маань ч гол тоглогч болсныг "Газрын тос, шатдаг занар-2014" чуулга уулзалтын индрээс онцлов. Тэрээр "Хятад шатдаг занарын асар их нөөцтэй. Америкаас технологи импортлоод эхэлчихсэн. Хоёр улсын засаг энэ чиглэлээр идэвхтэй хамтарч байна. Синопек гэхэд л АНУ-тай хамтраад хөрөнгө оруулалт хийгээд явж байгаа. Хятадын Засгийн газар шатдаг занарын судалгааны лаборатори байгуулсан. Орос ч шатдаг занарт анхаараад эхэлчихлээ. Украйн, Орос хоёрын мөргөлдөж байгаа газар шатдаг занарын нөөц ихтэй. Мөргөлдөөний шалтгааныг занартай холбосон таамаг ч байна" гэж ярьсан юм. Манайтай төстэй жижиг улсууд ч занараараа амьдарч байгаа гэнэ. Ч.Хашчулууны илтгэлээс Эстонийн жишээ сонирхолтой санагдав. Эстони 70 тэрбум тонн занарын нөөцтэй бол манай таамаг нөөц 700 гаруй тэрбумаар яригддаг. Эстонийн хувьд занар ашиглаж цахилгаан гаргадаг дөрвөн том станцтай аж. Тэндээсээ 3000 МВт цахилгаан үйлдвэрлэдэг гэнэ. Манай улсын үйлдвэрлэдэг цахилгаанаас дөрөв дахин их гэсэн үг. Монголд занарын судалгаа далаад оноос эхэлжээ. Зүүн чигт нөөц ихтэй, Дорнодод ч боломж байгаа аж. Занарын салбарт их хэмжээний хөрөнгө оруулалт татах нөөц бий гэж Ч.Хашчулуун онцолж байлаа.

Дараагийн илтгэгч нь "Жени ойл энд газ" компанийн ерөнхий геологич Ювал Бартов. Тэр "Монголын эрчим хүчний ирээдүйн эх үүсвэр шатдаг занарын нөөцөд бий" гэсэн илтгэл тавив. Ювал Бартов "Манай компани занарын хайгуулыг дөрвөн жилийн турш хийж байна. Монголд санамсаргүй шалтгаанаар хөрөнгө оруулж байлаа. Америкийн Колародагийн занартай төстэй чулуулгийг музейгээс анх хараад сонирхож эхэлсэн түүх бий. Монголын шатдаг занарын чанарын үзүүлэлт үнэхээр гайхалтай. Цэвэршүүлж, боловсруулж, коксжуулах ямар ч шаардлагагүй. Давтан хэлье. Монголын сав газруудад дэлхийн чансааны гэхэд хэтэрхий даруу сонсогдохоор тийм чанартай занар байна. Шатдаг занарын их хэмжээний нөөц бий нь тодорхой. Зөв байрлалаа олж, тэндээ хэрхэн зөв ажиллах асуудал л бий" гэж ярилаа.

Хурлын модератор, "Монголиан майнинг журнал" сэтгүүлийн эрхлэгч Л.Болормаа "Сая Монголын шатдаг занарын чанарын талаар ярилаа. Хааш хаашаагаа нэг хавтгай дөрвөлжин км талбайгаас гарах занараас Монголын долоон жилийн шатахууны хэрэглээг хангана гэсэн статистик байдаг. Монголын занарын чанар, нөөцийг эндээс харж болно. Дараагийн илтгэгч занарын хэрэглэгч хаана байгааг сонирхуулна" гэсэн тайлбар хийж профессор Лий Эрнстийг индэрт урилаа. Профессор "Азийн орнууд дахь занар болон байгалийн хийн эрэлт хэрэгцээ, тэдгээрийн шилжилт" сэдвээр илтгэл тавьсан юм.

Эрчим хүчний эрэлт Европ, Америкийн хөгжилтэй орнуудаас Азийн хөгжиж буй орнууд руу шилжиж байгаа гэнэ. Лий Эрнст үүний шалтгааныг хөгжингүй орнуудын хүн амын өсөлт удааширсан бол Азийнх өсч байгаа, Азийн орнуудын ДНБ өсч байгаа бол хөгжингүй орнуудынх тун бага өсөлттэй, бүр өсөлтгүй улс ч бий гэж тайлбарлав. Тэрээр илтгэлээ "Эрчим хүчний гол хэрэглэгч нь Ази болж байна. Хийн алтан үе ирчихлээ. Шатдаг занарыг улс бүр сонирхож байна. Уламжлалт буc газрын тосноос эрчим хүч гаргаж авах зардал өртөг нь бага учраас Монголын хувьд их нөөцдөө түшиглэн хөгжих боломжтой. Солонгос, Япон гэхэд л эрчим хүчний хараат байдалд бий. Тэд хий хэрэглэх чиг рүү явж байна. Фүкүшимагийн ослын дараа япончууд эрчим хүчээ яаж шийдэх вэ гэсэн асуулттайгаар Америкт хандсан. Тэдний хамтарч гаргасан шийдэл нь шатдаг занарыг ашиглах. Япон 2017 оноос эхлэн Америкаас занарын хий импортлох тохиролцоонд хүрсэн.

Солонгосын хувьд эрчим хүчний импортоороо дэлхийд тавд жагсдаг. 2035 он хүртэлх эрчим хүчний шинэ төлөвлөгөөгөө батлаад гаргачихсан" гэж үргэлжлүүлэв. Солонгос хорин жилийн дараа эрчим хүчнийхээ 41 хувийг хийгээр хангана гэж төлөвлөжээ. Эрчим хүчнийхээ хэрэглээний хорин хувийг занарын хийгээр хангах зорилго тавьсан солонгосчууд Монголыг аль хэдийнэ сонирхоод эхэлжээ. Энэ салбартаа улсдаа тэргүүлдэг Е1 компани гэхэд л манай улсад үйл ажиллагаагаа эхэлсэн гэнэ. Профессорын илтгэлээс дэлхий даяар эрчим хүчний ухаалаг сүлжээ үүсэх эхлэл тавигдсан гэсэн өнцөг сонирхолтой санагдав. Эрчим хүчний хувьд хэн хэндээ ашигтайгаар өгөлцөж авалцах сүлжээг ухаалаг хэмээн тодотгож эхэлсэн аж.

Хурлын модератор Л.Болормаа профессор Лий Эрнстэд "Азийн зах зээл дэх ухаалаг сүлжээнд Монгол Улс ямар байр суурьтай оролцох вэ" гэсэн асуулт тавив. Монголын хувьд нүүрсний метан хий, занарын аль алиных нь нөөц өндөр учраас Азийн зах зээл дэх ухаалаг сүлжээнд Солонгост тулгуурлаж оролцох боломжтой гэнэ. Профессор Лий "Хийн хоолой тавьж Солонгосын зах зээлд хүрэх нь илүү прагматик шийдэл. Батлан хамгаалах биш энхийн зорилгоор ашиглах учраас энэ асуудалд Хойд Солонгос эерэгээр хандах байх. Би саяын жишээг Панамын сувагтай зүйрлүүлж ярилаа" хэмээв. Занарыг олборлож боловсруулахад экологид халтай нэг л асуудал бий гэнэ. Тэр нь нүүрстөрөгчийн давхар ислийн ялгаруулалт юм байна. Үүнийг бууруулах боломжтой ч өртөг зардал их гэсэн шалтгаан бийг Лий профессор онцолж байв. Занарын экологийн нөлөөллийг Занарын ассоциацийн тэргүүн Да.Ганболд "Зуун жилийн өмнөх машин утаа ялгаруулдаг, амархан эвдэрдэг гэсэн сул талуудтай байсан бол одоо огт өөр болж, хөгжсөн. Занарын технологи ч ялгаагүй, эрс хөгжсөн. Байгаль орчинд сөрөг нөлөө гэхээр юмгүй болсон. Олборлож боловсруулах явцад гарах хорыг нь ч саармагжуулах технологи бий. Орон нутгийн иргэдийн мэдлэгийг сайжруулах асуудал л үлдээд байна" гэсэн тайлбар хэлсэн юм.

"МАК" компанийн инженер менежер Д.Отгончимэг "Хөөтийн занарын ордын хайгуул судалгаа, нөөц" сэдвээр илтгэл тавив. МАК 2005 оноос хойш занарын лаборатори байгуулж ажиллажээ. Занарын чанарын судалгааг бүр ерээд оны дунд үеэс эхэлсэн аж. Дундговь аймгийн Баянжаргалан сумын нутагт орших Хөөтийн ордын занарын тухайд хүдрийн 880 сая тонны нөөцтэй бол тосны нөөц нь 49 сая тонн гэж гарчээ. Өөрийн лабораториос гадна Хятад, Эстони, Франц, Канад руу дээж илгээж шинжлүүлсэн гэж Д.Отгончимэг танилцуулав. Хөөтийн занар маш сайн чанарын тосны агуулгатай гэж гарчээ. Одоо занараа олборлож боловсруулах технологийн сонголт хийх ажил л үлдсэн гэнэ. Газрын тосны шинэ хуулинд эхлээд эрлийн ажлын гэрээ байгуулах учиртай гэсэн заалт туссан нь асуудал үүсгэж байгаа бололтой. МАК-ийн хувьд хуулийн энэ заалтаар явбал нэгэнт бүтээчихсэн ажлаа давтаж хийх болчихоод байгаа юм байна. Газрын тосны газрын зүгээс хуультай холбоотой энэ мэт асуудлыг яамтай хамтран шийдэх боломжтой гэсэн хариу өгч байлаа.

Сонирхуулж хэлэхэд нүүрсний давхаргын метан хий, шатдаг занар дээр эрлийн гэрээ байгуулах 27 санал иржээ. 80 хувь нь нүүрсний давхаргын метан хийг сонирхсон бол үлдсэн нь занарыг сонирхож байгаа аж. Нүүрсний давхаргын метан хийний тухайд манай улсад хэдэн тэрбумаар яригдах нөөц байгаа гэж салбарын яамны төлөөлөл ярьж байлаа. Хийгээр ажилладаг цахилгаан станцын хоёр ч төсөл яригдаад эхэлчихэж. Нарийн сухайт дээр гэхэд 8.5 МВт-ын 7.7 сая ам.долларын өртөг бүхий станц барих төсөл яригдаж байгаа юм байна. Багануурын уурхайд түшиглэсэн таван МВт-ын цахилгаан станцын төслийн эхлэл ч тавигджээ. Хийгээр ажилладаг станц хүлэмжийн хийн ялгарлыг бууруулах өгөөжтэй аж.

Дэлхийн 17 орны 33 компанийн 250 гаруй эрхэм оролцсон "Газрын тос, шатдаг занар-2014" чуулга уулзалт ийнхүү өндөрлөлөө. Газрын тосны шинэ хууль батлагдсаны дараа анх удаа болсон энэ чуулга уулзалт цаашдаа уламжлал болох гэнэ. Хийсэн ажлаа тайлагнах зорилготойгоор хоёр жилд нэг удаа зохион байгуулна гэж Газрын тосны газрын дарга Г.Өлзийбүрэн онцолсон.

Ц.БААСАНСҮРЭН

Азийн орнууд руу хоолой татаж занарын хий экспортлох боломж Монголд байна
Tweet
Bolod.mn