Архив ангилал

Театр бол ариун сүм гэж хэлдэгт чих дасчихсан улсын хувьд амьгүй театр, цаашлаад бүр балмад театр гээд яриад ирэхээр нэг л эвгүй ч дуулдах шиг. Харин энэ бүхний хариулт нь Питер Брукийн “Хоосон орон зай”-д бий.

Найруулах зүйн ухаанд хорьдугаар зуунд нэрээ тод үлдээсэн хүний нэг бол Питер Брук гэдэг энэ эрхэм. Тэрслүү ч гэмээр үзэл бодол, түүнийгээ гаргаж ирсэн арга барил нь ч бас бусдаас өөр энэ эрхэмтэй монголын найруулагчид, уран бүтээлчид эх хэлээрээ танилцах нь ээ. ... Найруулагч ер нь хачирхалтай байр сууринд байдаг. Бурхан шиг байхыг хүсдэггүй ч чухам тийм байхыг нөхцөл байдал шаарддаг. Алдах эрхтэй байхсан гэж хүсэвч жүжигчид дээд шүүгчийн үүрэг гүйцэтгэхийг зөнгөөрөө шаарддаг, тийм шүүгч уг нь хэрэгтэй. Найруулагчийг харахад ямар нэгэн утгаараа хууран мэхлээч. Таг харанхуй шөнө, огт мэдэхгүй газраар араасаа олон хүн дагуулан явж байгаа хүн гэж болно. Явахаас өөр аргагүй, явна явахын зэрэгцээ газар орчноо судална... Найруулагчийн талаар Питер Брукийн ингэж хэлсэн байх жишээтэй.

У.Шекспирийн бүтээлүүдийг Азид тайзнаа хамгийн олон тавьсан улс бол Монгол гэж ярьдаг. Тэгвэл Питер Брук Шекспирийн зохиол бүтээлийг яаж шинээр гаргаж ирж тавих вэ гэдэг дээр эрэл хайгуул хийж, туршиж үзэж бүтээж туурвижээ.

“Танилц, Питер Брук!” хэмээн уншигчидтайгаа нэгэн шинэ танилыг бүтээлтэй нь танилцуулж байгаа хүн бол орчуулагч Норовын Пүрэвдагва.

Питер Брукийн “Хоосон орон зай” номын баяр аравдугаар сарын 31-нд Монголын театрын музейд боллоо. Номын баярыг Улаанбаатарын сонин, “Бадрангуй урлаг” ТББ, Театрын музей хамтран зохион байгуулжээ.

Зохиогчийн тухай товчхон

Питер Брук (Peter Stephen Paul Brook)- 1925 оны 3 сарын 21-нд Лондон хотод төрсөн. Оксфордын их сургуульд хэл судлалын оюутан болоод тун удаагүй 17-тойдоо дээр нэрлэсэн жүжгүүдийг тавьсанаар Шекспирийн нэрэмжит Бирменгемийн алдарт театрт Б.Шоугийн “Эгэл хийгээд эгэлгүй хүмүүн” хэмээх тун ярвигтай жүжиг найруулах санал хүлээн авсан хэмээнэ. Жүжиг амжилттай болсоноор дараа жил нь Барри Жексон Шекспирийн жүжгийг шинэ залуу найруулагчдын тусламжтай шинээр харж, шинээр тавих төсөл хэрэгжүүлэх дээ Питер Брукийг мөн урьсанаар Шекспирийн цуврал жүжиг тавих ажил эхэлжээ. Мөн Питер Брукийн уран бүтээлийн гарааны эхэн үедээ буюу 1947 онд тавьсан “Ромео, Жульетта хоёр” жүжиг Ихбританийн үзэгчдийг шуугиулж, шүүмжлэгч-судлаачдын дунд халуун маргаан дэгдээсэн хэмээн урлаг судлаачид өнөө хэр үнэлдэг ажээ.

Залуу найруулагч Брукийн толгойд “хоосон орон зай”-н тухай санаа анх чухам энэ үед төрсөн гэж үздэг юм байна. Юутай ч найруулагч Питер Стефан Паул Брук хэмээх энэ уран бүтээлч, урлаг уран сайхны онолчийн нэр алдар анх өрнөдийн орнуудын хүрээнд сонсогдож эхэлжээ.

Тийм ээ, Питер Брукийн нэр алдар 1950-аад оны эхнээс Их Британийн эзэнт гүрний хүрээ хязгаараас хальж, Бельгийн үндэсний театр, Франц, Нью-Йоркийн театрт уригдан жүжиг тавих болсон байна. Тайзны урлаачийн хувьд тэрээр шинэ сэргэгийн эрэлд байнга хатаж байсан байх бөгөөд 1963 онд “хатуу харгис театр” хэмээх санааг туршиж эхлэн хэд хэдэн жүжиг тавьжээ. Түүний энэ үеийн оролдлогыг урлаг судлаачид онцлон авч үздэг юм байна. Ер нь Питер Брук 1971 он хүртэл драмын тавин долоон жүжиг, долоон дуурь, таван теле жүжиг найруулжээ. Мөн түүнчлэн өөрөө ном зохиол бичихээс гадна Ежи Гротовски, Петер Вайс, Майкл Уэрр зэрэг олон хүний номонд өмнөх үг бичсэн байх ажээ.

Театр, киноны найруулагч. Ж.Л.Баррогийн санаачлагаар 1968 онд Лондон хотын “Раундхаус” ордонд олон орны жүжигчдийг урьж оролцуулан Шекспирийн зохиолоос сэдэвлэн тавьсан тоглолтын ерөнхий найруулагчаар Питер Брук ажилласан нь түүнийг олон улсын мэргэжлийн хүрээнд хүлээн зөвшөөрсөн үйл явдал болжээ. Үүнээс хойш тун удаагүй байхад НҮБ-ын Боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны төрөлжсөн байгууллага болох ЮНЕСКО-ийн дэргэд Олон улсын театр судлалын төв Парис хотод байгуулагдахад захирлаар уригдан ажиллах болсон нь ч үүний нотлогоо мөн биз. Өөрөөр хэлбэл Питер Стефан Паул Брук хэмээх хувь уран бүтээлчийн санаа бодол Олон улсын мэргэшсэн байгууллагын бодлогын хэмжээнд ажил хэрэг болох болсон гэсэн үг. Гэхдээ энэ бол уран бүтээлээсээ хөндийрч албан тушаалтны олбогоос ховхрохоо байсан гэсэн үг биш ажээ. Үүний нотлогоо нь тэрээр 1973-1974 онд АНУ-д уригдан ажиллаж байгаад 1974 оноос Парис хотод байнга суух болжээ.

“The empty space” (Хоосон орон зай) New York: Discus Books, 1968 (олон хэлэнд хөрвүүлэгдэн олон удаа хэвлэгдсэн); “The shifting point (Төөрөн эргэлдэгч цэг): 1946-1987. New York: Harper & Row, 1987; The open door: thoughts on acting and theatre (“Нээлттэй хаалга буюу жүжигчний урлал, театрын тухай зарим санаа”). New York: Parthenon Books, 1993; Threads of time: recollections. (“Цаг хугацааны хэлхээ”) Washington: Counterpoint, 1998 зэрэг ном бичиж хэвлүүлсэн театрын онолч бол Питер Брук гэж судлаачид үнэлдэг юм байна.

Орчуулагч Норовын ПҮРЭВДАГВА

(Уран бүтээлийн товч танилцуулга)

Сэлэнгэ аймгийн Шаамар сумын нутаг Охиндий хэмээх газар төрсөн.

Астрид Линдгрен "Дээвэр дээр суудаг Карлсон, Жаалхүү хоёрын тухай гурван тууж", Астрид Линдгрен "Лённебергийн Эмиль хүүгийн дэггүй явдал" тууж, А.П.Казанцев "Каиссын хишиг" тууж, Д.Гранин "Нэмэлт боломж" тууж, Э.Л.Войнич "Бүтээ нь үгүй үерхэл" роман; тайз, дэлгэцийн орчуулж, бичсэн бүтээлээ эмхтгэн “Жүжиг жүжиг” зэрэг ном хэвлүүлэн нийтийн хүртээл болгосон.

У.Шекспир "Эндүүрлийн паян", Карло Гольдони "Феодал буюу садар эрииг номхотгосон нь", Бертольд Брехт "Хуримлаж тоглосон нь буюу бэртэгчний хурим", Марк Розовский-Лев Толстой "Адууны түүх", М.Булгаков-Сервантес "Кихот ноён", Карло Гоцци "Хятад гүнж Турандот", Бернард Шоу "Цезарь, Клеопатра хоёр", Эдуардо де Филипп “Гэрийн тулга-Галын Бурхан” зэрэг жүжиг орчуулж Д.Нацагдоржийн нэрэмжит ДУЭТ болон аймаг орон нутгийн театрын тайзнаа тавигдсан.

Нийгмийн ухааны сэдвээр: З.Бжезински "Их сүйрэл буюу XX зуунд коммунизм мэндэлж мөхсөн нь”, Э.Фромм "Эрх чөлөөнөөс дайжихуй" /С.Туяагийн хамт/, Ли Гуан Яао "Буурай орноос бусдын манлайд хүрсэн замнал", Дмитрий Зима, Надежда Зима “Эртний майя нарын зөн билиг” /С.Туяагийн хамт/, Б.Е.Захава “Жүжигчин хийгээд найруулагчийн уран чадвар”, “В.Э.Мейерхольд өгүүлэл, захидал, хэлсэн үг, яриа” хоёр боть түүвэр зохиол зэрэг ном орчуулж хэвлүүлсэн.

И.В.Гоголийн "Амьгүй албат" найраглалаас сэдэвлэн "Амьгүй албат" жүжиг, Б.Ринченгийн “Шүхэрч Буниа” өгүүллэгээс сэдэвлэн “Хөөрөн нисэх хүсэл” кино зохиол болон “Домгоос төрсөн домог”, “Их талын морьтон" кино тууж, "Будант жилүүдийн эмгэнэл буюу Лувсанцэрэнгийн Цэнд” /С.Туяагийн хамт/, “Монголын хүүхдийн байгууллага” /М.Тогтохням, Л.Зориг нарын хамт/, “АЛТАН ТАЙЗНЫ ЭЗЭД” (дурсамж, дурдатгал,баримт) /Ц.Галбадрах, Н.Сарангэрэл, Д.Отгонбаяр, Ц.Энхмаа, Т.Чимгээ, Г.Ундрам, Б.Ганбаяр нарын хамт/ зэрэг ном товхимол бичиж, хэвлүүлсэн.

Мөн Сэлэнгийн зохиолчдын уран бүтээлийн “ДЭЭЖИС” түүвэр (Н.Сүхдоржийн хамт), “Багшийн сургуулиас төрсөн алдар суутны товчоон” (Д.Энхээгийн хамт) зэрэг ном товхимол эмхтгэж хэвлүүлсэн.