Чимээгүй зэвсэг буюу дайны эх сурвалж

2014-11-05

Хүн төрөлхтний хувьд биотерроризмын асуудал Хүйтэн дайны үеэс ноцтой хөндөгдөж эхэлсэн бөгөөд эдүгээ бактериологийн буюу

биологийн зэвсэг гэсэн ойлголт нэгэнтээ тогтжээ. Биологийн зэвсэг гэдэгт цэрэг дайны үйл ажиллагаа явуулахад зориулсан нян, вирус болон бусад өвчин үүсгэгч биологийн тээгч зэргийг нийтэд нь нэрлэдэг байна. Химийн зэвсгээс ялгаатай нь амьд организмыг бусдын эсрэг зэвсэг болгон ашигладаг явдал юм.

Биологийн зэвсэг нь химийн болон цөмийн зэвсэгтэй харьцуулахад хямд төсөр төдийгүй хэрэглэхэд хялбар байдаг нь дэлхийн улс орнууд уг төрлийн зэвсгийг сонгох үндсэн хүчин зүйл болдог байна. Ихэвчлэн халдварт өвчний нян, вирусыг хүн амын дунд дэгдэлт байдлаар тархааж хүмүүсийг олноор нь хороох, чадваргүй болгох, тухайн орчны амьд амьтдыг хүндээр гэмтээхэд ашигладаг ажээ.

Он цагийн үүднээс аваад үзвэл биологийн зэвсэг нь хүн төрөлхтний түүхийн эхэн үеэс эхлэлтэй юм. Тухайлбал, МЭӨ 1500 оны үед Бага Азид оршин тогтнож байсан Хеттийн эзэнт улсын удирдагчид тахал өвчний хүчин чадлыг бүрнээ хүлээн зөвшөөрч байсан бөгөөд халдвар авсан хүнийг дайсны газар нутаг руу илгээж хүн амыг олноор үхүүлдэг байжээ. Мөн дайсны цэргийн хангамж, усны нөөцийг хордуулах зэрэг тактик ашигладаг байсан тухай түүхэн эх сурвалжуудад бичигджээ.

Монголчуудын хувьд ч биологийн зэвсгийг анхлан ашиглаж байсан улсуудыг нэг гэж үзэх боломжтой юм. Тодруулбал, 1346 онд Бат хаанаар удирдуулсан Монголын Алтан ордны улсын цэргүүд Европын Каффа хотыг эзлэн авахын тулд тарваган тахлаар үхсэн цэргийнхээ цогцсыг хотын хэрмэн дээгүүр давуулан шидэж хотын хүн амыг өвчлүүлэн сүйрүүлж байсан тухай түүхэнд тэмдэглэгдэн үлджээ.

Харин дэлхийн II дайн эхлэхэд дайнд татагдан орсон томоохон орнууд биологийн зэвсгийг бүтээх, бэлтгэх, үй олноор хөнөөх зэвсэг болгон ашиглах ажлыг эрчимжүүлсэн бөгөөд дайны дараа ч энэ үйл явц зогсоогүй билээ.

Дайны үед АНУ Мэрилэнд мужид анхны биологийн зэвсэг бүтээх Форддетрикт судалгааны томоохон төвийг байгуулж байжээ. Түүнчлэн Япон улс зүүн хойд Ази, тэр дундаа Монгол улсад биологийн зэвсэг хэрэглэхээр манай улсын хилийн ойролцоо уг зэвсгийг бэлтгэх, хэрэглэх зориулалт бүхий тусгай анги байршуулж байжээ. 1929 онд Токиод тусгай лаборатори, 1930 онд Хятадын Харбин хотод биологийн зэвсэг бүтээх төвийг байгуулсан нь хожмоо "731 дүгээр отряд" нэрээр алдаршсан юм. Энэ отрядад тарваган тахал, холер, гэдэсний балнад, боом зэрэг өвчнүүдийн нянг их хэмжээгээр үржүүлж байсан бөгөөд халдвар тараах зорилгоор харх, бүүрэг зэргийг халдварлуулан улмаар хүн дээр туршиж байсан аж.

Японы бусад хэсгүүдэд хийсэн туршилтыг оролцуулахгүйгээр зөвхөн 731 дүгээр отрядад хийсэн туршилтын уршгаар хүүхэд, эмэгтэйчүүд, өндөр настан гээд нийгмийн бүхий л бүлгийг хамарсан 3-12 мянган хүн амь үрэгдсэн гэх баримт бий. Тэдний олонхи нь дайнаас олзлогдсон цэргийн албан хаагчид болон энгийн номхон иргэд байсан бөгөөд туршилтад орсон хүмүүсийн 70 хувь нь Пинфан хорих лагерьт амиа алдсан гашуун түүхтэй.

Харин Германы биологийн зэвсгийн судалгаа 1943 оноос идэвхижиж "Бактериологийн дайн" гэсэн тусгай бүлэг байгуулж, улмаар лабораториудад өвчин үүсгэгч нянгуудыг үржүүлж байсан боловч цэрэг, дайны үйл ажиллагаанд ашиглаагүй байна.

Биологийн зэвсгийн хор хөнөөлөөс сэргийлэх үүднээс Дэлхийн I дайны дараа буюу 1925 онд химийн болон биологийн зэвсгийг хориглох Женевийн протоколыг баталсан боловч Дэлхийн II дайны явцад төдийлөн мөрдөгдөж чадаагүй юм. Харин НҮБ 1948 онд биологийн зэвсгийг хүн амыг үй олноор нь устгах зэвсгийн төрөлд албан ёсоор багтаасан билээ. Мөн 1971 онд НҮБ-ын Ерөнхий Ассамблейн 26-р чуулганаар "Бактериологийн болон хорт нянгийн зэвсэг боловсруулах, үйлдвэрлэх, нөөцлөхийг хориглох, устгах тухай" конвенц батлагдаж нэгдэн орсон орнууд биологийн зэвсгийн хор хохирлоос урьдчилан сэргийлэх, хамгаалах хэрэгцээнээс илүү төрөл хэмжээгээр боловсруулахгүй байх, үйлдвэрлэх, хуримтуулах, олж авах, хадгалахгүй байх үүргийг хүлээсэн. Энэхүү конвенцод Монгол улс 1972 онд нэгдэн орсон билээ.

Гэсэн хэдий ч XXI зуунд хүн төрөлхтөн биологийн зэвсгийг цэрэг дайны болон биотерроризм гэсэн үндсэн хоёр төрөлд ашиглахаар боловсронгуй болгон хөгжүүлсээр байгаа юм. Ялангуяа хүний амьдрах орчин, ус, агаар, хүнсний зүйлсийг халдварлуулах, мөн агаар дуслын замаар тархаах магадлал өндөр байдаг гэнэ.

Хамгийн сүүлд 2001 онд АНУ-ын Сенатын харьяа албан байгууллагад боомын нянг захидлын дугтуйд хийж тараасан томоохон биотеррорист халдлага гарсан билээ. Үүний уршгаар 22 хүн уушгины хэлбэрийн боомоор өвчилж таван хүн нас барсан байна.

Өнгөрөгч гуравдугаар сард Баруун Африкт үхлийн аюултай эбола вирусын халдвар дэгдэж одоогийн байдлаар 13 мянга гаруй хүн вирусын халдвар авснаас 4500 нь амиа алдаад байгаа юм. Харин зарим эрдэмтэд үүнийг санаатай халдварлуулсан биологийн зэвсэг байх магадлалтай гэсэн таамаглалыг дэвшүүлж холбогдох баримтыг дэлгэсэн байдаг.

Харамсалтай нь биологийн зэвсгийг ашигласан үед халдварыг санаатайгаар тараасан эсэхийг мэдэх шинж тэмдэг байдаггүй аж. Түүнчлэн хүн амын дунд халдварт өвчний дэгдэлт байдлаар гарах тохиолдол элбэг учраас нас баралт, өвчний эх үүсвэрийг олж халдваргүйтгэл, вакцинжуулалтын арга хэмжээг авахад төвөгтэй байдаг байна.

Б.Саруул

http://world.eagle.mn