гарч, хойд хөршийн эргэн тойрон дахь манайтай адилхан гурав дахь хөршийг түшсэн орнуудтай харилцаа нь улам бүр түвэгтэй болж байгаа. Ийнхүү нэг талаас АНУ, Европын холбоо нөгөө талаас ОХУ-ын харилцаа хүйтэрч байгаатай зэрэгцэн “Хятадыг тогтоон барих” АНУ-ын бодлого үргэлжилж, БНХАУ-Японы арлын маргаан даамжирч буй энэ нөхцөлд гурав дахь хөрш рүү тэмүүлдэг Монгол Улс хоёр хөршийнхөө анхаарлын төвд зайлшгүй татагдан орж байна.

Энэ мэт улс төрийн хүчин зүйлээс гадна Улаанбаатарт болсон айлчлалуудын мөрөөр яаралтай ажил хэрэг болгох гурван талын эрх ашиг хөндсөн эдийн засгийн хамтын ажиллагааны асуудлуудаа голлон ярих байх. “Ямааны мах халуун дээрээ” гэгчээр хоёр талд сая санал болгож тавьсан асуудлуудаасаа чухам алиныг нь бодит ажил болгохоор Монголын талаас ямар дорвитой арга хэмжээ авч байгааг асуун гэрийн даалгавар өгөх байх. Яагаад гэвэл, сүүлийн жилүүдэд “Хэлцэж тохирсоноосоо эргэж буцдаг...Хүлээсэн үүргээ биелүүлдэггүй, гол гаргадаг” гэдэг тааруухан нэр зүүж, хоёр хөршийнхөө итгэлийг бид алдахад хүрээд байгаа нь нууц биш билээ.

Б.Баасансүрэн /ЗУУНЫ МЭДЭЭ/