зэрэг тун ярвигтай ажлаас эхлэн олон зүйлийг шийдвэрлэх хэрэгтэй болдог. Тухайлбал, хэр их хадгаламжтай болох вэ, хаана хадгалах вэ, найдвартай байгаа эсэхийг нь хэрхэн шалгах вэ гээд л олон олон асуулт гарч ирдэг.

Биелэхүйц зорилт тавьж, мөнгөний зарцуулалтаа хянаж, хадгаламжтай болохыг хүсч байвал дараах алхмуудыг мөрдөнө үү.

1. ЭХЛЭЭД ЗЭЭЛҮҮДЭЭ ЦЭГЦЭЛ
Сар бүр зээлд хэдий хэмжээний мөнгө төлж байгаагаа тооцоод үзэхэд л зээлээ төлж дуусгах нь сул чөлөөтэй мөнгөтэй болох хамгийн эхний арга гэдэг нь тодорхой болно. Зээлэнд төлж байгаа мөнгөө хадгаламжиндаа хийх боломжтой болж эхэлнэ. Дээр нь зээлээ хэдий чинээ хурдан төлж дуусгана төдий чинээ бага хүу төлөх бөгөөд хүүнд төлөх мөнгөө хадгаламжиндаа хийх боломж бүрдэнэ.

Гэхдээ та зээлүүдээ төлж дуусгахаас өмнө хадгаламжтай болохыг хүсч болно. Үүний тулд ядаж л зээлийн хүүнд төлдөг мөнгөө багасгах хэрэгтэй бөгөөд зээлүүдээ цэгцэлж нэг бөөн зээл болгосон нь дээр.

Ялангуяа зээлтэй байсан ч танд заавал байх ёстой зүйл бол онцгой тохиолдолд хэрэглэх мөнгөн хуримтлал юм. Ямар нэгэн орлогын эх үусвэргүй болсон үед 3-6 сар амьдрахад хүрэлцэхүйц мөнгөн хадгаламжтай болсон байх хэрэгтэй. Хэрэв танд ийм хадгаламж байхгүй бол яг одооноос дансаа нээж мөнгөө хуримтлуул гэж зөвлөх байна.

2. ХЭДИЙ ХЭМЖЭЭНИЙ ХАДГАЛАМЖТАЙ БОЛОХОО ТОДОРХОЙЛ

Богино хугацааны зорилго тодорхойлоход амархан. Хэрэв та байшин худалдаж авахыг хүсч байгаа бол хэдий хэмжээний урьдчилгаа төлбөр шаардлагатайг олж мэд. Харин Тэтгэврийн нэрийн данс гэх мэт урт хугацаат хуримтлалын хувьд илүү нарийн төлөвлөх (ажил хөдөлмөр эрхлэхээ больсноос хойш дор хаяж 20-30 жил хүрэлцэх хэмжээний тооцоо хийх хэрэгтэй болдог) хэрэгтэйгээс гадна өөр зүйлд хөрөнгө оруулалт хийж хүссэн хэмжээний мөнгөтэй болох боломж бий эсэхийг ч судаах хэрэгтэй.

З.ХУГАЦААГАА ТОДОРХОЙ БОЛГО
Жишээ нь: "Би хоёр жилийн дотор байшингийн урьдчилгаа мөнгөтэй болно" гэх мэт. Гэхдээ нэг зүйлийг анхааруулахад энэ нь боломжтой байх ёстой. Хэрэв боломжгүй, хэт давчуу зорилго тавьчихвал сэтгэлээр унахаас цаашгүй.

4. ЦАЛИН БҮРЭЭС ХЭДИЙ ХЭМЖЭЭНИЙ МӨНГӨ ХАДГАЛАХ ХЭРЭГТЭЙГ ТООЦОЖ ОЛ
Хэрэв та богино болон урт хугацаат хоёр хадгаламжтай болох гэж байгаа бол тус бүрт нь одооноос хийж эхлэх мөнгөө тооц. Гэхдээ сар бүр тэнцүү мөнгө хийх байдлаар төлөвлөх нь зөв байдаг. Жишээ нь, гурван жилийн (36 сар) хугацаанд байрны урьдчилгаа 30 сая төгрөг цуглуулахыг хүсч байгаа бол сар бүр 830 мянган төгрөг цааш хийх хэрэгтэй болно. Гэхдээ танай сарын орлого сая хоёр зуун мянган төгрөг бол энэ нь тийм ч бодитой зорилт биш болох учраас сар бүр хадгалж чадах мөнгөө тооцоолоод хугацаагаа бага зэрэг уртасгаж болно.

5. ЗАРЦУУЛЖ БУЙ МӨНГӨӨ БҮРТГЭЖ СУР
Та сард олж буй мөнгө, зарж буй мөнгө хоёрын зөрүүг л хадгаламжиндаа хийж чадах юм. Тэгвэл орлогоо нэмэгдуүлэхээс илүүтэй зардлаа хянах нь амар учраас өдөр тутмын зарцуулалтандаа хянамгай хандах нь зүйтэй. Дор хаяж нэг сарын хугацаанд үгүйдээ л хоёр долоо хоногийн турш юунд мөнгө зарцуулснаа нэг бүрчлэн тэмдэглэ. Жижиг зардлуудаа ч үлдээхгүйгээр Худалдан авалт буюу зардал бүрийг Түрээс, Машины даатгал, Машины төлбөр, Утасны төлбөр, Кабелийн төлбөр, Хэрэглээний зардал, Бензин, Ресторан, Хүнс, Үзвэр үйлчилгээ гэх мэтээр ангил.
• Тэмдэглэлийн жижиг дэвтэр биедээ байнга авч яв. Бүх зардлаа бичиж худалдан авалтын баримтаа хадгалж занш.
• Долоо хоногт нэг удаа тэмдэглэлийн дэвтэрт бичсэн зардлуудаа баримтуудтай нь тулгаж том дэвтэрт бичих буюу, эсвэл эксел программ дээр нэгтгэн оруул.
• Өдөр тутмын зарцуулалтаа хянах олон программ байдаг бөгөөд гар утсан дээрээ ч татаж ашиглах боломжтой.

6. ХЭРЭГГҮЙ ЗАРДЛУУДАА ТАНА
Нэг, хоёр сар бүртгэсний дараа зарцуулалтаа нарийвчлан судал. Жишээлбэл та зайрмаг худалдан авахад 40,000 төгрөг, машины зогсоолд л гэхэд 20,000 төгрөг төлснөө хараад гайхаж магадгүй. Зарим зардлыг хэмнэх боломжтой нь илэрхий харагдах болно. Хэдий хэмжээний мөнгө хураах хэрэгтэй байгаагаас шалтгаалж хэцүү ч гэсэн зарим шийдвэрүүдийг гаргах л хэрэгтэй болно. Зайлшгүй зардлуудаа үлдээгээд зарим хэмнэх боломжтойг нь хэмнэж эхэл. Эдгээр хэмнэлтүүд нь жилийн турш хэдий хэмжээний мөнгө болохыг тооцож үзэх хэрэгтэй бөгөөд ингэснээр та илүү урам зоригтойгоор зоос бүрийг хэмнэх болно. Амьдрал баян хойно зөндөө л боломж байдаг. Тухайлбал:
• Илүү хямд түрээсийн байр олох уу? Эсвэл орон сууцны зээлийн нөхцөлөө өөрчлөх боломжтой юу?
•   Бензиний мөнгөө хэмнэх боломжтой юу, эсвэл бүр машинааасаа татгалзаж болох уу? Хэрэв танайх олон машинтай бол нэг хүртэл цөөлж чадах уу?
•     Даатгалын хураамжаа бууруулах боломжтой юу? Ийш тийшээ утасдаж хамгийн боломжийн даатгалд даатгуулсан эсэхээ шалга. Мөн илүү их хямдрал авах талаар бодож үз.
• Хувцас авахдаа хямдралтай тасгаас худалдаж ав. Агуулах чөлөөлөх худалдааны үед бараануудаа нэлээд хямдруулсан байдаг бөгөөд үнийн 50 хувийг ч хэмнэх боломжтой.
•   Суурин утсаас татгалзаж чадах уу, зөвхөн гар утсаа хэрэглэх, эсвэл 8куре гэх мэт үйлчилгээг ашиглан интернэтээр үнэгүй ярьж мөнгө хэмнэж чадах уу?
•    Кабель, эсвэл сансрын телевизгүйгээр амьдарч чадах уу?
•    Хэрэглээний зардлаа багасгаж чадах уу?
•   Гадуур хоол идэхийг хориглож, хүнсээ бөөнөөр нь авч, хөнгөлөлтийн купон ашиглаж эхлэн, гэртээ илүү их хоол хийж чадах уу? Дэлгүүрээс хүнсээ худалдан авснаар их мөнгө хэмнэх боломжтой.

7. ХАДГАЛАМЖИЙН ЗОРИЛГОО ЭРГЭЖ НЭГ ХАР
Сарын цэвэр орлогоосоо (өөрөөр хэлбэл татварын дараах орлого) зайлшгүй зардлуудаа хас. Зөрүү нь хэд байна? Энэ дүн таны сар бүр хадгаламжиндаа хийх мөнгөтэй дүйцэж байна уу? Та сард 350 мянган төгрөгөөр амьдарч чадна гэж шийдсэн бөгөөд таны сарын цалин 530 мянган төгрөг гэж бодьё. Тэгвэл та 180 мянган төгрөг хадгалах боломжтой. Хэрэв таны хадгаламжиндаа сар бүр хураах ёстой мөнгө үлдэж буй энэ 180 мянган төгрөгт багтах ямар ч боломжгүй бол зарим нэг худалдан авах зүйлээсээ татгалзах, эсвэл мөнгөө хуримтлуулах хугацаагаа өөрчлөх хэрэгтэй. Шинэ машин худалдаж авахаа дараа жил болгож болно эсвэл том дэлгэцтэй зурагт танд тийм ч хэрэгтэй биш байж болно.

8. ТӨСӨВ ГАРГА
Нэгэнт орлого, зарлагын (зайлшгүй гэдгийг дахин анхааруулъя) зөрүүгээ сар бүр хийх хадгаламжтайгаа дүйцүүлж чадсан бол одоо нэг шат ахих хэрэгтэй.
Цалингаасаа зарцуулах зүйлсээ урдчилан тооцоолон бичиж, төсөв гарга. Ингэснээрээ кофе, үзвэр үйлчилгээ, ресторан гэх мэт үе үе, өм цөм йвдаг зардлуудаас урдчилан сэргийлэх боломжтой болно.

9. ЗЭЭЛИЙН КАРТ ХЭРЭГЛЭХЭЭ БОЛЬ
Хэдийгээр энэ нь манай Монголд нэг их дэлгэрээгүй ч кредит карт буюу зээлийн картыг хэрэглэхээс аль болох татгалзах хэрэгтэй. Бүх зүйлийн төлбөрийг бэлэн мөнгөөр төл. Яг хэдий хэмжээний мөнгө цаана нь үлдэж байгаагаа мэдэхгүйн улмаас зээлээр төлж байгаа үед төсөвлөснөөсөө хэтрүүлж зардал гаргаад байдаг. Хэрэв бэлэн мөнгөтэй бол мөнгөө дуусч байгааг мэдэх болно. Зардал бүрт зориулан мөнгөө урьдаас тоолж багпдан дээр нь бич. Эсвэл тус тусад нь хайрцганд хийсэн ч болно. Тухайн зардалд зориулагдсан мөнгөнөөс авахдаа саванд хэдий хэмжээний мөнгө үлдсэнийг харж өөртөө сануулга болгож болно.
• Хэрэв та зээлийн карттай байх хэрэгтэй боловч өдөр бүр ашйглахыг хүсэхгүй байвал картныхаа наагуур, түрийвчнийхээ тэр хэсэгт хадгаламжийн зорилгыг тань сануулсан бичиг буюу зургаар хаа.
• Зээлийн карт уг нь муу зүйл биш, энэ бол зөвхөн таны өөрийгөө хянах чадвартай л холбоотой. Сар бүр ашигласан мөнгөө бүрэн төлдөг бол зээлийн карт бас ашигтай.
Гэхдээ ихэнх хүмүүс картан дах зээлийн эрхээ тултал ашиглачихдаг бөгөөд кредит карт гаргаж буй компаниуд ч энэ л үед гол ашгаа олдог юм.

10. ХҮҮГЭЭ ХУРИМТЛУУЛДАГ ХАДГАЛАМЖТАЙ БОЛ
Хадгаламжийн дансаа харилцах данснаасаа тусад нь байлгавал сүүлд нь хуулгаа үзэх үед хялбар байх болно. Харилцах данснаас (ер нь харилцах дансанд хүү өгдөг байсан ч) илүү хадгаламжийн дансанд илүү өндөр хүү бодогддог. Ялангуяа хугацаа уртсах тусам хадгаламжийн хүү өсч байдаг.

11. МӨНГӨӨ ЭХЭЛЖ ӨӨРТӨӨ ЗОРИУЛ
Хадгаламж таны хамгийн чухал зүйл. Тиймээс сарын сүүлд үлдсэн мөнгөө хадгална гэж бүү бод. Цалингаа авангуутаа
хадгаламжиндаа мөнгөө хий. Мөнгө хурааж эхлэх хялбар бөгөөд үр дүнтэй арга бол ердөө л цалингийнхаа
10 хувийг хадгаламжиндаа хийх юм.

Хэрэв та 700,000 төгрөгийн цалин авдаг бол цалин буух үед хадгаламжиндаа 70,000 төгрөг хий. Энэ нь их үр дүнтэй
арга бөгөөд илүү дутуу зүйл бодоод байх шаардлагагүй байдаг. Харин та хэдэн жилийн дараа хадгаламжиндаа чамгүй
хэмжээний мөнгөтэй болсон байх болно.
• Цалингаа авдаг банкин дээрээ очоод сар бүр цалингаас автоматаар хадгаламж руу тань мөнгө шилжүүлдэг үйлчилгээг
авч болно. Сард хоёр удаа ч шилжүүлэхээр тохируулж болох бөгөөд эсвэл худалдан авалтын урамшуулалд ирсэн хувиа
тогтсон хугацаанд хадгаламж руугаа шилжүүлүүлсэн ч болно.

12. СЭТГЭЛЭЭР БҮҮ УНА, БИТГИЙ БУУЖ ӨГ
Та өөрийгеө их хөрөнгөтэй болж чадахгүй нь гэж боддог байж болно, харин саятан болох боломж байдаг шүү. Үүний тулд мөнгө хурймтлуулах шаргуу төлөвлөгөөтэй, түүнийгээ чанд мөрдөх л чухал. Богино хугацаанд мөнгө хуримтлуулаад авч чадах зүйлээс хамаагүй илүү, сайхан зүйлийг багахан хэмжээний мөнгийг илүү урт хугацаанд хуримтлуулснаар авах боломжтойгоо мэдвэл бүр ч их гайхаж магадгүй. Урт хугацаанд хадгалах тусам таны дансанд бодогдох хүүгийн хүү улам ихээр өсдөг.

Улаанбаатарын сонин