Бид л түүхгүй, хилээрээ гаргахгүй байвал болох гээд байна

2018-07-05

Байгалийн өнгөт чулууны бизнес манайд дэлгэрээд багагүй хугацааг ардаа элээлээ. Усыг тэнцвэржүүлж байдаг өнгөт

чулууны нөөц улсын хэмжээнд ховордож, улмаар байгалийн эко системд сөрөг үр дагавар бий болгож байна. Тухайлбал, Хэнтий аймгийн Дархан, Бор-Өндөр, Галшар, Баянмөнх, Батноров, Биндэр зэрэг сумдын нутгаар 2012 оноос хойш хууль бус аргаар байгалийн өнгөт чулуу олборлож эхэлсэн байдаг. Жишээ нь, Батноров суманд 5-6 га, Дархан суманд 10 га газарт өнгөт чулуу олборлогчдын гарт өртөж, сүйтгэгджээ. Чулуу түүж байгаа хүмүүст захиргааны хариуцлага тооцон торгуулийн арга хэмжээ авдаг ч тэд дахиад л ирдэг байна.

Энэ үйлдлийг таслан зогсоох гэсэн Батноров сумын Засаг дарга Г.Тайванжаргал нэгдүгээр сарын 16-нд бусдад зодуулж, нүүрэндээ хүнд гэмтэл авсан талаар өмнө нь хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр нэлээд шуугисан. Тэрээр баруун нүдний ухархайн яс нь үргэлжилсэн 6 см цөмрөлттэй, үүнээс үүдэлтэй судас, шөрмөсүүд хавчуулагдсан, судсууд тасарсан, мөн нүдэндээ хүнд гэмтэл авсан тул 26-нд мэс ажиллаварт оржээ. Одоо түүний баруун нүдний хараа 25 хувьтай байгаа гэнэ.

Засаг дарга Г.Тайванжаргалын хэлж байгаагаар байгалийн өнгөт чулуу олборлогчид малчдын хонийг дураараа авч, айлын саравчинд майхнаа барьж хоол ундаа хийж идчихээд цогтой нурмаа үлдээснээс айлын саравч шатах гэх мэт дур зоргоороо авирласан, нутгийн иргэдийн амгалан тайван байдлыг алдагдуулсан үйлдлүүд их гардаг байна. Түүнчлэн тус сумын төрийн дөрвөн албан хаагч халдлага, сүрдүүлэгт өртсөн аж. Энэ асуудал шүүхэд ч шилжсэн байна.

Иймд хариуцлагыг чангатган торгуулиас гадна зөрчил гаргахад ашигласан тээврийн хэрэгслийг улсын орлого болгох ажлыг эхлүүлж, дээрх үйлдлийг гаргаад зугтсан болон чулуу худалдан авдаг /ченж/ иргэдийг эрэн хайх, хаягийг тогтоолгохоор цагдаагийн байгууллагатай хамтран ажиллаж байгаа юм. Гэхдээ энэ хариуцлага ч бас зөөлдөж байна. Толгой илээд өнгөрөх төдий хариуцлагын дор тоо томшгүй их ашиг олно гэсэн иргэдийн цуваа тасрахгүй байх нь ч аргагүй юм. Энэ нь иргэд хоорондын, төр, иргэдийн дунд үл ойлголцол, эрүүл мэнд, амь насны хохирол учруулах хүртэл эрсдэл дагуулж байна.

Энэ төрлийн олборлогч нар 10 гаруй аймгийн нутагт байгаа бөгөөд сүүлийн үед баруун аймгуудад тархсан бололтой. Батноровт гэхэд 7 аймгийн 27 сумаас нийт 500 гаруй хүмүүс чулуу түүж байгаа гэх албан бус судалгаа байна. Нэг л суманд энэ олон хүний хүч байгалийг сүйтгэж байгаа гэхээр нийт нутгийн газар нутагт техникээс дутахгүйгээр хэчнээн их хохирол учруулж байгааг шууд тооцоолох аргагүй юм. Үүнийг төрөөс дорвитой арга хэмжээ авч таслан зогсоохгүй бол газар болон түүний хэвлийг сүйтгэх, түүнчлэн газрын гүн рүү ухаж чулууг олборлож байгаа нь олон талын эрсдэлийг учруулж байна. Бидний гараар бидний нутгийг сүйтгүүлж, буцаагаад биднээс ашиг олох гэсэн харийнхны санааг ухамсарлах цаг хэзээ ирэх юм бол?

1980-аад оны сүүлч үе хүртэл миний санахын Дорноговь аймгийн Айраг, Их хэт, Даланжаргалан гэсэн гурван сумын нутаг бол байгаль ээжийн гайхам бүтээлийн өлгий, эгээ л эрдэнэсийн арал мэт байж. Энд хар хайрга үгүй, тэр аяараа өнгөт чулуугаар бүрхэгдсэн үзэсгэлэн төгс байгаль цогцлон байв. Гоёлын бүхий л төрлийн чулуу энд гишгэгдэн, нүд гялбуулан байдаг сан. Харамсалтай нь энэ богинохон хугацаанд тэр бүх чулууг хууль бусаар хил давуулж, хэдэн зуун мянга, сая тонноор нь гаргаж, хэн тэр их ашгийн төлөө газар нутгаа сүйрүүлсэн, сэтгэлээ худалдсан нь сонин. Одоо тэр нутаг нэг ч өнгөт чулуугүй болсон. Харин чулууны эрэл бусад нутаг руу нүүдэллэн шилжсээр. Мотоциклтой байсан залуу чулуугаа зараад ирэхдээ приустэй, дараа нь ирэхдээ ланд унаад ирдэг гэлцэж, газар ухагч, чулуу түүгчдийн бүл нэмэх сэдлийг төрүүлнэ.

Тэр бүх чулуунууд үнэт эдлэл болж эргээд эх нутагтаа ирэхдээ эздийнхээ халаасыг тэмтрэх нь эмгэнэлтэй. Байгалийн эко системийг тэнцвэржүүлэгч энэ гайхалтай нандин эрдэнээ харь оронд ямар ч татваргүйгээр хууль бусаар гаргачихаад, эцэст нь бид өөрсдөө ус ч үгүй, малдаа бэлчээр ч үгүй, нүд баясгаж, сэтгэл тэнийх байгаль ч үгүй үлдэх дээрээ тулах нь. Төр нь тоодоггүй, хатуухан хариуцлага ч үгүй энэ ажиллагаанд Монгол хүний сэтгэл цэг тавьж чадна. Түүгчээс эхлээд ченжээр дамжиж харийнхны гарт ороод гадагш гарах энэ бүх процессын хамгийн эхний шатыг бид өөрсдийн гараар хийж, хамгийн бага хувийг нь бид өөрсдөдөө хуваарилж байна гэхээр хайран биш гэж үү? Бид л түүхгүй, хилээрээ гаргахгүй л бол энэ бүхэн эцэс болно. Байгаль эх хэзээ нэгэн цагт энэ бүхний хариуг өгнө.

Уухайлан цээжээ дэлдэж, үндсэрхэг гэж хий орилох бус нутаг усаа, онгон байгалиа хайрлаж, хамгаалах нь бидний чинхүү хүсэл зорилго байх учиртай. Эх нутагт минь заяасан энэ өнгөт чулуунууд алт, нүүрснээс ч дутахгүй хосгүй үнэт эрдэнэ юм.

Өнөөдрийн өөхнөөс маргаашийн уушиг дээр гэдэг дээ та минь.