-Миний мөрийн хөтөлбөр маш товчхон бас тодорхой. МҮХАҮТ цаашид энэ хөтөлбөрийг барьж ажиллах ёстой гэж үзэж байгаа. Манай улс 1992 онд шинэ Үндсэн хуулиа баталсан. Үндсэн хууль дотор манай эдийн засгийн хамгаалалтын асуудлууд бараг бүхэлд нь тусгасан. Гэхдээ тэр нь унтаа байдалд явж ирсэн. Танхимын шинэ бүрэлдэхүүн тэрхүү унтаа байгаа хуулийн зүйл заалтуудыг сэрээхийн төлөө ажиллах учиртай. Ялангуяа Үндсэн хуулийн 5.1, 5.4, 14.1, 14.2, 16.3, 16.4, 16.8, 16, 10, 16. 11, 16.13, 16.14, 16.16, 19.1, 62.2 дахь заалтуудыг нягт уялдуулж ажиллах ёстой. Гол заалтууд нь төр бүх өмчийн харилцааг хүлээн зөвшөөрч хүндэтгэлтэй хандана гэсэн. Гэтэл бид төрийн болоод нийтийн хамааралтай өмчийн тухай томоохон хуульгүй явж ирсэн. Эндээс улстөр, бизнесийн хамаг будлиан гараад байгаа юм. Уул уурхайн бүх асуудал ч тэр. Үндсэн хуулийн 14-ийн 1, 2 дахь заалтууд бол иргэдийн аж ахуй чөлөөтэй эрхлэх эрх, өмчтэй байх эрх, олсон өмчөө захиран зарцуулах эрхийн тухай байгаа. Энэ гурван зүйл дээр аливаа төрийн бодлого, систем ажиллах ёстой. Жишээ нь, татварын бүх систем гарч байгаа төрийн бодлогууд дээрх гурван асуудлыг яаж хангаж вэ гэдгээр биелэгдэх ёстой. Тийм учраас төр, танхим хоёр хамтран ажиллана гэдэг бол энэ зарчмаа барина гэсэн үг. Үүний дараагийнх нь эвлэлдэн нэгдэх гэхчлэн чухал заалтууд бий. 16 дугаар зүйл дээрх бас нэг онцгой заалт нь аливаа иргэн шүүх засаглал, цагдаа, хүчний байгууллагатай яаж харилцах вэ, тэднээс яаж хамгаалагдах вэ гэдэг асуудлууд байдаг. Өнөөдөр манай бизнесийн орчин бохир, макро төвшний алдаанаас болж манай бизнесмэнүүдийг гэмт хэрэг рүү татан оролцуулах ажлууд ихээхэн хийгдэж байгаа. Үүн дээр ч гэсэн бид дуу хоолой болж явах ёстой. Үндсэн хуулийн 19.1 дээр бол маш чухал заалт бий. Төрийн буруутай үйл ажиллагаанаас болж иргэн хохирвол төр хариуцна гэдэг бол маш том үаалт шүү. Томоор харвал эдийн засгаа төр зохицуулна гэж бий. Тэр зохицуулалтаас болж асуудал үүсвэл үүрнэ гэсэн үг. Тухайлбал, инфляцийн 30 хувийг хэлээд байгаа хэрэг, валютыг хэт нэг салбарт бөөгнүүлж хаячихаад тэрнийх нь гор гарч ирж байгаа. Энэ бүхэнд төр хариуцлагаа үүрэх үү. Түүнээс гадна Үндсэн хуулийн 62 дугаар зүйл дэх нутгийн өөрөө удирдах байгууллагын асуудал байна. Энэ байгууллага бол ардчиллын дөрвөн баганын нэг, түүнээс гадна манай танхим, ТББ-ууд байна. Тэдний мөн чанарыг сайн гаргаж ирэх юм бол ардчилал өөрөө баталгааждаг. Тиймээс тийш нь алхмууд хийнэ. Миний мөрийн хөтөлбөр ердөө энэ л байгаа юм. Энэ асуудлууд өнөөдөр манай Үндсэн хуульд байдаг ч бараг мартчихаад байгаа нь аюултай.

-Тэгвэл ажлаа хүлээж аваад хамгийн түрүүнд, тухайлбал алийг нь эхэлж хийх вэ?

- Миний зорилго тодорхой, хамгийн эхэнд хийх ажил бол Ил тод байдлын тухай хуулийг батлуулна. МҮХАҮТ төр засагтай харилцдаг, хамтарч ажилладаг, Монгол Улсын хуулиар зөвшөөрөгдсөн бизнесийн орчныг хамгаалдаг байгууллага. Тиймээс нэгд, Ил тод байдлын тухай хуулийг батлуулах бүх бололцоог хангахын төлөө УИХ-ын дарга З.Энхболдтой бүх шугамаар хамтарч ажиллана. Энэ хуулийг өнгөрсөн тавдугаар сард хэлэлцэж батлах ёстой байсан ч хойшилсон. Уг нь тэр үед баталчихсан бол өнгөрсөн долдугаар сарын 1-нээс арваннэгдүгээр сарын 1-ний хооронд манай санхүүгийн реформ эхэлчих байлаа. Улстөрийн нөхцөл байдлаас болж энэ хууль батлагдаагүй. Өнөөдөр энэ хууль гарснаар хамгийн гол нь санхүүгийн системийг зөвөөр ашиглах, компани, хувь хүн, иргэд санхүүгийн хүчтэй механизмыг ашиглан өөрийн хөрөнгө, эд баялгаа өсгөх бүх бололцоо бий болно. Хоёрт, Ерөнхий сайдтай хуулийн чиглэлд бүх талаар хамтарч ажиллахаар төлөвлөсөн. Дээр нь ойрын үед батлагдах Өмчийн тухай хуулийн асуудал байна. Хүчтэй хууль гаргаж байж аливаа хуулийн этгээд, иргэдийн өмчийг хамгаалах нь чухал. Манай хамгийн том өмч бол төрийн нийтийн өмч байдаг. Өмчийг дагаж аливаа бизнес, баялаг үргэлжилж явдаг. Тиймээс энэ чиглэлд анхаарна. Мөн Ерөнхий сайд Ч.Сайханбилэгт тавих нэг томоохон асуудал бий. Тэр бол МҮХАҮТ-ын байрны тухай юм. МҮХАҮТ-ын ерөнхийлөгчөөр С.Дэмбэрэл дарга 16 жил ажиллаад уржигдар албан ёсоор, өөрийн хүсэлтээр ажлаа хүлээлгэж өгсөн. Бидний ажил явуулах, оршин тогтнох орон зай, нөхцөл бол танхимын байр байдаг. Энэ байр маань хэдийгээр С.Дэмбэрэл дарга болон түүний баг 2002 оноос хойш идэвхтэй хөөцөлдөж, БНХАУ-ын тусламжаар МҮХАҮТ-д зориулж барилгыг нь бариулсан ч өнөөг хүртэл төрийн өмчид байгаа. Тэр битгий хэл, ирэх гуравдугаар сарын 15-нд түрээсийн хугацаа нь дуусна. Тиймээс ажиллах гол орчин болсон танхим болон Арбитрын шүүх байрлаж байгаа энэ байраа менежментийн хувьчлал хийх юм уу, ямар нэгэн байдлаар авах аргыг сүвэгчилж Ерөнхий сайдтай хамтарч ажиллая гэж бодож байна.

-Ерөнхийлөгчтэй хамтарч ажиллана гэсэн. Ямар асуудлаар?

-Төрийн тэргүүнд нэг асуудлыг тавина. Учир нь Ерөнхийлөгч шүүх, засаглалтай хамтарч шүүхийн реформ хийж байгаа. Тэр дотор гээгдэж байгаа томоохон зүйл бол Арбитрын шүүх юм. Өнөөдөр Арбитрын шүүх нь гэрээ, хэлцлийг хамгаалдаг, тэр нь бизнесийн хамгийн том хамгаалалт болдог. Тиймээс тэр чиглэлд анхаарч ажиллана. Түүнээс гадна төлөвлөсөн ажлууд бас бий. Тухайлбал, Монгол Улс даяар хамарсан хямралын асуудал. Хямралаас төр, хувийн хэвшил ялгалгүй мөр мөрөө дэрлэж хамтдаа л гарна. Хямрал бодитой нүүрлэснийг бид бүгд ойлгож, мэдэрч байгаа. Үүнээс болж өмнөх Засгийн газар унаж, дараагийнх нь саяхнаас эмхлэгдэж гарч ирэх гэж байх шиг байна. Тиймээс хямралыг хамтдаа туулна гэж бодож байна.

-МҮХАҮТ-ын ээлжит их хурлаар шийдсэн нэг том асуудал бол дүрмээ шинэчиллээ. Гол өөрчлөлт нь юу байв?

-МҮХАҮТ-ын дүрэм 16 жилийн өмнө батлагдсанаас хойш огт салхи ороогүй байсан. Тиймээс дүрэмдээ нэлээд өөрчлөлт оруулсан. Цаашид шинэ дүрмээр явна. Шинэ дүрэмд танхимын удирдлагын эрх, үүргийг бүрэн зааглаж өгсөн. Өмнө нь бодлого гаргах, гүйцэтгэх болон Арбитрын даргын ажил бүгд нэг хүн дээр төвлөрч байсан. Дүрмээ шинэчлэн баталснаар гүйцэтгэх захирал нь танхимын ерөнхийлөгч болно, бодлогын ажилд оролцохоос өдөр тутмын ажилд оролцохгүй гэхчлэн нэлээд асуудлыг цэгцэлсэн. Энэ бол бодлогын төвшний асуудал. Жирийн бизнесмэнүүд бол Ил тод байдлын тухай хууль гаргахын төлөө явна.

-Эдийн засгийн хямрал улс орныг бүхэлд нь хамарсныг та түрүүнд тодорхой хэлсэн.Ам.долларын ханшийн өсөлт, татварын дарамт, данс хаадаг гэхчлэн зовлон бэрхшээлийг бизнесийг эрхлэгчид тоочдог. Ил тод байдлын тухай хуулийг батлуулчихвал нэлээд асуудал шийдэгдэх ч түүнээс өөр анхаарах, чиглүүлэх ямар ажлууд байна?

-Ил тод байдлын тухай хуулиа батлуулчихвал байдал нэлээд хөнгөрнө. Түүнээс гадна бизнес эрхлэгчид, пүүс, компаниуд ч ажлаа шинээр эхэлнэ. Энэ нь төр, хувийн хэвшил, хувь иргэнд ч хамаарна. Яваандаа манайх татварын системийг өөрчлөх хэрэгтэй. Одоо бол гол орлого аж ахуй нэгжийн нуруун дээр яваа шүү дээ. Ойролцоогоор 500 аж ахуй нэгж татварын орлого өгдөг. Бусад нь ажлын байр хангадаг. Ирээдүйд татварын систем хувь хүний орлого дээр суурилах юм. дээр нь Ил тод байдлын тухай хууль батлагдаж гарснаар НӨАТ-ын хуулийн татварын буцаан авалтаар иргэн, аж ахуй нэгж яалт ч үгүй татвараа төлдөг тийм байдал руу очих ёстой байгаа юм. Өнөөдөр яриад байгаа аж ахуй нэгжийн данс хаагдчихлаа, болохгүй бүтэхгүй байна гэдэг ихэнхдээ хоёр тайлан баланстай холбоотой. Дээр нь өнгөрсөн хоёр жилийн хугацаанд төрийн мөнгөний бодлого болон макро эдийн засгийн алдаанаас болж манай мөнгөний ханш 30-40 хувь унасан. Энэ уналтаар манай бизнесмэнүүдийн сүүлийн 4-5 жилд олсон ашиг бараг бүгд байхгүй болсон. Одоо тэд зөвхөн ажлын байраа яаж ийгээд барих, цалингийн фондоо барихын төлөө чардайж ирэх оны хавартай золгочих санаатай байна шүү дээ. Ингэж чардайж ядарч байх үед нь нэмж зодож цохиод байх шаардлага хэрэггүй. тэгэх тусам хэцүү болно. Тиймээс л энэ зудыг бид хамтдаа туулахаас өөр арга байхгүй гэж хэлээд байгаа юм шүү дээ. Дээр нь бид татварын шинэчлэл, санхүүгийн реформоо хийхгүй бол зогсолтод орчихож байгаа юм.

-Та түрүүнд төр, хувийн хэвшил гэж ялгалгүй хямралыг хамтдаа туулна гэлээ. Бизнес эрхлэгчид болохоор төр бидний үгийг сонсохгүй өөрсдийнхөөрөө шийдвэр гаргаад байна гэж шүүмжилдэг шүү дээ. Энэ талаар та юу хийх вэ?

-Танхимын шинэ бүрэлдэхүүн яаж бүрэлдэх нь вэ гэдгийг харж байгаа. Одоо МҮХАҮТ-ын бүрэлдэхүүн өмнөхөөс арай өөрөөр ажиллах ёстой. Бодлого гаргаж байгаа гол хүний хувьд шийдвэр гаргагчидтай тулж ажиллана. Хамгийн ойрын үед хийх ажил бол макро эдийн засагчидтай уулзалт хийх хэрэгтэй байна. Бас эдийн засгийн инситутууд байна. Тухайлбал, МУИС, Санхүү, эдийн засгийн дээд сургуулийн эрдэмтэн, докторуудыг юуны өмнө цуглуулж макро эдийн засагт юу болов, Монгол Улсын сүүлийн 23 жилийн эдийн засгийн байдалд юу болоод өнгөрөв, ялангуяа бидний ярьдаг дөрвөн хямралын тухай, тэрхүү хямралын гарц нь төрийн сангийн бодлогуудаа цуглуулж байсан туршлага, төрийн мөнгөний бодлогод баримталсан зүйдүүд байгаа. Тэгээд таны хэлж байгаа бизнесмэнүүдийн үг шийдвэрт тусдаггүй гэдэг асуудал бий. Учир нь намрын налгар хэдэн өдөрт хууль батлахад танхим хүчтэй дуугарч байх ёстой юм. Макро төвшний асуудал шийдэгдвэл микро төвшинд асуудал шийдэгдэнэ. Тэгэхдээ хугацаа бий.

-МҮХАҮТ-ын өмнө ажиллаж ирсэн залгамж чанар, томоохон бодлогын ажлууд таны үед хэрхэн үргэлжлэх бол?

-Ний нуугүй хэлэхэд, С.Дэмбэрэл дарга надад ийм ачаа үүрүүлчихсэн юм шүү дээ. Олон хүн надад хандаж танхимын даргад нэрээ дэвшүүлээч гэсэн, би заалнаас намайг дэвшүүлье гэвэл журам эвдэнэ. Шинэ журам гаргаад эхнээс нь эвдээд байвал хэцүү байсан учир өргөдлөө өгчихсөн байсан. Гэтэл С.Дэмбэрэл дарга нэрээ татчихсан. Тэр хүний нэрийг нь татуулахгүй байх гэж би баахан юм болсон. Яагаад гэвэл, хямралын хүнд үед УИХ-тай холбогдож байгаа тэр хүний ноён нуруу бидэнд хэрэгтэй байна шүү дээ. 2000 онд С.Дэмбэрэл даргыг сонгогдоход Монгол Улс хямралтай байсан, 2007 онд ялгаагүй, 2009 онд мөн тийм байсан. Тэгвэл тэр хүн хүнд байдалд аваад гарч байсан. Туршлага нь, зангараг нь, ялангуяа УИХ-ын гишүүний хувьд одоо ярьж буй хуулиудыг баталж гаргахад маш их түшигтэй. Болдогсон бол дахин сонгогдоод дараа нь ажлаа өгч болно шүү дээ гэж ятгаад дийлсэнгүй. Өөрийнх нь мэдрэмж байсан байх, дараагийн багт ажлаа шилжүүлье гэсэн. Цаашдын ажлыг танхимд бүрэлдсэн баг, тэдний оруулж ирж байгаа зорилго шийднэ. Би аль болох танхимыг идэвхтэй байдалд оруулахыг хүсч байгаа. Үнэндээ хуралд нь орж байснаас дотор нь тэр бүр орж үзээгүй шүү дээ. Тэгэхээр одоо орж үзнэ, цаашид хийх ажил, алхмуудаа тодорхойлж хэрэгжүүлнэ. Ийм л байна.

Ч.ҮЛ-ОЛДОХ

Эх сурвалж: "Зууны мэдээ" сонин