МАХН-ын нарийн бичгийн дарга Д.Шаравдоржтой ярилцлаа.

–Өмнө нь танай намд ажиллаж байсан Г.Бямбасүрэн МАХН нэг хүний нам болсон гэж хэлсэн. Та энэ талаар ямар бодолтой байдаг вэ?

–Г.Бямбасүрэн бол МАХН-ын нарийн бичгийн даргаар ажиллаж байсан мөн нийслэлийн МАХН-ын түмтийн даргаар ажиллаж байсан хүн. Сүүлийн үед зарим хүмүүсийн хэлж ярьж байгаа зүйлүүд нь олны анхаарлыг татах гэсэн нэг л их тэнгэрээс буугаад ирсэн юм шиг сонин юм их ярьдаг болсон байна. Би бол Г.Бямбасүрэн гэдэг хүнийг энэ намын хүчээр явж байгаа хүн л гэж ойлгож байсан. Гэтэл  тэр хэлж байгаа ярьж байгаа нь өөрөө бол энхийн цагаан тагтаа шиг МАХН-ын гишүүүд дэмжигчидийг хараар будсан зүйлийг л их яриад явах юм. Ганц хүний нам гэж юу байхав. Би бол тэрнийг ерөөсөө ойлгодоггүй. МАХН бол 30 гаруй мянган гишүүдтэй 400 гаруй мянган гишүүд дэмжигчидтэй том нам. Монгол улсын Ерөнхийлөгчийн сонгуулиар манай нам ямар ар талтай вэ? ямар гишүүд дэмжигчидтэй вэ? гэдгээ тодорхой харуулсан. 410 мянга гаруй хүн манай намд саналаа өгсөн. Манай намыг нэг тийм улс төрийн гуравдагч хүчин гэдэг ч юм уу жижиг нам гэдэг байдлаар энэ МАНАН дээрээс хардаг байсан цаг үе бий л дээ.

Тэгвэл манай нам Монголын улс төрийн том гурван намын нэг гэдгээ тод харуулсан. Энэ нөхцөлд манай нам яаж явж байгаа вэ гэхлээр хамт олны эвлэлдэн нэгдэх хүчээр бие сэтгэл үзэл бодлын нэгдлээр явж байна. Тийм учраас тэд нарын яриад байдаг улиг болсон үг зарим улсуудын амнаас салахаа болчихож. Бүр сурчихаж. Тэд манай намыг нэг л нэг хүний нам, хэдхэн хүний нам тэгээд  муу л бол МАХН-ыг чичилсэн муулсан байдлаар ярьж явдаг. Гэтэл хажууд нь уулын чинээ хар юм байхад тэрнийгээ огт хардаггүй. Үйл ажиллагаагаа зохих ёсоор явуулж байгаа МАХН-ын дотоод ажилд оролцдог түүнийг үнэлж дүгнэдэг өөрийнхөөрөө хардаг ийм явдал үеэ өнгөрөөсөн. Тийм учраас тэр Г.Бямбасүрэнгийн яриад байгаа нэг хүний нам гэдэг бол энэ хүн өөрөө хэтэрхий хоцрогдсон хүн гэдгээ харуулж байна. Улс төрөөс ч их хоцрогдсон байна. Үнэлэлт дүгнэлт өгөх чадвар нь ч хоцрогдсон байна. Үнэнийг харах чадваргүй хүмүүс өнөөдөр мэр сэр байгаагийн нэгэн жишээ л гэж хэлэхээс өөр хэлэх үг алга.  

-Сүүлийн үед Үндсэн хууль ард түмэн үйлчилж чадахгүй байна гэж танай намынхан хэлж ярьж байгаа. Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийн талаар та санал бодлоо хэлнэ үү? 

-Монгол улсын Үндсэн хууль бол өөрийнхөө цаг үеийг өнгөрөөсөн гэдэг ч юм уу тийм болсон гэж хэлмээр байна. 1992 онд баталсан Үндсэн хууль 20 гаруй жилийн настай Үндсэн хууль болчихлоо. Урьдах үндсэн хуулиудаа аваад үзэхээр дунджаар 18-20 орчим жилийн настай ийм л хуулиуд байсан. Тэр чинь тэр насны тоогоороо биш тухайн үеийн нийгмийг зохицуулах тэр үүргээ хэрхэн биелүүлэв гэдгээрээ тооцдог насжилт гэж нэг юм байна л даа. Тэгэхээр 1992 оны Үндсэн хууль бол өөрийнхөө үүргийг нийгмийн өмнө гүйцэтгэчихэж.

Өнөөдөр энэ ард түмний санал бодол нийгмийн бухимдал чинь юутай холбоотой вэ гэхээр Үндсэн хуулийн маань хэрэгжилт хангалтгүй болсонтой холбоотой. Үндсэн хууль нь өөрөө нийгмийн харилцааг зохицуулж чадахаа байсан. Энэ нь нийгмийн тогтолцоо нь  болохгүй болсон, төрийн тогтоцоо нь болохгүй болсон гэдгийг харуулж байна. Ийм учраас МАХН энэ асуудлыг цоо шинээр авч үзэж өөрийнхөө төслийг боловсруулаад үндсэндээ Монгол улсыг гурав тойрчихоод ирлээ. Ард түмнээрээ хэлэлцүүлж байна. Бараг 100 гаруй мянган хүнтэй бид энэ асуудлаар уулзаж ярилцсан.

Бид бүхэлд нь одоогийн МАН шиг нэг тийм нэмэлт өөрчлөлт оруулсан засан төдийгөөр ингэж улс орноо ч хуурч болохгүй, өөрсдийгөө ч хуурч болохгүй. Ер нь бол  бид дахиад ингэж өнгөн засал хийгээд энэ хуулийг явуулна гэвэл энэ улс оршин тогтноход их хэцүү. Ийм учраас нийгмийн харилцааг бүхэлд нь шинэчилэх өөрчлөх энэ үзэл бодлын үүднээс МАХН шинэ үндсэн хуулийнхаа төслийг боловсруулчихаад явж байна. Удахгүй болох намын их хурлаараа бид эцсийн байдлаар боловсруулсан төслөө монголын ард түмэндээ танилцуулна.  Ийм л бодолтой байгаа. 

-Сүүлийн үед өрөвдөлтэй МАХН гэж их ярих боллоо. Энэ талаар та юу гэж хэлмээр байна? 

-Юу нь тийм өрөвдөлтэй байгаа юм бол өрөвдөөд байгаа улсууд бас өөрийн гэсэн нэг бодолтой байдаг байлгүй дээ. Би бол тэрнийг мэдэхгүй байна. Ойлгохгүй байна. Харин ч одоо бусад намууд өрөвдөлтэй  үйл ажиллагаа нь тодорхойгүй, ойлгомжгүй, ард түмэндээ амалсан амлалтаа биелүүлэхгүй, ер нь тэгээд цагаа хий дэмий өнгөрөөсөн, өнөөгийн монгол улсын нийгэм эдийн засаг улс төрийн амьдралд тулгамдаад байгаа асуудлыг шийдэхгүй байдал нь өрөвдөлтэй байна гэж би хэлмээр байна. Гэтэл МАХН  өнөөдөр үйл ажиллагаагаа хэвийн явуулж байна. Юуг нь өрөвдөөд байгаа юм би бол тэрнийг сайн олж харахгүй байна. Тэр тэгж хэлсэн улсуудаас өөрсдөөс нь асуувал юу хэлэх юм болдоо. 

-О.Баасанхүүгийн зохион байгуулсан намын их хуралд оролцсон хүмүүс бид нарыг худлаа хэлж авчираагүй ээ, бид нарыг захаас авчирсан гэдэг нь худлаа, бид сайн дураараа ирж хуралд оролцсон гэж хэлсэн. Энэ талаар та юу гэж хэлмээр байна ?   

-Наадах чинь үндсэндээ шал худлаа зүйл. Яахав ганц хоёр хүнийг тэгж яриулж байгаа байх, нөгөө О.Баасанхүү Г.Бямбасүрэн нар. Яг үнэнийг хэлэхэд тэр О.Баасанхүү нарын зохион байгуулсан их хурал нэртэй цуглаан бага чуулган нэртэй цуглаан бол ер нь мөнгөөр хууртагдаж ирсэн хүмүүс байсан юм байна лээ. Энэ нь бол одоо батлагдсан. Жишээ нь Өмнөговь аймгаас гэхэд гурван автобус дүүрэн хүмүүс ирсэн гэж хэлсэн байсан. Христийн цуглаанд оролцуулна ч гэдэг юм уу эсвэл аймаг сумаас явж байхад нь 100 сая төгрөгний мөнгө өгнө бүр одоо төрийн ордонд оруулна гэх мэтээр баахан л хуурч мэхэлсэн байдаг юм билээ.

Ер нь бол энэ О.Баасанхүү нарын цуглаанд оролцсон хүмүүс бол үнэнд гүйцэгдэж үнэнээ хэлж байгаа. Жишээ нь одоо гишүүн биш хүн өөр намын гишүүдийг хуралдаа оруулсан энэ тэр гээд л МАХН-ын их хурлыг хийгээд байна гэхээр хэн ч харахад боломжгүй л зүйл байхгүй юу. Тийм учраас тэр бүх хүмүүс тэгж ярихгүй байгаа. Ер нь ихэнх нь бол ийм цуглаанд оролцсондоо харамсаж байгаа байх шүү. Үүнийг ингэж л хэлмээр байна.   

-МАХН хөрөнгө санхүүгийн хувьд хэр чадамжтай нам бэ? 

-Ер нь аливаа намыг хөрөнгө санхүүгээр үнэлэх биш тэр намын гишүүд дэмжигчдийн эвлэлдэн нэгдсэн үзэл бодлоор нь үнэлж дүгнэх хэрэгтэй юм болов уу гэж би хувьдаа боддог.  Өнөөдөр бүхнийг мөнгөөр бүхнийг эрх мэдлээр бүхнийг албан тушаалаар дүгнэдэг нэг тийм шалгуур манай улс төрийн  амьдралд бий болчихож. Жишээ нь МАН ч юмуу АН ч юмуу нэг л мөнгөөр бүхнийг хэмждэг ярьдаг болсон байна.

Тэгвэл манай намын хувьд тийм шалгуур байхгүй ээ. Бид хамгийн гол нь МАХН гэсэн энэ улс төрийн хүчинд Монгол улсын Үндсэн хуулинд заасан эвлэлдэн нэгдэх тэр үзэл бодлоо нэгтгэх тэр л үзэл бодлоороо нэгдэх тэр л шалгуурыг барьж ажиллах шугамаар намынхаа үйл ажиллагааг явуулна гэсэн үзэл бодолтой байдаг. Түүнээс биш эхэнд нь мөнгө яриад л тэдэн төгрөгтэй бол тийм албан тушаалд очно гэдэг ч юм уу мөнгө нь ихүү бага уу гэдэг асуудал бол бидний ярих ч асуудал биш, санаа зовох ч асуудал ч биш.  

-Одоогийн  танай үйл ажиллагаагаа явуулдаг намын байр нь чинь танай хууль ёсны өмч мөн үү? 

-Бид тэр байрыг түрээсээр ашиглаж байгаа. Тэр байшин аль хэдийн насжилт нь өнгөрчихсөн, олон хүний гар дамжсан тэгээд хувь хүмүүст очсон тэгээд тэр хүмүүс нь манай намд түрээслүүлээд ашиглуулдаг тэрнийг бол нуугаад байх юм байхгүй. Ер нь бол манай намын байрны асуудлаар ярьдаг зарим хүмүүс бий л дээ. Гэхдээ тэр хүмүүсийн ярьж байгаа юм их тийм ядуу сэтгэлгээтэй байх юм.

Эсвэл нэг мөнгө эсвэл нэг байр эсвэл Н.Энхбаяр ганцаараа ч гэх юм уу МАХН хөөрхийлөлтэй байна ч гэх шиг энэнээс өөр  ярих юм байдаггүй юм уу хаашаа юм. Үүнийг би их сонирхож гайхаж байдаг юм. Ер нь бол энэ хэмжээгээр эдгээр хүмүүсийн боддог сэтгэдэг оюун ухаан сэтгэхүй тийм ядууралд орсон учраас яг үнэнийг МАХН-ын үнэн байдлыг харах тийм чадвар тэр хүмүүст байхгүй байна гэж хэлмээр байна.  

-УИХ-ын гишүүн О.Баасанхүү МАХН-аас 228 сая төгрөг нэхэмжилсэн. Үүнийг юу гэж үзэж байна вэ?  

-Энэ дээр нэг зүйлийг зориуд тэмдэглэж хэлэхэд Монгол улсын дээд шүүх  үнэхээр шударга ёсны үүднээс хуулийг удирдлага болгож шийдвэр гаргасан. МАХН-ыг хулгайлах гэсэн дээрэмдэх гэсэн улс төрийн захиалгаар О.Баасанхүү Г.Бямбасүрэн нарын хүмүүс одоо оролцсон энэ оролдлого үнэнийг хэлэхэд ирээдүйгүй гэдгээ харууллаа. Үүнийг нэгдүгээрт тэмдэглэж хэлье. Монгол улсын шүүх үнэн зөв шийдвэрийг бодит баримт бодит үйл явдал дээр үндэслэж шийдвэрээ гаргалаа. Үүнд шүүхийн байгууллагад талархах ёстой. Ер нь шүүхийн байгууллага өнөөдөр хамгийн шударгаар ажиллах тийм цаг үед өөрийгөө харуулж чадлаа гэдгийг зориуд тэмдэглэж хэлье.

Хоёрдугаарт Монгол улсын дээд шүүхийн шийдвэр бол эцсийн шийдвэр. Үүний цаана үүнтэй мэтгэлцэх давж заалдах тийм асуудал ерөөсөө байхгүй. Монгол улсын төрийн түшээ хүн ийм нэг хачин юм яриад л дараа нь гоншигнож байна гэдэг бол бас тэр хүн  өөрийгөө л хэн гэдгээ харуулж байгаагийн тэмдэг юм. 228 сая төгрөгийг надад өг гэж тэр хүн өнөөдөр ярьж байна. Энэ чинь О.Баасанхүүгийн мөнгө биш. Биш л байхгүй юу. Өнөөдрийн Монгол улсын төрийн түшээ 76 гишүүн хүн өөрийнхөө намыг төлөөлж төрд байгаагийнхаа тэр төрийн хуулийн дагуу л намд нь олгогдож байгаа мөнгө шүү дээ. Өнөөдөр 76-ийн 65 гишүүнийн мөнгө нь өөрийнх нь биш улс төрийн намд хувиарлагдсан мөнгө нь тэр намд л очиж байгаа хэрэг. Түүнээс биш тэр мөнгө нь тэр 65 гишүүнд ерөөсөө очихгүй байгаа.

Тэрэн шиг О.Баасанхүү өөрөө эрийнхээ сайнд хэдэн төгрөгтэй болчихсон юм шиг түүнийгээ бусдаас харамлах эсвэл хурааж авах асуудал үүнд огт байхгүй. Энэ бол хуулийн дагуу О.Баасанхүүгээс тусдаа мөнгө.  Баасанхүү бол тэрнийг ярих эрх ч байхгүй. Тэр хүн төрийн түшээгийнхээ үүргийг гүйцэтгэ л дээ. Наана нь тэр мөнгө төгрөг ярьж явах ямар хэрэгтэй юм. 228 сая төгрөг буцааж өг гэж ярьж байгаа О.Баасанхүүгийн хувьд бол хөөрхий энэ хүн өнөөдөр ямар түвшний хүн бэ гэдгээ л харуулж байна. Тэр өөрөө залуу хүн. Төрийн түшээ хүн. Тэгсэн мөртлөө тийм юм яриад гоншигнож хууль ёсны эсрэг, төрийн эсрэг улсын дээд шүүхийн эсрэг, төрийн тогтолцооныхоо эсрэг ийм юм ярьж явна гэдэг бол дэндүү гутамшигтай зүйл.   

-Тэгвэл О.Баасанхүүг УИХ-аас эргүүлэн татах асуудал ямар шатандаа явж байгаа вэ? 

-Эргүүлэн татах асуудал бол жичдээ асуудал. Ер нь О.Баасанхүү бол МАХН-ыг УИХ-д төлөөлөх эрх зүйн чадамжгүй  этгээд. Ямар ч ёс зүйгүй хүн гэдэг нь тодорхой болчихсон. Бид олон удаа О.Баасанхүүг МАХН-ын бодлого мөрийн хөтөлбөрийг УИХ дээр яриач ээ гэж хэлсэн. Гэтэл тэр хүн нэгдүгээрт намынхаа мөрийн хөтөлбөрийг ерөөсөө ярьдаггүй. Хоёрдугаарт МАХН-ынхаа дотоод үйл ажиллагаанд огт оролцохоо байсан. Нам дээрээ ирэхээ байсан. Намынхаа даргатайгаа огт уулзахаа байсан. Нэг л их үнэрхсэн, эрх хүүхэд ч гэдэг юм уу тийм амьтан болчихсон. Энэ чинь өөрөө юуг харуулж байна вэ гэхээр тэр МАХН-ыг УИХ дээр төлөөлөхгүй болчихсон байсан нь аль эрт тодорхой болсон байсан.

Ийм учраас бид өнөөдөр О.Баасанхүүг УИХ дээр МАХН-ыг төлөөлөх хүн гэж огт үзэхгүй. Үнэхээр харамсалтай л юм болж байна. Бид анхнаасаа тэр хүнд  итгэж л байсан. Итгэлийг сэтгэлээр хариулах ухаан энэ хүнд алга, зөвхөн өөрийгөө бодсон, МАХН-ыг хагалан бутаргах гэсэн хэн мөнгө өгдөг юм тэр мөнгөнд нь хөтлөгдсөн тийм л нэг арчаагүй хүн болж хувирсан байна. Эргүүлэн татах асуудал бол хууль эрх зүйн талдаа тусдаа асуудал юм. Яваандаа тодорхой болох байх. Гэхдээ дараагийн сонгуулиар ямар ч байсан энэ хүн дахиж УИХ-д сонгогдож чадахгүй гэдэг нь тодорхой юм. 

-О.Баасанхүүгийн ард МАН байгаа юм уу, АН байгаа юм уу?  Та өөрөө юу гэж хардаг вэ? 

-Ямар ч байсан О.Баасанхүүгийн ард тодорхой улс төрийн хүчин байгаа нь тодорхой. Энэ дээр гайхаад байх юм байхгүй. Хэн бэ гэдгийг хүн бүр өөрсдийнхөөрөө таамагладаг байх. О.Баасанхүү гишүүн нэг удаа ярилцлага өгөхдөө ”Намайг мөнгөөр дэмждэг хүмүүс бий, Жишээ нь У.Барсболд,  Ч.Улаан, Д.Тэрбишдагва, Ц.Шинэбаяр" ч гэх шиг нэг сонин юм ярьсан байсан. Тэгэхээр тэр хэлээд байгаа хүмүүсийг нь харах юм бол аль намын хүмүүс вэ гэдэг нь хэнд ч тодорхой байгаа. Гэтэл тэр хүмүүс нь энэ талаар огт дуугардаггүй. Тэгэхээр бас өгсөн авсан юм тэд нарын хооронд байдаг л байх. Ер нь бол О.Баасанхүү гишүүн асар их мөнгөн дээр ийм увайгүй үйлдэл явуулж байгаа.

Бидний тооцоолсноор О.Баасанхүү тэр зохион байгуулсан цуглаандаа хамгийн багаар бодоход 800 гаруй сая төгрөг зарцуулсан байсан. О.Баасанхүү бол өөрөө нэг хүн надад 140 сая төгрөг өгсөн гэж хэлсэн байна лээ. Нөгөө хүмүүс нь яг хэдийг өгсөн юм бүү мэд. Тэгэхээр тэрэнд ямар нэг хүмүүс мөнгө өгсөн гэдэг нь тодорхой. Бас О.Баасанхүү нарын зохион байгуулсан тэр цуглааныг эрх баригчид их дэмжсэн. Намайг төрийн ордонд орьё гэхэд огт оруулаагүй. Тэгсэн мөрлөө шөнийн 1,2 цагийн үед гурван машин дүүрэн хүнийг ямар ч хяналт шалгалтгүйгээр төрийн ордны их танхимд оруулсан байсан. Үүнийг хэн зөвшөөрсөн бэ? Энэ эрх баригчид л зөвшөөрч байгаа. Ойлгомжтой шдээ. Ийм учраас О.Баасанхүүгийн ард хэн байгаа гэдгийг ард түмэн өөрсдөө мэдэж байгаа байх гэж бодож байна. 

 Цаг зав гарган ярилцлага өгсөнд танд баярлалаа.

 Ж.Батдорж

 BOLOD.mn