Залуу зураач Б.Од-Мэргэн саяхан Бэст Арт галерейд Монголын нууц товчоонос сэдэвлэсэн “Түүхийн бүдэг жимээр” нэртэй уран бүтээлийн үзэсгэлэнгээ гаргаж, үзэгч олондоо толиллуулжээ. Тэрээр сүүлийн үед уран зургийн салбарт хүч төрөн гарч ирж байгаа манай залуу зураачдийн нэг бөгөөд өнгөрсөн жилээс эхлэн бие даасан үзэсгэлэнгээ үзэгч түмэндээ толиллуулж эхэлсэн уран бүтээлчдийн нэг юм. Ингээд зураач Б.Од-Мэргэнтэй  ярилцсанаа та бүхэнд хүргэж байна.

-Сайн байна уу? Та манай уншигчдад эхлээд өөрийгөө танилцуулахгүй юу ?

Намайг Байдын Одмэргэн гэдэг. Миний хувьд урлагт дуртай, урлагт хайртай, бодитой чиглэлийн уран зургийг сонирхож зурдаг жирийн нэг зураач хүн. Урлагт хүн насан туршдаа суралцдаг гэж ярьдаг. Сүүлийн үед миний гол чиглэл болгож зурж байгаа сэдэв маань сэдэвт уран зураг болж байгаа. Сэдэвт уран зураг дотроо монголын түүх тэр дундаа Монголын нууц товчоонд болсон үйл явдлууд үнэхээр бодит болсон үйл явдал юм бол яг ямархуу байсан бэ гэдэг талаас нь зурахыг хичээж байна. Мөн дээрээс нь бодит уран зургийн оргил төрөл болох сэдэвт уран зургаар дагнан зурж байгаа.

Энэ нь хөгжмөөр бол симфони, утга зохиолоор бол роман гэсэн үг. Дэлхийн сонгодог уран зургийн талаар хүн бүхэн сайн мэднэ. Тэгвэл миний хувьд монголын уран зураг дэлхийн сонгодог уран зургийн төвшинд хүрч, дэлхийн сонгодог уран зургын нэгэн бахархал болоосой гэсэн чин хүсэл надад байдаг. Ийм чин хүслийн үндсэн дээр миний бие өнөөдөр монголын уран зурагт өөрийн өчүүхэн хувь нэмрээ оруулхын төлөө тасралтгүй хичээж, зурж, хөдөлмөрлөж явна.

-Саяхан та Бэст Арт галерейд “Түүхийн бүдэг жимээр” нэртэй бие даасан уран бүтээлийн үзэсгэлэнгээ гаргасан. Энэ талаараа манай уншигчдад ярина уу?

Ер нь би бол үнэмшихгүй бол зурж чаддаггүй хүн. Итгэл үнэмшил төрөхгүй бол зураг зурах боломжгүй байдаг. Гэтэл Бурхан халдун уул маань яг хаана байна гэж асуухаар хүн болгон янз бүрийн юм яриад Хэнтий аймгийн нурууны ерөнхий нэр нь Бурхан халдун уул ч гэх шиг, эсвэл 13 Бурхан халдун байдаг ч гэх шиг янз бүрийн яриа байсан. Энэ бүх янз бүрийн элдэв таамгаас болоод толгой эргээд эцэст нь яг алийг нь зурах вэ гэдэг нь ерөөсөө мэдэгдэхээ больсон. Тэгээд би эцэс сүүлдээ ер нь үүнийг өөрөө судалж үзэх нь зөв юм байна гэж шийдэн бие даан судалгаа хийсэн юм.

Тэгэх явцад азтай ч гэмээр үйл явдал болж Бурхан халдун уулыг тэмдэглэсэн 1904 оны газрын зургийг олсон. Тэгээд тэрнийхээ дагуу үнэхээр энэ Бурхан халдун уул маань Хэнтий хан уул маань мөн юм байна, бид нарын шүтдэг тэр жижиг уул маань Хэрлэнгийн эх болчихдог учраас нотлогдохгүй юм байна гэдгийг олж тогтоосон. Одоо бол миний санал болгоод байгаа зүйл юу вэ гэхээр Хэнтий хан уул нь бүхлээрээ Бурхан халдун уул мөн юм гэсэн саналыг хэлж байгаа юм.

Тэгэхээр Хэнтий хан уул маань бүхлээрээ Бурхан халдун уул мөн юм бол энэ нь Монголын нууц товчоон дээр гардаг Бурхан халдун уул мөн гэдэг нь нотлогдож байна гэсэн үг.  Тэгээд эндээс үндэслээд эцэст нь нэгэнт Бурхан халдун уул маань тодорхой болсон бол Монголын нууц товчоон дээр гардаг Бүрги эрэг, Түнхэлэг горхи, Химурга горхи, Айл харгана, Хараун жидун, Хар талын үзүүр, Цэгцэр, Хүйтэн гэх мэт газар орны байршилуудыг үнэн зөвөөр олж тогтоох ёстой юм байна гэсэн бодол надад төрсөн юм. Тэгээд би Бурхан Халдун уул нэгэнт тодорхой болсон учир эндээсээ улбаалаад тэдгээр найман газрыг олж тогтоосон.

-Их сонирхолтой судалгаа байна. Саяын таны энэ үзэсгэлэнд тэр түүхэн газруудаас ямархуу уран бүтээлүүд ихэвчлэн хамрагдсан бэ?

Энэхүү үзэсгэлэнд тавигдсан зургууд маань ихэвчлэн саяын миний ярьсан судалгаанд багтаж орсон газар орны зургууд байгаа. Үзэсгэлэнд нийтдээ 19 зураг тавигдсан. Үүнээс нэг зураг нь сэдэвт уран зураг, бусад нь бол байгалийн зургууд тавигдсан.

-Та хэзээнээс түүхийн чиглэлээр уран бүтээлээ дагнан туурвих болов. Энэ талаараа ярихгүй юу?

Зураач болсноосоо хойш энэ сэдвийг сонгон зурах болсон гэж хэлж болно. Мэдээж хөгжим бичдэг хүн дандаа нэг дууны ая бичээд байя гэж бодохгүй нь ойлгомжтой. Түүнтэй адил зураач хүн бүрт сонгодог реалист сэдэвт уран зураг зурах юм сан гэсэн нууцхан мөрөөдөл байдаг болов уу гэж би боддог. Тэр үүднээсээ би анх зураг зурж эхэлснээс хойш байгалийн зургаар эхэлсэн боловч яваандаа эцсийн хүрэх цэг маань сэдэвт уран зураг юм байна гэдгийг мэдэрсээр ирсэн.

Зөвхөн тэрүүнд хүрэхийн тулд би байгалийн зургийн дараа хөрөг зураг оролдоод, хөрөг зургийн дараа олон хүнтэй болгох гэж оролдоод энэ мэтчилэн явсаар байгаад сэдэвт уран зургийн зохиомж хийж тэрнийгээ зурдаг болсон. Гэхдээ ингэж их хичээж хөдөлмөрлөж уран зураг зурлаа гэхэд дэлхийн сонгодог  бүтээлийн хэмжээнд хүрнэ гэдэг маш хол зам туулах нь мэдээж. Магадгүй хүрэхгүй ч байж болно. Хүн мөрөөдөлтэй байх шиг сайхан юм байдаггүй л дээ. Мөрөөдөлтэй байжээж аливаа хүн урагшилдаг. Тийм учраас би дэлхийн сонгодог уран зурагтай  адил хэмжээний зураг зурчих юм сан гэж үргэлж хүсч мөрөөдөж явдаг.

-Та “Түүхийн бүдэг жимээр” үзэсгэлэнгээрээ хүмүүст юуг илэрхийлж, юуг харуулхыг зорьсон бэ?

Үнэнийг хэлэхэд ийм үр дүн гарна гэж би ерөөсөө бодоогүй. Би уул нь анх Монголын нууц товчоог үнэхээр бодит болсон үйл явдал бол яг хаана болсон юм гэдгийг үзэгчдэд харуулхыг зорьсон юм. Гэтэл тэр ажил маань судалгааны ажил болоод сүүлдээ миний хийсэн судалгааг Шинжлэх ухааны академийн эрдэмтэн судлаачид хүлээн зөвшөөрсөн. Тэр үүднээсээ би үүнд маш их баяртай байгаа. Харин энэ дашрамд хэлэхэд   энэхүү түүхэн судалгааг хийхэд мэргэжлийн туслалцаа үзүүлсэн Түүхийн хүрээлэнгийн захирал доктор С.Чулуун гуай болон мөн үзэсгэлэнг минь гаргахад тусалж дэмжсэн шог зураач Б.Цогтбаяр зэрэг хүмүүст  баярласан талархсанаа илэрхийлхийг хүсч байна.

 -Ер нь та уран зургийн юунд нь тэгтлээ их татагдсан бэ?

Ер нь урлагийн дээд төрлүүд хоорондоо холбоотой байдаг. Утга зохиол хөгжим, дүрслэх урлаг гээд. Энэ бол урлагийн суурь гурван төрөл. Энэ суурь гурван төрөл гурвуулаа холбоотой байдаг гэж хэлж болно. Хэрвээ аль нэгээр нь дагнахаар шийдлээ гэхэд хөгжмийн чиглэлийг илүүтэй сонирхох ёстой болдог. Хөгжмийн чиглэлийн бүтээл туурвихыг хүсч байгаа бол дүрслэх урлаг, утга зохиолыг сонирхох ёстой болдог. Ингэж сөөлжүүлж сонирхвол илүү үр дүнд хүрэх магадлалтай байдаг юм. Миний анхны өгөгдөл бол хөгжим байсан. Би анх хөгжим бичих, хөгжмийн зохиолч болох сонирхолтой хүүхэд байлаа. Гэхдээ би одоогоор яг энэ чиглэлийн мэргэжлийн сургуульд сураагүй байгаа ч гэсэн хөгжмийн хичээлийг хувиараа үзээд явж байна. Ер нь бол яваандаа сонгодог хөгжимд зориулсан симфони хөгжим бичих мөрөөдөл надад байгаа. Тэр утгаараа би хөгжимд дуртай учраас уран зургийг эхэлж сонгосон. Ер нь миний зурсан уран зургуудаас хөгжим мэдрэгддэг гэж хэлж болно.

-Та уран зургаас ямар мэдрэмжийг авдаг вэ ?

Уран зураг бол нэг талаасаа хариуцлага юм. Зураач хүнд эхэн үедээ зовлонтой үе байдаг. Юу гэвэл зурсан зураг нь сайн болж өгдөггүй. Мастерын зэрэгт хүрэх буюу мастер болчих юм бол ямар ч зургийг зовж зүдрэхгүйгээр зурдаг болчихдог. Ер нь зураач хүний зургаасаа таашаал авдаг юм нь юу вэ гэхээр зурсан зураг нь сэтгэлд нь хэзээ ч хүрдэггүй. Хамгийн гол юм нь дотоод сэтгэлд байгаа тэр гэрэл гэгээтэй зураглал, мэдрэмж тэр юмаа бодитой болсон байгааг харах нь маш сайхан таашаал юм. Өөрөөр хэлбэл хүний дотоод сэтгэл дэх мөн чанар нь үнэн юм уу, гадна байгаа бие нь үнэн юм уу гэдэг хоёрын л ялгаанаас л зураач хүн таашаал авдаг. Дотроо байсан зүйлийг бодитой болгоод гаргаад ирнэ гэдэг бол гайхамшигтай зүйл. Өөрөөр хэлбэл бараг бурхны ажлыг хийж байна гэсэн үг.

Нөгөө талаас би уран бүтээлийг юу гэж ойлгодог гэхээр бурханлаг зүйл гэж ойлгодог. Тэнгэрлэгт хэр их ойр байна, тэндээс тийм л зураглал бууж ирнэ. Тэр зураглалаа зураг болгоход тэрэнд нь хүмүүс татагдана. Тэгэхээр зураач хүн зөвхөн бурхан тэнгэрээс ирж байгаа тэр гэрэл гэгээ өөр юу байдгын тэрийг нь зөвхөн дамжуулж байгаа төдий зүйл юм. Тэгээд магадгүй зураач хүн биеэ тоогоод би ийм гоё сайхан зураг зурчихлаа, би үнэхээр том зураач юм байна гэж бодох нь утгагүй асуудал. Юу гэхээр угаасаа энэ уран бүтээл чинь миний юм биш өөрөө тэнгэрлэгээс үүдэлтэй, цаанаасаа ирдэг зүйл. Гэхдээ үүнийг хэт их шашинлагаар ойлгож болохгүй. Энэ бол хүний далд сэтгэлийн увдистай холбоотой асуудал гэж ойлгох хэрэгтэй.

Сүүлийн үед шинэ залуу уран зураачид олноор төрөн гарч бие даасан үзэсгэлэнгээ гаргаж байна. Энэ талаар та ямар бодолтой явдаг вэ?

Маш олон чадварлаг залуучууд энэ салбарт шинээр гарч ирж байна. Манай усан будгын залуучууд маш сайн зурж байгааг энд хэлэх нь зөв байх. Саяхан манайд нэг галерей шинээр нээгдсэн. Тэр галерей бол ерөнхийдөө сэдэвт уран зургийг дэмжиж, шинэ залуу уран зураачдын бүтээлийг гадаад дотоодын үзэсгэлэнд явуулхыг дэмждэг галерей байгаа юм. Усан будгын зураачдаас гэвэл С.Мөнхбаатар сүүлийн үед ихээхэн амжилт олж байна. Мөн тосон будгийн зураачдаас хойно Репины нэрэмжит уран зургийн академи төгсөж ирсэн Б.Отгонтүвдэн гэдэг сайн зураач залуу байгаа. Гэх мэтчилэн өөр олон сайн сайн залуу зураач, уран бүтээлчдыг дурьдаж болно.

-Тэгвэл таны хүндэтгэж явдаг уран зураачид гэвэл?

Би өөрөөсөө өмнөх бүхий л үеийн бүх уран зураачдыг хүндэтгэж явдаг. Яагаад гэвэл хүн болгон өөрийн гэсэн гэрэл гэгээтэй байдаг. Тэр дундаа уран бүтээлч хүн илүү их гэрэл гэгээтэй байдаг. Тэр үүднээсээ тэр гэрэл гэгээгээр хөглөгдөж тэдгээр хүмүүс уран зураг гэдэг энэ сайхан бүтээлийг туурвидаг. Миний дотоод ертөц бүрдэхэд Урчуудын эвлэлийн хорооны зураачид, мөн хөгжмийн зохиолчид болон бусад уран бүтээлчдийн гэрэл гэгээ бүгд орсон гэж хэлж болно. Тийм учраас би өөрөөсөө бусад бүх зураач уран бүтээлчдийг маш их хүндэтгэж явдаг.

-Таныг манай нэрт шог зураач Ц.Байдын хүү гэж сонссон. Та яагаад заавал аавынхаа энэ мэргэжлийг сонгож авах болов. Энэ талаараа ярихгүй юу?

Ер нь бол би анх хөгжмийн зохиолч больё гэж боддог байлаа. Тэгээд аавдаа энэ тухайгаа хэлсэн. Тэгэхэд аав маань “Эхлээд зураач болчих. Дараа нь түүнийгээ сонирхоно уу, байна уу өөрөө мэд” гэсэн. Тэгээд дараа нь  “Надад их олон хөгжмийн зохиолч найзууд бий” гэсэн. Нэг найзынхаа шавь болгох нь дээ гэж бодож байтал  эсрэгээрээ “Чи ер нь хөгжмийн зохиолч болж яах гээд байгаа юм. Яаж амьдрах гээд байгаа юм. Тэд чинь бүгдээрээ солиотой амьтад байдаг юм” гэсэн. Одоо бодоход үнэнийг л хэлж. Надад ч гэсэн хөгжмийн зохиолч найзууд бий. Тэр хүмүүсийн философи бол үнэхээр гайхалтай, гайхамшигтай зүйл ярьдаг, гэгээлэг, уран зурагт дуртай хүмүүс байдаг. Тэгээд л тэр цагаас хойш би зураач болох гэж 20 гаруй жил оролдсон доо. Тэгээд 2004 онд аав миний “Гурван голын бэлчир” гэдэг зургийг минь харчихаад “За миний хүү ямар ч байсан зураач болчихсон юм байна” гэж хэлсэн. Тэр үед нь надад ганц л юм бодогдсон. За би одоо нөгөө хөжмөө оролдоё доо гэж. Тэгээд 2004 оноос хойш хөгжмийн онол үзэж байна.

-Таны бусад зураачдаас ялгарах гол онцлог юу вэ?

Тэр онцлог ялгарах юмыг би нэг их яримааргүй байна. Юу гэхээр би өөрөө бусад хүмүүсээс нэг их ялгараад байх сонирхол алга. Бусад зураачид ч гэсэн “Би ийм, тийм” гэж ярих нэг их таатай асуудал биш л дээ. Тэгэхээр өөрийгөө бусдаас онцгой гэж бодох нь буруу зүйл.

Та ер нь ямар үед зургаа зурах нь их вэ?

Заримдаа орой үдшийн цагаар зураг зурах үе байдаг. Хэн ч саад болохгүй, бүх юмаа хаачихсан гарч гүйхгүй амар байдаг. Зарим үед цаг нь тулсан шахамдсан үед зурах үе бас байдаг. Ер нь тэгээд зураг зурахад тав тух их хэрэгтэй байдаг л даа. Тавгүй үед зураг зурах ямар ч боломжгүй шүү дээ.

-Та гол төлөв түүхийн сэдвээр зурдаг уу, аль эсвэл өөр сэдвээр зурдаг уу? Уран бүтээлийнхээ сэдвийг хаанаас олдог вэ?

Уран бүтээлийн сэдэв гэдэг чинь өөрөө асар том салбар. Жишээ нь Монголын нууц товчоо гэхэд асар их ундрагатай, мөр болгон нь зураг болчихоор тийм том сэдэв байдаг. Тэр утгаараа би Нууц товчооноос зургийнхаа сэдвийг хайж олохыг хичээдэг.

-Үзэсгэлэнд тавигдсан таны бүтээлүүдээс хамгийн удаан болоод хамгийн хурдан зурсан зурагнууд аль нь вэ?

Үзэсгэлэнд тавигдсан энэ бүтээлүүд бол сүүлийн нэг жилд бүтээгдсэн бүтээлүүд байгаа. Ер нь аль ч зургийг  хурдан удаан зурдаг гэж хэлэхэд хэцүү.

-Та захиалгаар зураг зурдаг уу?

Мэдээж захиалгаар зураг зуралгүй яахав. Зурахгүй бол яаж амьдрах вэ? Гэхдээ яг гол уран бүтээлээ хийж байх үед зав зай бага гардаг учраас хэт их захиалгын зураг зурах боломжгүй байдаг юм. Гэхдээ энд нэг зүйлийг хэлэхэд захиалгын зураг уран бүтээл болох магадлал маш бага байдаг. Тиймээс би захиалгын зургийг аль болох богино хугацаанд зурахыг хичээдэг.

-Таны цаашдын уран бүтээлийн зорилго?

Би өнөөгийн Монголын уран зургийн төвшинг хангалттай сайн хэмжээнд явж байгаа гэж боддог. Цаашдын уран бүтээлийн зорилго гэвэл ирэх жил дахин нэг бие даасан уран бүтээлийн үзэсгэлэнгээ гаргах зорилготой байгаа. Мөн түрүүн дээр дурьдсан судалгааныхаа чиглэлээ дагнаад судалгаагаар тогтоосон найман газраасаа Бүрги эргийг сонгож, судалгаа хийн үзэсгэлэн гаргана гэж бодож байна.

Цаг зав гарган ярилцсанд баярлалаа.

Таны цаашдын уран бүтээлд өндрөөс өндөр амжилт хүсье.

Ж.Батдорж

BOLOD.mn