Эмчийн өрөөний үүдэнд уртаар бөгшүүлэн ханиалгах настай аав ээжүүд санаа алдсан байдалтай эмнэлгийн гялгар тортой рентген зургаа барьсаар урт дараалал үүсгэн сууцгаажээ. Сандал хүрэлцэхгүйн улмаас зарим нь зогсоно. Бүгд л ямар нэгэн зүйлд сэтгэл түгшиж, айсан гэмээр санаа алдан хүлээцгээх.

Гэхдээ тэдний ихэнх нь өрөөнд буй цагаан халаадтай эмчид хамаг найдвараа тавин амьдрал өгөх сахиусан тэнгэр мэт хүндэлнэ. Өвчтэй аавыгаа дагуулан хэзээ мөдгүй болсон мэт өвчиндөө шаналан байх хөгшчүүлтэй хамт эмнэлгийн үүдэнд оочерлон суух тэр агшин амьдралын минь хамгийн түгшүүртэй мөч байв. Эмчийн өрөөгөөр хурдхан ороод явмаар санагдавч эмчийн өрөөрүү ойртох тусам эмчийн хэлэх үг айдас дагуулна. Гэхдээ л би сайн үг сонсоно гэж итгэж байсан юм.

Гэтэл “Одоо ид шид л байдаггүй юм бол өөр юу ч аавд чинь тусалж чадахгүй” гэж хэлсэн эмчийн үг зүрхийг минь сийчих шиг л болов. Өчүүхэн төдий хөдөлгөөн хийхдээ урт урт амьсгаадах аавын минь өрөөний гадна намайг хүлээж байлаа. Харц нь гунигтай ч намайг хараад нүүрэнд нь инээмсэглэл тодорч хамаг юмаа аваад надруу алхлаа. Би нулимсаа барьж дийлэлгүй сад тавьж сандрахдаа эргэж харан дэлгүүр гүйлээ.

Бараг 2 жилийн өмнөөс хөдөөх гэрлүүгээ хаяа нэгэхэн залгахад “Аав чинь шөнө унтахдаа маш их ханиалгаж байна ядаж байхад ханиад хүрчихсэн болотой” гэдэг байв. Насаараа гагнуур хийсний зэрэгцээ хаяа согтохоороо тамхи татчихдаг. Бас аав маань тамхи татахаараа дандаа ханиалгадаг байсан болохоор би ээжийн хэлсэнийг сүр болгож хүлээж авдаггүй байж.

Гэтэл нэг л өдөр эмчийн 13 тоот акттай хөдөөнөөс онош тогтоолгохоор ирсэн. “Яагаад өдийг хүртэл эмчлүүлэхгүй явсаар ийм байдалд хүргэчихвээ” гэсэн эмчийн үг чихэнд гурвантаа сонсогдлоо. Мөн эмч аавд минь чагнуур тавин амьсгалыг нь сонсохдоо туйлын зөөлөн эцсийн замд нь үдэх гэж байгаа хүнийг гомдоочихвий гэсэн шиг харууслын байдал надад аавын оношийг бүр мөсөн хэлээд өгөв. Аав минь уушгины хорт хавдрын эцсийн шатандаа орсон байв.

Яагаад.... яагаад.....яагаад. Би их сургуулийн босгыг алхаад дөрвөн жил сурахдаа хавдар өвчний тухай жаахан ч гэсэн сонсохгүй юугаа хийж явав даа! 2 жил шахам бөгшүүлэн ханиалгасан аавынхаа уушгийг эрүүл болов уу гэж яагаад бодож үзэж байсангүй вэ? Өөрийн минь уушги л бөгшүүлэн ханиалгаагүй боллоо гэдэг би тийм хувиа хичээсэн хүү байсан юм гэж үү?.......... Аавын хорт хаврыг сонсоод эгч минь энд тэндхийн хамаг л сайн эмч, зурхайчдын эрэлд мордсон боловч тусыг эс олов.

Эцэст нь Хавдар судлалын эмнэлгийн гадаа эгч бид хоёр нүдэндээ нулимстай зогсоно. Дээхэн үед энэ эмнэлэгрүү орсон хүн эргэж ирдэггүй юм гэж хөгшчүүл ярьдаг байсан гэж хоёр хөгшний ярилцах нь энэ үед тавлаж байна уу гэлтэй сонсогдоно.

Гадаа цас хаялж байлаа. Цас нүүрэн дээр минь буухдаа яг л хөвөн мэт зөөлөн буугаад гар хүрэв үү үгүй юу хайлан урсана. Бидний амьдрал тэнгэрээс буугаад газарт унав уу үгүй юу хайлах цас мэт ажгуу. Амьдрал дэндүү богинохон юм. Энэ богинохон амьдралыг биднээс булааж буй зүйл бол өвчин. Тэрдундаа эртхэн сэргийлж чадахгүй л бол хавдар гэдгийг би тэр үед л ухаарлаа.

Хаврын сүүлээр орсон цас өдөртөө хайлан дуусчээ. Аав минь онош нь тодорсны маргааш эмнэлгийг орон дээр хорвоогийн мөнх бусыг үзүүлэв. Хөдөөнөөс ирсэн эгч минь нутаг буцах цаг нь болжээ. Эгч минь явахдаа надад ганц л зүйлийг надад хичээнгүйлэн захисан юм.

Эгч: “Миний дүү хавдар өвчин удамшдаг гэж би сонссон. Би гэртээ очоод дүү нарт чинь захия. Миний дүү эмнэлэгт очиж өөрийгөө сайн үзүүлээрэй. Миний дүү тамхи татдаггүй биз дээ. Хэрэв тийм бол тамхиа хаяарай. Эгч нь чамаас гуйж байна.”

Уушгины өмөн буюу хавдар гэж юу вэ?

Уушгины өмөн буюу уушгины хорт хавдар нь хурдан томорч эрт үсэрхийлдгээрээ бусад хавдраас илүү аюултай. Эрчүүд уугшины өмөнгөөр эмэгтэйчүүдээс 7-10 дахин их өвчилдөг ба нас ахихын хэрээр өвдөх магадлал нэмэгддэг. 60-69 настай эрчүүдийг 30-39 настай эрчүүдтэй харьцуулахад 60 дахин өндөр байна. Байнгын ханиалгах, цустай цэр гарах, цээжээр өвдөх болон хатгалгаа, гуурсан хоолойн архаг үрэвсэл зэргийг дахин дахин тусах нь зүгээр нэг тохиолдол биш гэдгийг анхаарах хэрэгтэй. Ийм үед уушгнд хорт хавдар үүсч байхыг үгүйсгэхгүй.

Харамсалтай нь ихэнх хүмүүс уугшины өмөнгийн оройтсон үед эмчид ханддаг. Уушгины өмөнг илрүүлэх хамгийн найдвартай арга бол цээжний хөндийн эрхтнүүдийн рентген зураг юм.

Уушгины хорт хавдартай өвчтөний эмчилгээг хавдрын эмч хийдэг. Эмч өмөнгийн үе шат, хорт эсүүдийн төрөл, хавдрын онцлог, үсэрхийлэл буй эсэхээс хамаарч эмчилгээний аргыг сонгодог. Эмчилгээг өвчний эрт шатанд эхэлж чадвал өвчтөнүүдийн 45-60 хув нь бүрэн эдгэрэх боломжтой байдаг. 90 хувд нь дахиад 5 жил амьдрах хугацаа өгдөг. Хэрэв өвчнийг хэтэрхий оройтуулах буюу үсэрхийлэл үүссэн үед нь илрүүлсэн бол ямар ч найдвар байхгүй аж.

Уушгины өмөнгийн үндсэн шалтгаан

Уушгины хавдар үүсгэгч тахал бол тамхи. Тамхи хэмээх чимээгүй тахал өнөөдөр хөгшин залуу гэлтгүй ойр тойрныхныг минь устгаж байна. Тамхи татах нь уушгины өмөнгийн гол хүчин зүйл бөгөөд шалтгаан нь болж байна. Тамхины утаан дахь химийн бодисууд нь эсүүдийг гэмтээж хорт хавдар үүсгэж байна. Өнөөдөр уушгины хавдрын 10 тохиолдлын 9 нь тамхи гэгч тахлаас үүдэж байна. Тамхи татдаггүй хүмүүстэй харьцуулахад өдөрт 1-14 янжуур татдаг хүмүүст уушгины хорт хавдраар нас барах эрсдэл 8 дахин их, өдөрт 25 буюу түүнээс дээш янжуур татдаг хүмүүст эрсдэл 25 дахин их байдаг байна. Гэхдээ, уушгины хавдрын эрсдэл нь тухайн хүний тамхи татсан хугацаанаас илүү хамаардаг: өдөрт 1 хайрцаг тамхийг 40 жил татах нь өдөрт 2 хайрцаг тамхийг 20 жил татахаас илүү хортой байдаг. Тамхи татахаа зогсоогоод ойролцоогоор 15 жил болсны дараа тэр хүний уушгины хавдартай болох эрсдэл тамхи татдаггүй хүнийхтэй адил болдог.

Бид хэрхэн тэмцэх хэрэгтэй вэ?

Өнөөдөр хавдраар дэлхий дахинд хавдар хэмээх өвчний үхлийн хар сүүдэр хайртай аав,ээж, халамжит хань, үр хүүхдийг тань авч одохоор гэтэж байна. Энэ өвчин зөвхөн өөд болсон аавд минь ч биш тамхи татдаг, тамхинд хорддог бүх хүнд хамаатай. Таны ойр дотны хэдэн хүн тамхинд донтож байна вэ? Өнөөдөр таны татсан нэг ширхэг тамхи маргаашийг танд бэлэглэх уушгийг чинь хөнөөж байгаа гэдгийг та энэ цагт дахин нэг бодоод үзээрэй.

Үхлийн энэ хар сүүдрээс зөвхөн мэдлэг л таныг аварна. Хүн хэлэхээс нааш ухаардаггүй гэдэг шиг. Өвчин зовлон өөрт нүүрлэж байж бид ухаарах ёстой гэж үү? Хавдар биднийг нэг нэгээр нь авч одохыг хүсч байна. Дайснаа дарахын тулд бид дайсныхаа талаар хамгийн сайн судалж мэдсэн байх хэрэгтэй. Хавдар бидэнрүү чиглээд ирэхэд бид үнэрээр нь таньж,

дуу хоолойгоор нь ялгаж урьдчилан сэргийлэх арга, ур ухаан та бидний гарт байна.

Өвчин, үхэл ч мөн адил хэлж ирдэггүй. Гэхдээ үхлээс урьдчилан сэргийлэх мэдлэгийн хүч бидэнд бий. Энэ мэдлэг дээрээ урьдчилан сэргийлэх үзлэгийг түүн дээрээ тамхи гэгч хорт зуршлаас салах эрүүл шийдвэрийг нэмээрэй. Хавдраас хайртай дотны хүмүүсээ аврахын тулд, мөн өөрийгөө ч аврахын тулд тамхийг таягдан хаях эрх чөлөө надад байна. Хайртай дотны хүмүүсээ хар тахлын нөлөөнд алдахгүйн тулд өнөөдрөөс би халаасандаа гал авч явахгүй мөн бусдаас тамхины гал гуйхгүй ээ.

Шувуу сүүдрээс өндгөө нуудгийн адил хавдар чамаас би өөрт байгаа бүхнээ нуумаар байна.

Bolod.mn С.Мөнх-Од