МАН-ын Эмэгтэйчүүдийн байгууллага болох НАМЭХ-ны 20 жилийн ой тохиож байгаа аж. Улстөрд эмэгтэйчүүдийн оролцоог хангах чиглэлээр чамгүй ажил амжуулах болсон тус байгууллагын Баруун бүс хариуцсан нарийн бичгийн дарга, Хүнс, хөдөө аж ахуйн дэд сайд асан Ж.Саулетай ярилцлаа.

-Улстөрийн намын дэргэд эмэгтэйчүүдийн байгууллага ажиллаад 20 жил болно гэдэг зарим улстөрийн намтай нас жацуу байна. Ололт амжилт бас алдаа юу байв?

-Энэ ойг ирэх 15-нд тэмдэглэх гэж байна. Хэдийгээр намын дэргэдэх байгууллага боловч Монголын нийт эмэгтэйчүүдийн эрх ашгийн төлөө ажиллаж, эхчүүд эмэгтэйчүүдийн талаар төрийн том бодлогын баримт бичгүүд энэ холбооны гишүүдийн хүчин чармайлтаар гарч байсан. Сү.Батболдын Засгийн газрын үед Жендерийн тэгш байдлыг хангах тухай хуулийг батлуулж чадсан. Сонгуулийн шинэчилсэн хуульд  УИХ-д нэр дэвшигчийн 25-аас доошгүй хувь нь эмэгтэйчүүд байна гэсэн заалтыг оруулж батлуулсан. Мөн аль ч шатны сонгуульд нэр дэвшигчийн болон томилгооны 25-аас доошгүй хувь нь эмэгтэйчүүд байна гэж намын дүрэмдээ заасан. Манай намын бусад намуудаас ялгагдах гол нэг онцлог нь боллоо. УИХ-ын гишүүн Д.Оюунхоролын санаачилгаар одонтой эхчүүдийн мөнгөн урамшуулал олгох асуудлыг хуулчилж чадсан. Миний бие ХХААХҮ-ийн дэд сайд байх хугацаандаа анх удаа эмэгтэй малчдын хөдөлмөрийг үнэлж, эмэгтэй улсын аварга малчин төрүүлж байсан. Харамсалтай нь, Шинэчлэлийн Засгийн газрын үед энэ ажил бүрэн зогссон. Зах зухаас нь дурдахад энэ мэтийн эмэгтэйчүүдтэй холбоотой бодлогын шинжтэй ажил цөөнгүй байна. Харин алдаа дутагдал гэвэл хууль тогтоох дээд байгууллагад эзлэх эмэгтэйчүүдийн тоог хоёроос ахиулж чадахгүй байна. Энэ нь эмэгтэйчүүдийн идэвхи санаачилга, зориг байгаа боловч эрэгтэй удирдагчдаасаа дэмжлэг авч чадахгүй байгаатай шууд холбоотой. НАМЭХ цаашдаа улстөржихгүй, эв нэгдэлтэй, идэвхи санаачилгатай байж, эмэгтэйчүүдийн эрх ашгийн төлөө хамтран зүтгэх ёстой юм.

-МАН сонгуульд ялагдаагүй хэмжээний суудал авчихаад эрх мэдэлгүй болсон хүнд үе. Үүнийгээ ч АН хүлээн зөвшөөрч хамтрахыг урих шиг боллоо. Ер нь ирэх сонгуульд илүү суудалтай гарахын тулд НАМЭХ-ны оролцоо юу бол?

-МАН олон жилийн турш засгийн эрхийг барьж, Монгол орныг өдий зэрэгт хүргэсэн  туршлагатай, тулхтай улс төрийн хүчин. Энэ намын нэг гол түшиг тулгуур нь намын дэргэдэх олон нийтийн байгууллагууд, түүний дотор НАМЭХ гэдэгтэй хэн ч маргахгүй. Учир нь, Монголын нийт хүн амын 51.7 хувь нь эмэгтэйчүүд, мөн манай 160 мянган гишүүний талаас илүү хувь нь эмэгтэйчүүд байна. Энэ бол хүссэн хүсээгүй ч тус намын нэг том багана нь эмэгтэйчүүд байна гэсэн үг. Тийм учраас ирэх сонгуульд эмэгтэйчүүдийн үүрэг роль онцгой чухал гэдэг нь үүнээс тод харагдаж байна. НАМЭХ ирэх сонгуулиудад намдаа ялалт авчрахын тулд анхан шатны бүх нэгжүүддээ хүрч, тулж ажиллаж эхэлсэн. Улам эрчимжүүлэх хэрэгтэй. Зөвхөн эмэгтэйчүүдийн дунд биш нийгмийн бүх давхаргад хүрч, зохион байгуулах шаардлагатай гэж үзэж байна.

-Улстөрийн намын дэргэдэх эмэгтэйчүүдийн байгууллага ямар байвал зохилтой вэ? Өнөөдөр МАН ч юм уу АН-ын дэргэдэх эмэгтэйчүүдийн байгууллага зохистой түвшинд ажиллаж, орон зайгаа олж чадаж байна уу?

-Би дээр улс төрийн намын нэг тулгуур багана нь намын дэргэдэх олон нийтийн байгууллага мөн гэж хэлсэн. Тиймээс энэ байгууллагын, тэр тусмаа эмэгтэйчүүдийн байгууллагын ач холбогдол, үүргийг дутуу үнэлж болохгүй. Учир нь, тус байгууллага  хэдийгээр намын дэргэдэх олон нийтийн байгууллага боловч Монголын эмэгтэйчүүдийн талаарх бодолгыг тодорхойлж, түүнийг хууль тогтоох дээд байгууллагаар батлуулахад онцгой үүрэг гүйцэтгэх ёстой юм. Харамсалтай нь, өнөөдөр янз бүрийн хүчин зүйлээс шалтгаалан манай олон нийтийн байгууллагуудад тийм боломж нь хомс байна. Үүнд эрхзүйн орчин, санхүү эдийн засгийн боломж, улс төрийн байгууллагын дэмжлэг зэрэг олон зүйл нөлөөлж  байна. Тиймээс орон зайгаа баттай олж чадсан гэж хэлэхэд учир дутагдалтай. Ер нь, НАМЭХ-ны үйл ажиллагаа нь намын үйл ажиллагааг эрчимжүүлэх, сайжруулахад бүх талаар тусалж, намын бодлого, шийдвэрийг эмэгтэйчүүдэд хүргэх, сурталчлах, тайлбарлан таниулах, тэдний идэвхи санаачилгыг дээшлүүлэхэд чиглэгдэх ёстой. Энэ зорилгыг манай байгууллага чадах чинээгээрээ хийж байна. Мэдээж цаашид шинийг эрэлхийлж хийх ажил их байна.

-Одоогийн НАМЭХ шинэ бүтэц бүрэлдэхүүнээр ажиллаж эхэлсэн анхны том ажил нь “Монголын эмэгтэйчүүдийн амьдралын чанарын судалгаа” юм байна. Энэ судалгааны дүн эмэгтэйчүүдийн амьдралын чанарыг сайжруулах бодлого болох бололцоо хэр вэ?

-Өнөөдөр эмэгтэйчүүдийн улс төрийн оролцоо, жендерийн тэгш байдал, эмэгтэйчүүдийн эсрэг хүчирхийлэл, эмэгтэйчүүдийн өвчлөлийн тухай тодорхой нэг сэдэв, чиглэлээр хийсэн судалгаа цөөнгүй ч монголын эмэгтэйчүүдийн амьдралын чанар, амьдралын наад захын хэрэгцээгээ хангах нөхцөл бололцоог тусгайлан судалсан тодорхой баримт бичиг алга. Энэхүү судалгаа нь урьд өмнө хийгдэж байгаагүй өргөн цар хүрээнд буюу олон тооны хүнийг хамруулсан. 21 аймаг, 9 дүүргийн 20  мянган эмэгтэйг хамарснаараа онцлогтой. Улсын хэмжээгээр хийсэн түүвэрлэлтээс харахад нийт 18 наснаас дээш эмэгтэйчүүдийн 56.4 хувь нь хөдөө орон нутагт үлдсэн 43.6 хувь нь Улаанбаатар хотод амьдарч байна. Тиймээс судалгааг тухайн бүс нутгийн 100 эмэгтэй тутмын  гурваас нь авсан  болно. Энэ утгаараа задлан шинжлэх судалгааг тоон судалгааны арга зүйтэй хослуулсан эмэгтэйчүүдийн амьдралын талаар урд өмнө хийгдэж байгаагүй суурь шинжтэй судалгаа.

Судалгааны үр дүнгээр гаргаснаар хот, хөдөөгийн эмэгтэйчүүдийн амьдралын чанарын олон талт асуудлуудын ялгаа бүсчилсэн онцлогийг илэрхийлж чадна. Ийм суурь судалгааг тодорхой жилийн давтамжтай тогтмол хийж байвал өмнөх судалгааны дүнтэй харьцуулах, алдаа оноог нь үнэлж цэгнэх, тодорхой стандарт үзүүлэлтүүдийг боловсруулах зэрэг олон талын ач холбогдолтой болно. Судалгааны дүнгийн тухай хэвлэлийн бага хурал хийж цаашид эмэгтэйчүүдийн талаар баримтлах бодлого, эмэгтэйчүүдийн улс төрийн болон нийгмийн оролцооны тухай бичиг баримт боловсруулах зэрэгт энэхүү судалгааны үр дүнгээс хийсэн санал дүгнэлтүүдийг тусгуулах ажлуудыг үе шаттайгаар хийнэ. Судалгааны нэгдсэн тайлан, дүнг нэгтгэсэн товхимол ном болгон хэвлүүлэн олны хүртээл болгон үнэ төлбөргүй тараана. Мөн судалгааны дүнгийн талаар олон нийтийн мэдээллийн хэрэгсэл, цахим хуудсаар ярилцлага, нэвтрүүлэг бэлтгэн гаргаж олон нийтэд таниулах ажлыг зохион байгуулна.

-НАМЭХ-ны шинэ бүтцээр та Баруун бүс хариуцсан Нарийн бичгийн дарга болсон. Танай бүсийн онцлог, давуу тал юу байна. Та хэрхэн ажиллаж байна даа?

-НАМЭХ-ны Баруун бүс хариуцсан нарийн бичгийн даргын сонгуульт ажлыг аваад хагас жил болж байна. Энэ хугацаанд манай байгууллага 1000 ээжийн чуулга уулзалтыг зохион байгууллаа. Бүх дүүргийн эмэгтэйчүүдтэй уулзалт хийж, санал бодлыг сонслоо. Мөн эмэгтэйчүүдийн эрхийг хамгаалах өдрийг угтаж уран гарт эмэгтэйчүүдийн бүтээлийн үзэсгэлэн зохион байгуулсан. Өнгөрсөн Наурызын баярыг угтаж уулзалт болон соёлын арга хэмжээнүүд зохиосон. Түүнчлэн МАН-ын ажилтнуудын Баруун бүсийн зөвөлгөөнийг Улаанбаатар хотод амжилттай явууллаа. “Баруун бүсийн эмэгтэйчүүдийн хөгжлийн төлөө” ТББ-тай хамтран ажиллаж байна. Мөн Баруун бүсийн эмэгтэй сэтгүүлчдийн клубыг зохион байгуулж, хамтран ажиллаж байна. Он гараад баруун аймгуудад очиж ажиллах төлөвлөгөөтэй байна. Ер нь, баруун аймгууд бол бусад аймгуудаас ихээхэн ялгаатай. Төвөөс алслагдсан, амьдралын өртөг өндөр, ард иргэд, тэр тусмаа эмэгтэйчүүд эрүүл мэндийн болон бусад нийгмийн тусламжийг тэр болгон цаг тухайд нь авч чадахгүй байна. Эмэгтэйчүүдийн хөдөлмөрийн үнэлэмж бага, Жендерийн тэгш байдлыг хангах тухай хууль Завханаас бусад аймагт хэрэгжилт нь муу байна. Баян-Өлгий аймагт жендерийн асуудал бүр ч хүнд байна. Цаашид энэ талаар нэлээд ажил хийх шаардлагатай. Энэ асуудал эмэгтэйчүүдийн асуудлыг хариуцсан олон улсын байгууллагуудын ч анхаарлын төвд байна. Харин давуу тал гэвэл баруун аймгуудад гэр бүл салалт бага, хараа хяналтгүй хүүхэд бараг байхгүй. Энэ бол ихээхэн олзуурхууштай үзүүлэлт.

-Ойн үйл ажиллагааны зохион байгуулалтаас товч танилцуулна уу?

-НАМЭХ-ны 20 жилийн ой ба “Эмэгтэйчүүд нийгмээ өөрчилж чадна” нэрийн дор баярын өдрөөрөө Үндэсний чуулган зарласан байгаа. Есөн дүүрэг, 329 сумаа 1000 төлөөлөгч оролцоно. Ойн арга хэмжээг угтаж хэд хэдэн ажлын хэсэг байгуулагдаж, олон талт арга хэмжээ зохион явуулсан. Энэ ажлыг бүх хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр сурталчилж, ном товхимол, альбом хэвлэн гаргаж, дээр дурдсан “Эмэгтэйчүүдийн амьдралын чанарын  судалгаа”-г орон даяар явуулж, дүнг гарган бэлэн болгосон.

-Үндэсний чуулганы ач холбогдол юу вэ?

-Энэ бол ойрын жилүүдэд зохион байгуулагдаж байгаагүй томоохон арга хэмжээ. Хамгийн гол нь, эх орны бүх өнцөг булангаас эмэгтэйчүүдийн 1000 төлөөлөл оролцож, санал бодлоо чөлөөтэй илэрхийлж, тулгарч буй бэрхшээл, тулгамдсан асуудлуудыг тал бүрээс хэлэлцэх болно. Ойн арга хэмжээг угтаж орон даяар 20 мянган эмэгтэй дунд явуулсан “Монголын эмэгтэйчүүдийн амьдралын чанарын судалгаа”-ны үр дүнг танилцуулж, үүнийг үндэслэн цаашид авах арга хэмжээний талаар санал бодлоо солилцох болно. Мөн МАН-ын 2016 оны УИХ-ын сонгуулийн мөрийн хөтөлбөрт эмэгтэйчүүдийн талаар оруулах бодлогын шинжтэй асуудлуудыг шүүн хэлцэнэ. Ер нь, энэ арга хэмжээ бол үндэсний хэмжээнд зохион байгуулж байгаагаараа онцлог бөгөөд эмэгтэйчүүдийн нийгэм-улс төрийн идэвхийг дээшлүүлж, НАМЭХ-ны болон орон нутагт байгаа түүний салбаруудын үйл ажиллагааг сайжруулахад чухал ач холбогдолтой. Ер нь, ийм олон эмэгтэйчүүд нэг дор цугларч намын удирдлагад санал бодлоо хүргэх боломж тэр бүр олдохгүй. Тийм боломжыг эмэгтэйчүүддээ олгож, намын удирлагуудын санал бодлыг сонсож, нүүр тулж уулзаж байгаагаараа онцлог юм. Тус чуулганаас Монголын нийт эмэгтэйчүүдэд хандаж Уриалга гаргах болно