Өр тавьчихаад хоёр жил гаруйн дараа өрийн менежментээ боловсруулдаг улс манайх л байдаг байх. Тэр тусмаа “3-4 жил орчмын дараа магадгүй ДНБ-ийхээ 40 хувьтай тэнцэх хэмжээнд очих бололцоотой” гэдгийг Сангийн сайдаас сонсох “гашуун” байна шүү. Ийм л эдийн засгийн хүндрэлийн төлөө хоёр жил цаг наргүй зүтгэсэн хэрэг үү. Одоогоор долоо орчим хувьтай байгаа эдийн засгийн өсөлтийг нэмэгдүүлж ДНБ-ий хэмжээг, улмаар түүний төсөвт нөлөөлөх нөлөөллөөр бид өрөө дарах юм гэнэ. Тэгэхээр төсвийн үзүүлэлтүүд хэчнээн чухал болох нь харагдаж байгаа биз.

Өмнөх Засгийн газрыг бодвол үнэнийг хэлчихдэгээрээ “шийдлийн” гэх Засгийн газар итгэл төрүүлж, бас чиг “бүсээ чангалаад” үзвэл сэргэчих юм болов уу гэсэн найдвар төрүүлээд байгаа юм. Ерөнхий сайд Ч.Сайханбилэгийн хэлдгээр “Ёроолдоо хүртэл унаж дуусаагүй байгаа дээрээ үндэсний зөвшилцөл, нэгдсэн хүч, нэгдмэл үйл ажиллагаагаар эрсдлийг давах” нь хамгийн зөв шийдэл байсан ч байж мэдэх юм. Тиймээс ч эхний дохио болж олон улсын хөрөнгийн бирж дээр Монголын хувьцаануудын ханшийн үзүүлэлт эергээр өөрчлөгдөж, Тавантолгойн ордыг эдийн засгийн эргэлтэд оруулах шийдвэр гарч эхэллээ.

Өнөөгийн үнэ цэнээр илэрхийлсэн улсын өрийн хэмжээ оны сүүлээр 11.5 их наяд төгрөг буюу ДНБ-ий 53 хувь байх төлөвтэй байна. 2013 онд банкны нийт системийн зээл олголт 54 хувиар өссөн.Энэ дүн 2014 онд 20 хувиас бага байх төлөвтэй байна.Өнгөрсөн жилд 30 орчим хувиар өсч байсан мөнгөний нийлүүлэлт энэ онд 9 хувьтай байхаар байна. Тэгэхээр гуравхан жилийн дотор долоо гаруй дахин буурсан хөрөнгө оруулалтын үзүүлэлт одоо сэхээд босдоггүй юмаа гэхэд мөлхөх найдвартай болж эхлэв.

Мэдээж сайн, сайхан үр дүнд хүрэх замд нь “Хасъя, багасгая, тэсье, тэвчье” гэдэг хүсээгүй үгээ хэлж, хүсээгүй замаараа заавал алхаж байж хүссэн түвшиндээ хүрэх болох нь. Дээрх үгсийг “хоолой зангируулан” хэлсэн Ерөнхий сайдад ч ийнхүү “тунхаглахад” амаргүй байсныг ойлгохоос аргагүй юм. Учир нь энэ “зам”-д хэчнээн аж ахуйн нэгж үүдээ барьж, ажилгүйдэл нэмэгдэж, олон өрхийн амьдрал хүндрэхийг таашгүй боловч эрсдэл, золиосын үнэтэй тэр үр дүнд очихоос өөр замгүй.

Сүүлийн хэдэн жил дараалан орлогын төлөвлөгөө огт биелээгүй. Айсуй оны хувьд ч ялгаагүй, Н.Алтанхуягтай хамт бүх хүндрэл, алдаа алсарчихгүй. Тиймээс шинэ оны босгон дээр “2015 онд бүхэл бүтэн нэг их наяд төгрөгөөр орлогоо хумихгүй бол суурь өвчнөөсөө хэзээ ч салахгүй. Бид нэг их наяд төгрөгөөр орлогоо хумих болохоор нэг их наядаар зарлагаа танахаас өөр аргагүй болно” гэсэн мэдэгдэл сонсоод барайгаад сууцгааж байна.

“Энэ жилдээ шинэ орон сууцны барилгыг мартъя”, “Сарын нийт орлого нь сая хэдэн зуугаас давсан өрхийн хүүхдийн 20 000-г түр орхиё”, оюутнуудад олгодог 70 000 төгрөгийг онц сурч байгаад нь цалин урамшууллыг нь өгье”, “Төрийн албан хаагчидыг тэтгэвэрт гарахад олгодог нэг удаагийн буцалтгүй тусламжинд салбар бүр харилцан адилгүй 12-36 сартай тэнцэх хэмжээний тусламж олгодог асуудлыг нэг мөр цэгцлэн салбар үл харгалзан 12 сараар тогтооё”, “Малчдад хандсан олон татаасаа нэг цэгцэлж, малын хөлийн татварыг нь ядаж орон нутаг нь өөрсдөө тогтоож өөрсдөө хэрэглэж байх эрхийг нь олгоё”.....Тасралтгүй хөврөх энэ олон тэвчээр “шийдлийн” Засгийн газрын шийдвэртэй, зоригтой алхмуудын нэг болж байгааг хүлээн зөвшөөрөхөөс аргагүй болж байна.

Тэр ч байтугай түүхэндээ бараг анх удаа мэргэжлийн хяналт, нийгмийн даатгал, татварын байцаагч нар, улсын бүртгэл, халамжийн ажилтан төрөөр, төсвөөр дүрэмт хувцас нэртэйгээр өмсөж зүүхээ бэлдүүлэн жил тутам шинэчилж төсөвлөж байх нь дэндүү цамаан байгаа тул шууд зогсооё гэсэн шийдвэр гаргалаа.

Засгийн газраас төрийн албан хаагчдын тоо сүүлийн жилүүдэд нэмэгдсээр байгааг бууруулах зорилгоор багш, эмч нараас бусад албан хаагчдыг 15 хувиар бууруулах чиглэлийг өгсөн.Энэ арга хэмжээний хүрээнд төрийн 10-аад мянган албан хаагчид чөлөөлөгдөх тооцоо гарч байна.Хүндрэл нүүрлэсэн энэ цаг үед 10 мянган хүн ажилгүй болох амаргүй. Гэвч энэ эрсдлийг ч гаргахаар шийдэв бололтой. Мөн цалин хөлсийг ганц жилдээ нэмэхгүй, тэвчиж ойлгож хандах нь эдийн засагтаа илүү өгөөжтэй гэсэн. Энэ бүхэн Ч.Сайханбилэг гэдэг Ерөнхий сайд, түүний танхимынхны хувьд тун хэцүү шийдвэр. Тэр тусмаа сонгуулийн өмнөх жилийн босгон дээр “гараа өргөөд бууж өгөх” нь улстөрчийнх нь хувьд гашуун алхам байсан ч тэрбээр ард түмэндээ ойр, тэдэнд худал хэлдэггүй, төрийн үл хүчрэх үйл хэргийг түмний дэмжлэгтэйгээр хийхийн тулд зөв арга бодож олжээ.

Ард түмэндээ худал хэлэхгүй байна гэдэг тун учиртай. Ерөнхий сайд олон нийтэд таалагдаагүй алхам хийсэн ч “Аргагүйн эрхэнд” гэдгийг нь ойлгоно. Түмэн олноос нь ирж буй сайн энерги, их итгэл түүнд тусалж “үүр хаяарч” эхэллээ. Удахгүй нар мандана. Олон улсын шинжээчид хүртэл “Ийм аргаар явбал хямрал чинь дууслаа. Гутрах хэрэггүй” хэмээн мэдэгдэж эхэллээ. Хувьцааны ханшийн өсөлт, Тавантолгойн шийдэл үүнд том хүч нэмж эерэг сигнал өгөх болно.

Ч.Сайханбилэг гэдэг хувь улстөрчид “Өмнө нь ЗГХЭГ-ын даргаар ажиллаж байхдаа үүнийгээ хэлэхгүй яасан юм бэ” хэмээн “ам асууж” болох ч ингэлээ гээд юу ч өөрчлөгдөхгүй. Тэгээд чманай гол экспортын бүтээгдэхүүнүүдийн үнэ буурсан, гадаадын хөрөнгө оруулалттай холбоотой гаргасан сөрөг шийдвэрүүдэд түүнийг буруутгах нь учир дутагдалтай. Төлбөрийн тэнцлийн хүндрэл үүсч, төсвийн орлогын тасалдал асар өндөр гарахаар байгаа нь алдагдлыг ийнхүү өндөр гаргахад хүргэж байгаад нэг хүнийг буруутгах бус нийт бодлогыг, тухайн шийдвэр гаргагчдыг буруутгах учиртай. Дээр нь инфляци гэж ямар ч “рэйтинг өндөртэй” лидер гуайд захирагддаггүй том шалтгаан бий. Мөн л сүүлийн хоёр жилд баримталж ирсэн мөнгөний болоод төсөв, сангийн тэлсэн бодлогоор дамжуулан нийт эрэлтийг өсгөсөнтэй холбоотой. Түүнийг нэг хүн өсгөөгүй, нэг танхим өсгөсөн. Тэд одоо алдаагаа засах гэж байхад нь түших үү. Аль эсвэл ахин сонгууль явуулж УИХ, Засгийн газраа сонгож бөөн зардал гаргах уу. Энэ бүхнээс харахад итгээд үзье гэхээс өөр зөв гарц харагдахгүй байна.

Улсын төсөв эдийн засгийн эмзэг байдлыг улам даамжруулж байгаа.Төсвийн орлого энэ онд бараг 800 орчим тэрбум төгрөгөөр тасрах төлөвтэй байна.Зөвхөн энэ жилээ аваад үзэхэд төсвийн алдагдал Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хуулийнхаа хоёр хувийн хязгаарт орохгүй байх магадлал маш өндөр байгаа. Төсөвтэй ижил хэмжээний нүсэр зардлыг Хөгжлийн банкаар дамжаад хийгдсэн. Энэ зардлаа төсөвт суулгаж, нэг төсөвтэй болох ёстой.Төсөвт Хөгжлийн банкнаас олгосон зээлийг суулгавал алдагдал бүр өндөр хувьтай гарна.

Ямартай ч ирэх оны төсөвт тодотгол хийхээс өөр арга байсангүй. Тодотгол хийснээр шинэ Засгийн газрын хэрэгжүүлэх төсөв амьдралд ойрхон бууж ирэх байх.Мэдээж өнөөгийн нөхцөлд төсөвт тодотгол хийх нь эдийн засагт сайн мэдээ.

Иймд “Шийдлийн” Засгийн газрын эхний том даалгавар нь гадаадын хөрөнгө оруулалтын урсгалыг сайжруулах хэрэгтэй. Засгийн газар өөрчлөгдөх үед бодлого дагаад эргэдэг.Тиймээс бодлогын залгамж чанар хадгалагдах ёстой.Уул уурхайд түшиглэсэн эдийн засагтай орнуудын хамгийн зөв туршлагыг Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хуулиар гаргаж ирсэн.Энэ нь өсөж байгаа үед нь хадгалаад, унах үед нь хадгаламжаасаа зарцуулах тэр боломжийг олгох юм.Шинэ бодлого, шинэ ёс зүй, шинэ уур амьсгалыг бид хамтдаа бүрдүүлэх үүрэгтэй.

С.Мөнгөндөл