С.Зориг агсныг хөнөөсөн хэрэгт ял эдэлж байгаа Т.Чимгээгийн ээж Ц.Марууш төрсөн дүү Т.Өнөрмөнх нартай 

ярилцаж байна. Энэ хоёр хүн саяхан Т.Чимгээг эргэж очиход шоронгоос захидал бичүүлэхгүй гээд цаас үзэг оруулаагүй гэнэ. Тэгээд арга тасрахдаа Т.Чимгээгийн ярьснаар хэвлэлд ярилцлага өгч байгаа нь энэ.

-“Та нар хэвлэлд тэгтлээ ярилцлага өгч байгаагүй байх. Өөрсдийгөө танилцуулаад эхлэх үү?

Ц.Марууш: -Тэгье. Манайх Дорноговь аймгийн төвд, 4 дүгээр хороонд нь байдаг. Төмөрхүрдийн гэж айл л даа. Өвгөн минь таалал төгсөөд нэлээн хэдэн жил болж байна. Би хэдэн хүүхдүүдтэйгээ амьдардаг. Манайх таван хүү, дөрвөн охинтой айл. Чимгээ охидын том нь. Би Чимгээ болон хүүхдүүдтэй нь хамт амьдардаг юм. Насны эцэст муу юм үзэж, зовож шаналж явна даа. Миний нөхөр хуульч, прокурор хүн байсан. Өвгөн минь байсан бол биднийг ийм гашуун зовлонд учруулахгүй, шударга үнэнээр шийдүүлэх байсан болов уу гээд л харамсах юм даа. /Марууш хэсэгхэн уйлж суулаа./

–Энэ хэрэг явдал танайхны хувьд яаж эхэлсэн бэ?

Ц.Марууш: -Тэр, хүн мөчилж алаад шоронд орсон Амгаланбаатар чинь, Чимгээгийн нөхөр Бямбасүрэнтэй үеэл ах дүү нар. Амгаланбаатар шоронд орсноосоо хойш Чимгээ, Бямбасүрэн хоёр руу эргэж ир, мөнгө төгрөг хэрэгтэй байна гэж хэлүүлдэг л байсан юм билээ. Нэг нь хөхүүл хүүхэдтэй, нөгөө нь ажилтай, үргэлж эргэж тойроод байх боломж байгаагүй байх л даа. Тэгэж байснаа л Амгаланбаатар маань Чимгээ рүү мессеж бичиж эхэлсэн юм билээ. “Чи С.Зоригийг алаа биз дээ. Чамайг хэргээ хүлээхгүй бол ална хядна, бариулна” гээд л эхэлсэн гэдэг. Заримдаа болохоор хоёр ах намайг халамжилж сайхан байна гэсэн мессеж бичдэг байсан юм билээ. Тэгж байтал л гэнэт нэг өдөр охиныг маань Төв аймгийн автобусны буудал дээрээс 2015 оны наймдугаар сарын 31-нд баривчлаад явчихсан байсан. Охиноо хаа байгааг мэдэхгүй арваад хонож байснаа шоронд хоригдож байгаа сураг сонссон. Тэгтэл Чимгээгийн нөхрийн хамаатан Ганхуягийг бас аваачаад хорьчихсон. Зургаан сар болгоод сулласан л даа.

-“Чимгээг хаана ямар байдлаар хорьж байсан юм бол?

Т.Өнөрмөнх: -Төв аймгийн мөрдөнд хоригдож байсан. Маш хүнд дарамтад байсан гэдэг юм. Төв аймгийн хориход, эхлээд найман сар подвалийн хонгилд ганцааранг хорьсон гэсэн. Өрөөний нь таазны дөрвөн буланд аалзны шүлс хэрсэн, булан нь онгорхой, хаалганых нь доогуур зайтай, цементэн шалтай, дээр нь гишгэхэд шороо пургисан, хана нь хөгцтэй, чийг даасан, өдөр шөнө болж байгаа нь мэдэгдэхгүй, хонгилын өрөөнд, гадна орчинд юу болоод байгааг мэдэхгүй, балай хүн шиг болгочихсон гэдэг. Тэхэд нөгөө, хүн мөчилж алаад хоригдож байгаа Амгаланбаатар коридороор хорихын атаман шиг явдаг байсан гэх юм билээ. Тэгэхдээ “Хорин таван жилийн ялтай ялтанд шээх газар байна уу” гэж хашгичин, Чимгээгийн камерын онгорхой нүхээр хараад “Чи муу энд байгаа юм уу!” гэж заналхийлсэн гэдэг. Тэгээд ч зогсоогүй маргааш нь шөнийн 03 цагт камер онгойлгож орж ирээд 10-15 минут хэл амаар доромжилж, хэргээ хүлээ гэж дарамталж байгаад явсан гэдэг. Маргааш өглөө нь байцаагч Бямбажав полиграфийн шинжилгээ авах гэж шинжээчтэйгээ ирэхэд нь, эгч минь урьд шөнө болсон явдлыг хэлсэн байгаа юм. Тэгэхэд байцаагч нь “тийм юм болоогүй” гэж гүтгэсэн гэдэг. Энэ өрөөнд найман сар хориод 2016 оны таван сард дээд өрөөнд оруулсан юм билээ. Ээж биднийг уулзахаар юм ярьж чадахгүй уйлаад, намайг энэ харгис харанхуй газраас салгаж аваач гэж гуйдаг байсан. Миний эгч чинь зүрх муу, нойр булчирхай нь өвддөг, бие муутай хүн л дээ. Тийм хүнийг баривчилж, хилс хэрэг хүлээлгэхээр яаж тамлан зовоосон гээ.

–Чимгээг баривчлагдсанаас хойш танайхан ямар байдалтай амьдарч байна?

Ц.Марууш: -Зөвхөн Чимгээ биш, энэ айл бүхэлдээ сүйрлээ л дээ. Энэ хооронд олон эмгэнэлт явдал болсон. Хамгийн аймшигтай нь Чимгээгийн том охин 28 настай Өнөрцэцэг авто машины ослоор нас барлаа.

–Энэ ослын талаар хүмүүс янз бүрээр ярьж, шуугисан л даа. Зарим нь, зориудзохион байгуулалттай аллага ч гэх шиг болсон. Чухам юу болсон юм бэ?

Ц.Марууш: -Ээжийгээ хоригдсоноос хойш, одоогоос хоёр жилийн өмнө болсон хэрэг шүү дээ. Талийгаач Өнөрцэцэг маань үсчин юм. Ажлын газрын хэдэн хүн Сэлэнгэ рүү явж байгаад замын тойруу дээр машин нь онхолдож Өнөрцэцэг таалал төгсөөд бусад нь зүгээр. Хүн амины энэ ноцтой хэргийг нарийн шалгаж арга хэмжээ аваагүй. Чимээгүйхэн дарж өнгөрөөсөн. Эрүүл үлдсэн хоёр хүн нь хаана юу хийж явдгийг мэдэхгүй. Бид энэ аймшигтай осол хэргийг Чимгээгээс нуучихъя гэж гэр бүлээрээ шийдсэн юм. Яагаад гэвэл шоронд ядарч зүдэрч байхад нь сэтгэл санааны их дарамт болно. Аягүй бол солиорч ч мэднэ гээд таг нуусан. Осол гарснаас хэд хоногийн дараа Чимгээгийн нөхөр Бямбасүрэн эргэж очиж уулзсан. Болсон ослыг хэлэлгүй тойруулж яриад байсан чинь шоронгийн хуяг нь Чимгээгийн дэргэд “Энэ чинь цагаалганы юм байна. Танай ямар хүүхэд үрэгдсэн юм!” гээд зориуд санаа авахуулчихсан гэсэн. Чимгээ  эндээс бүх учрыг мэдэж, ухаан нь балартаж унах шахсан гэдэг. Ингэж дарамтлахын тулд, өнөөх тагнуулынхан зориуд хуягаар хэлүүлсэн байхгүй юу. Энэ хооронд Чимгээгийн хайртай эмээ нь нас барсан. Бямбасүрэнгийнх гэж энэ айлын зовлон ийнхүү барагдахгүй л байгаа юм даа. Сүүлд “Хэргээ хүлээчихсэн бол ийм зүйл болохгүй л байсан” гэсэн утгатай үг ч сонсогдож байсан гэдэг юм. Хүнд хилс хэрэг хүлээлгэхийн тулд дарамталж тарчлаадаг бүх л арга мэхийг хэрэглэдэг юм гэнэлэй.

–Чимгээ ер нь УИХ-ын гишүүн, төрийн сайдыг алчихаар хүн үү? Ер нь зан байдлыг нь товчхон ний нуугүй танилцуулахгүй юу?

Ц.Марууш: -Миний охин цагаахан сэтгэлтэй, хүнд итгэмтгий, өр зөөлөн хүн шүү дээ. Хамт ажиллаж байсан хүмүүс нь бүгд мэднэ дээ. Улаан шоргоолжны үүрийг холуур тойрч явдаг хүн, улс төрийн том зүтгэлтнийг хөнөөнө гэж байхуу даа. Төв газраар ганцаараа явж мэддэггүй хүн, төрийн сайдынхыг олж очоод амийг нь хөнөөчихлөө гэхэд хэн итгэх юм бэ?! Тагнуул, хуулийнхан дэндүү завхрал үйлдээд байна уу даа гэж бодох юм.

–Та нар Чимгээтэйгээ хэдий хэдийд ямар байдлаар уулзав?

Ц.Марууш: -Өнгөрсөн оны есдүгээр сард Эмэгтэйчүүдийн төв хориход очиж охинтойгоо уулзсан. Нөхөр, хүүхдүүдтэй нь очиж гурав хоног уулзах ёстой байсан боловч, тог тасарсан гээд хоёр хонуулаад л хөөсөн. Хэдэн эмэгтэйтэй нэг доор байсан. Хийсэн хэрэгтэй хүн бол шийдчихсэн, хувь заяатайгаа эвлэрчихсэн байх юм гэнэ. Чимгээ маань хийсэн хэрэггүй болохоор их хүнд хэцүү юм гэж байсан. Бас ганцааранг хорьж байсан. Өглөө 6 цагт босгоод орой 10 цаг хүртэл суулгачихдаг, хэвтүүлдэггүй хэцүү юм гэж байсан. Суугаагаараа үүрэглэж, хөдөлж болохгүй, жинхэнэ там-эрүү шүүлт юм гэсэн.

-Саяхан бас нэг уулзаа биз дээ?

Ц.Марууш: -Уулзлаа. Уул нь гурав хоног уулзана, хамт байна гэж очсон чинь, гурван цаг л болох шив дээ. Энэ сайд дарга нар шоронгоос захиа бичээд хэвлүүлээд байдаг болохоор нь охиноо өөрийнхөө байдлын талаар захиа бичээд аль гэсэн чинь хуяг нь цаас бал оруулахгүй гэж хориглосон. Тэгээд охиныхоо ярьсныг чадлаараа тогтоож, зарим ганц нэг нэр усыг нь нууцаар бичиж авсан. Тэр бүхнээ л танд ярьж байгаа нь энэ шүү дээ.

–Хүмүүс бол бүх зүйл Булганаас л хамаарна гэдэг. Нүүрэлдүүлэхэд л хэлээд өгнө гэдэг л дээ. Ер нь амьд гэрч Б.Булгантай уулзсан юм болуу?

Ц.Марууш: -Булгантай нэг ч удаа уулзуулаагүй гэсэн. Тэрээр өгсөн мэдүүлэгтээ, Чимгээг тэр үеийн зурагтай төстэй боловч, би мөн гэж хэлж чадахгүй гэсэн байдаг. Харин Амгаланбаатарыг хараад, манайд ийм хүүхэд орж ирээгүй, би эмч хүний хувьд чамд хэлэхэд мэдрэлээ үзүүл гэж хэлсэн байдаг юм билээ.

–Амгаланбаатар нь юу гэдэг юм бол?

Ц.Марууш: -Шүүх хурал дээр өмгөөлөгч нь Амгаланбаатараас “Чи яагаад худлаа яриад байдаг юм” гэж асуухад тэрээр: “Би худлаа ярьдаг. Олон жилийн ялтай учраас нар салхинд гарах гэж худлаа ярьдаг юм” гэсэн байна лээ. Охин минь бас нэг сонин баримт ярьсан. Сэжигтнүүдийг, аллага үйлдэхийнхээ өмнө нэг буудалд байрлаж байсан гэдэг шүү дээ. Тэр буудлын эзэн нь шүүх хурал дээр мэдүүлэхдээ, би буудлаа уг хэрэг явдал үйлдэгдсэн 1998 оноос хойш, 2002 оны үед нээгээд орлого муу байсан учир удаан ажиллаагүй хаасан гэсэн байгаа юм.

–Алуурчидтай шатан дээр зөрсөн хоёр хүний тухай их яригддаг байсан. Бодвол шүүх хурал дээр хөндөгдөө л биз. Охин чинь энэ тухай ярих юмуу?

Ц.Марууш: -Ярьж байна билээ. Гэрчээр татагдсан тэр хоёр хүний нэг нь байхгүй, нөгөө нь: 18 жилийн өмнөх хүмүүсийг одоо санахгүй байна. Гэхдээ энэ хүмүүс биш байх гэсэн гэнэлэй. Бас нэг гэрч, С.Зоригийн байрны гадаа Э.Бат-Үүл, С.Зориг хоёр зогсоод муудалцаж байхад хажууд нь байсан залуу энэ Амгаланбаатар мөн байна гэж гэрчилсэн гэдэг.

–Чимгээ өнөөдөр ямар байдалтай байх юм?

Ц.Марууш: -Гурван жил хүнд хэцүү нөхцөлд хоригдсон эмэгтэй хүн ямар олиг байхав дээ. Умгар өрөөнд, суугаа нөхцөлд байсаар байгаад нуруу нь дээшээ тэнийж чадахгүй, бөгтийж өвддөг, тахийсэн,  нойр булчирхай, ходоод нь өвддөг, зүрх нь өвдөөд зүүн гар нь даагдахгүй болсон, шөнө унтаж чадахаа больсон байна билээ. Гар дээр нь өссөн эмээгээ, хайртай охиноо алдчихаад байхад нь хүний ёсоор оршуулганд нь ч оролцуулаагүй болохоор сэтгэл нь хямралгүй яахав. Тэхэд, Тагнуулын ерөнхий газрын Бархасбадь гэж хүн “Нүгэл чинь нүдээрээ гарч байна даа” гэж тохуурхсан гэдэг. Миний охин шоронд үхвэл амийг нь Бархасбадь мэтийн хүн чанаргүй байцаагчдаас нэхнэ. /Уйллаа./

–Улсын ерөнхий прокурорын орлогч Г.Эрдэнэбат Чимгээгийн ар гэрийнхэн долдугаар сарын 8-нд эргэж очсон гээд ярьж байна билээ. Та нарыг, дуртай цагт нь уулзуулаад, анхаарал тавиад байдаг юмуу?

Т.Өнөрмөнх: -Худлаа. Долдугаар сарын 1-нээс шинэ хууль, Ерөнхийлөгчийн дахин сонгууль, баяр наадам гээд биднийг уулзуулаагүй шүү дээ. Уулзана ч гэж дээ, хэцүү. Чимгээ эгч маань уйлчихна. Ээж аргадаж тайтгаруулахыг бодно. Нус нулимстайгаа холилдсон үйл явдал болно. Хажууд хянагч хараад зогсчихно. Ийм нөхцлийн дунд л уулзахчаан болдог юм.

-Одоо та нарын хувьд ямар янзтай байна?

Ц.Марууш: -Чимгээгээс гадна, гэр бүлийн бид нар бол байнгын дарамтад байна. Тагнуулын ерөнхий газрын дарга Д.Гэрэл гэж хүн болсноос хойш тус газрын байцаагч Болд, Баттөмөр гэж хүмүүс манай аймагт очиж бидэнтэй уулзсан. Хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэлд бичиж, ярилцлага өгч болохгүй гээд биднийг гарын үсэг зуруулах гэсэн. Бид зураагүй. Үндсэн хуулиар бидэнд чинь үгээ чөлөөтэй хэлэх эрх нээж өгөө биз дээ. Тэгсэн чинь, ярилцлага өгөх, бичиж нийтлэх болвол прокуророос заавал зөвшөөрөл ав гэсэн. Мэдээж прокурор зөвшөөрөл өгөхгүй шүү дээ. Эрдэнэтийн хүмүүсийг ч бас ингэж дарамталсан гэсэн. Хэнээс, юу нуугаад байгаа юм бэ? Худал хуурмаг хэрэг зохиож, жирийн иргэдийг хэлмэгдүүлж байгаагаа л нууцлаад байгаа юм. Тагнуулын ерөнхий газрын дарга Б.Хурц өөрчлөгдөж, Д.Гэрэл гэж хүн болсонд итгэж байсан юмсан. Тэгтэл Б.Хурцаасаа долоон дор загнаж байх шив дээ. Манайхны хувьд зовлон бүхнийг үүрлээ. Дээшээ тэнгэр хол, доошоо газар хатуу гэгч л болоод байна.

-Та нар ер нь энэ тухайгаа, төр засгийн удирдлагуудад хандаж хэлдэг үү? Хэлдэг бол ямар хариу ирэх юм?

Ц.Марууш: -Хандахаар барах уу. Ерөнхийлөгч, УИХ-ын 76 гишүүнд бүгдэд нь захидал бичсэн. УИХ-ын тав зургаан гишүүн л хариу өгсөн. Бусад нь таг чиг. Хариу өгсөн хүмүүс нь, тэвчээртэй хүлээж бай. Энэ хэрэг үнэн мөнөөр шийдэгдэх цаг ирнэ л гэдэг юм. Уучлаарай, түрүү Өнөрмөнхийн ярьсан зүйл дээр би нэг зүйлийг нэмж тодруулмаар байна. Миний охин Чимгээ эхний найман сар Төв аймгийн мөрдөнд хоригдож байхдаа эмэгтэй хүн, тийм хүнд нөхцөлд зовлон даадагийг бие сэтгэлээрээ мэдэрсэн гэдэг юм. Анх хоригдохдоо өмсөж ирсэн хувцсыг нь сар гаруй солиулаагүй, бие засах 00-ын цаас, ариун цэврийн хэрэгсэл байхгүй, өрөөнд тавьсан хувиндаа бие засаад тэр муухай үнэртэйгээ холилдоод байдаг байсан юм билээ. Арга ядахдаа өгсөн хар цайгаар нь дотуур хувцсаа угааж өмсдөг байсан гэсэн. Өнөөдөр хорин нэгдүгээр зуунд, Ардчилсан Монголд эмэгтэй хүнийг ингэж хорьж тамлаж болдог юмуу. Одоо би бол энэ аймшигт хүмүүсийн гараас охиноо амьд мэнд салгаж авахсан гэдэг ганцхан бодолтой л явна. Хилс хэрэгт тамлагдаж байгаа охиныхоо төлөө өөрөөс шалтгаалах бүхнийг хийнэ.

***        ***        ***

Бидний яриа ийнхүү өндөрлөсөн юм. Тал нутгийн, тал шигээ уужим  сэтгэж чаддаг энэ буурал эмээ, охин хоёр лав худлаа яриагүй гэдэгт би итгэж байна. Манай тагнуул, хууль хяналтынхан, хөхүүл эмэгтэйг баривчилж ирээд ямар газар, яаж тамлан зовоосныг та нар зах зухаас нь мэдэв бололтой. Монголын тагнуул, хууль, хяналтын байгууллагынхан, цагаан сүүгээ гоожуулсан хөхүүл эмэгтэйг ингэж тамлан зовоож байхад нэг хэсэгт нь яаж хандаж байна?!Монголыг гадаадынхантай хамсан гучаад жил тонон дээрэмдсэн, газар нутгаа худалдаж, эх орон ард түмнийхээ үйл хэргээс урвасан, авлига, албан тушаалын наймаа хийсэн, хууль бусаар хөрөнгөжиж баяжсан сайд дарга нар урьдчилан хорих 461 дүгээр ангийн үүдээр оронгуутаа л өвчтэй болж, хань хамсаатнууд нь “Түүнийг л битгий үхүүлээрэй, үүнийг л битгий үхүүлээрэй” гэж сурталчлаад, шоронгийн эмнэлгийнхэн нь хүлээн авч хэвтүүлэн асаргаа тордолт хийгээд гаргаж байгаа нь нууц биш. 35 жил тээж яваа өвчин нь хорихын хаалгаар оруут л сэдэрчихдэг хүн ч байна. Энэ чинь хоёр өөр ертөнц шиг харагдаж байгаа биз дээ. Монголын мафи ингэж зохицуулж байдаг юм. Саяхан хоёр Ерөнхий сайд асныг нэг өдөр хэдхэн цагийн дотор “суллалаа”, “үргэлжлүүлэн хорилоо” гэсэн шийдвэрүүд гаргаж байгаа нь мафийн гар хөл болсон шүүх, прокурорын удирдлагуудын үнэн нүүр царайг харууллаа л даа. С.Зориг агсны амь насыг бүрэлгэсэн хэрэг, Монголын хууль хяналтын байгууллагуудын удирдлагыг утсан хүүхэлдэй шиг хөдөлгөж суугаа мафийн бүлэглэлийн ил далд удирдлагууд зайлаагүй цагт үнэн мөнөөр илрэхгүй юм байна.

Монголд хүний эрхийн тодотголтой олон байгууллага бий. Бүр улсын төсвөөс санхүүжиж, цалин хангамжаар цалгиж байдаг Монголын хүний эрхийн үндэсний комисс гэж байгууллага бий. Түүнийг Ардын намын ахмад зүтгэлтэн Ж.Бямбадорж гэж хүн олон жил удирдлаа. Радио телевизээр бараг “агсам” тавьдаг хэрнээ авсан арга хэмжээ байдаггүй. Намдаа, эрх баригчдад үйлчилж, НҮБ-ын хүний эрхийн байгууллагад сайхан илтгэл бэлдэж өгөөд л сууж байдаг. Иймээс хүний эрхийн үндэсний комисс гэж дарга нарын “далласан газар ил гарч, далайсан газар далд орж” явдаг энэ байгууллагыг татан буулгаасай гэж боддог.

Гэхдээ үнэн ялна.  Ард түмэн минь хүлээцтэй харж байгаарай.