Арав гаруй жил эхнэрээ зодож, сэтгэл санааны дарамтад амьдруулж байсан эр анх удаа шүүх хурлын танхимд уучлалт гуйжээ. Өвдөг сөхрөн суугаад ахиж гар хүрэхгүй хэмээн хоолой зангируулан амласан аж.

Гэвч түүний энэ гэмшил насан туршийнх байтугай ганц өдрийнх ч байсангүй. Шүүх хурлын танхимаас гарч ирээд гэрийнхээ босгыг давмагцаа хаалгаа түгжиж аваад арван жил амташсан хэрцгий үйлдлээ үргэлжлүүлжээ. Үүнийг нь үл тэссэн эмэгтэй орон гэрээсээ зугтан орон нутгийнхаа хамгаалах байранд ирсэн бодит түүх байна. Энэ эмэгтэй зориг гарган гэрээсээ зугтсан бол эмгэнэлт нөхцөл байдалтайгаа эвлэрэн насыг барж суугаа хохирогч тун олон. 2016 онд гэр бүлийн хүчирхийллийн тухай хууль батлагдаж, ийм төрлийн хүчирхийлэлд өртөгсдийг хамгаалах, урьдчилан сэргийлэх үүрэгтэй хамтарсан 609 баг хороо, сумдад байгуулагдсан. Эдгээр багууд гэр бүлийн хүчирхийлэл олон дахин давтагдахаас сэргийлж чадаж байна уу гэсэн асуултад хариулт эрлээ. Монголд бие махбодын хүчирхийлэлд өртсөн хохирогчдын 45.5 хувь буюу бараг тал нь амьдралдаа тав буюу түүнээс олон удаа өртсөн гэсэн судалгаа гарсан.

Харин сэтгэл санааны хүчирхийллийн хохирогчдын хувьд энэ үзүүлэлт 58.8 хувьтай байна. Баянзүрх дүүргийн 20 дугаар хороо Дарь-Эх, Ганц худаг орчмыг хамардаг. Энэ хорооны хамтарсан багийнхан хүчирхийлэл давтагдахаас сэргийлэх нь байтугай, заримдаа дуудлага өгсөн тохиолдолд ч ажиллахад хүнд байдаг аж. Учир нь гэр бүлийн маргаан дэгдсэн, согтуу нөхөр нь агсан тавьсан дуудлага ирэхэд заримдаа нийгмийн ажилтан, хорооны хэсгийн ахлагч гэсэн хоёр эмэгтэй тухайн айл руу явах болдог. Хорооны цагдаа дуудлага ихтэй, шуурхай хуралтай гэсэн шалтгаанаар ирж чадахгүй тохиолдол бишгүй. Согтуурч, эхнэр, хүүхдэдээ эр бяраа гаргаж буй этгээдэд хэл амаар доромжлуулах, цохиулах, гэмтэх бэртэх тохиолдол ч гардаг байна. Ер нь хамтарсан багийн гишүүдтэй уулзахад цалин бага, ажлын нөхцөл хүнд зэргээс шалтгаалан ажилтнууд байнга солигддог нь ажил хойш татдаг хамгийн том тээг болдгийг хэлдэг. Нэг нийгмийн ажилтан сургалтад хамрагдаж мэргэшээд, эрсдэлтэй өрхүүдийн нөхцөл байдалтай танилцаж байтал ажлаасаа гарчихдаг бэрхшээл хөдөө ч, орон нутагт ч ижил байна. Харин энэ бэрхшээлийг шийдэж чадвал хохирогчдыг дахин хохироохгүй байх боломж, гарц ч бас харагдаж буй.

Өвөрхангай аймгийн Баян-Өндөр сумын хамтарсан баг өнгөрсөн онд ажлын үзүүлэлтээрээ шилдгээр шалгарсан. Тус багийн амжилттай ажиллаж буй хамгийн гол түлхүүр нь боловсон хүчин. Цагдаа, гэр бүл, хүүхэд хамгааллын мэргэжилтэн, сургуулийн нийгмийн ажилтан нь 4-28 жил ажилласан туршлагатай хүмүүс байдаг аж. Дээр нь тус аймгийн сум бүрт гэр бүл, хүүхэд хамгааллын асуудал хариуцсан нарийн бичигтэй болжээ. Хуулийн дагуу сум, хороодын Засаг дарга нар хамтарсан багийг тэргүүлдэг. Гэвч бусад ажилтайгаа хавсарч хийдэг тул хүч тарамдах явдал бишгүй гардаг байна. Тиймээс сум бүрт мэргэшсэн албан хаагчтай болсноор үр дүн гарсан гэж өвөрхангай аймгийн гэр бүл, хүүхэд залуучуудын газрын эрх зүй, гадаад хамтын ажиллагаа хариуцсан ажилтан Д.Анхбаяр сайн туршлагаасаа хуваалцсан юм.

Хамтарсан багийг чадавхжуулах нь хүчирхийллийг бууруулах нэг түлхүүр

Тус газраас мөн ийм гэмт хэргийн улмаас баривчлагдсан иргэдэд гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй холбоотой сургалт долоо хоног бүр явуулдаг. Долоо хоног баривчлагдсан хүн сургалтад нэг удаа л хамрагдах, эсвэл бүр хамрагдахгүй суллагдах тохиолдол байдаг аж. “Үнэнийг хэлэхэд саатуулах байранд манай сэтгэл зүйч нар бүх боломж, нөөцөөрөө ажиллаж чаддаггүй. Уг нь цагдаагийн байгууллага өөрсдөө сэтгэл зүйчтэй. Гэвч цагдаагийн алба хаагчдадаа л үйлчлэх үүрэгтэй. Хамгийн гол нь хөдөө, багт амьдарч байгаа иргэн баривчилгаанаас гэртээ эргэж очоод өс санах, хүчирхийлэл нь улам даамжрах эрсдэлийг бид бууруулахын тулд сэтгэл зүйтэй нь ажиллах ёстой. Ингэж байж хүчирхийлэл олон дахин давтагдахаас сэргийлж чадна” гэж Д.Анхбаяр өгүүлсэн.

Түүний хэлснээр хүчирхийлэгч этгээдэд мэргэжлийнхэн хүрч ажиллаж чадахгүй байгаа нь үнэн. Жендерт суурилсан хүчирхийллийг байдаг л зүйл мэт хүлээн авдаг, эцгийн эрхт ёс давамгайлсан энэ нийгмийн хандлага хэдхэн жилийн дотор өөрчлөгдөхгүй. Эхнэрээ ажил хийхийг нь хорих, заавал үгийг нь дагах ёстой мэт үзэх, “арчаагүй, ажилгүй” гэх мэтээр байнга хэл амаар доромжлох нь хүчирхийллийн хэлбэр гэдгийг хүлээн зөвшөөрдөггүй эрчүүд дэндүү олон. Тиймээс хүчирхийллийг бууруулъя гэвэл хохирогчид анхаарал хандуулж буйтайгаа ижил хүчирхийлэл үйлдэгчид ч анхаарах ёстой гэдгийг мэргэжилтнүүд онцоллоо. Ер нь гэр бүлийн хүчирхийллийн онцлог бол олон дахин давтагддаг явдал. Бие махбод, сэтгэл санааны, бэлгийн гээд ямар ч төрлийнх байсан нэг удаагийнхаар төгсгөл болох нь ховор. Тиймээс эхнэр, хүүхдэдээ хүч хэрэглэсэн нэгнийг нэг удаа цагдан хорих нь хүчирхийллийг бууруулахад хангалтгүй. Нэг удаад хэлээд явуулах биш, зан үйлээ өөрчлөхөд нөлөөлөхүйцээр сэнхрүүлэх сургалт, сурталчилгаа шаардлагатай байна.

Нөгөөтэйгүүр, гээндээ ч бий, гоондоо ч бий гэдэг шиг хүчирхийлэлд өртөж буйгаа мэддэггүй, мэддэг ч хэлдэггүй хохирогч цөөнгүй. ҮСХ-ны 8000 орчим иргэн оролцсон судалгаагаар бэлгийн хүчирхийлэлд өртсөн 10 эмэгтэй тутмын нэг нь л цагдаад мэдээлсэн байх юм. Нөхрийнхөө үгнээс гарахгүй байх, юу ч болж байсан өмгөөлж хамгаалдаг байх нь сайн эхнэрийн шинж гэдэг нийтлэг ойлголт хүчирхийлэл олон дахин давтагдах гол “өгөөш” болж байгааг мэргэжилтнүүд онцолж байна. Харин хүүхдүүдийн хувьд хэнд хандахаа мэдэхгүй байх, гэр бүлийнхэнд нь муу юм тохиолдох вий гэж эмээснээс бусдад хэлэхгүй байх нь элбэг байдаг аж. Хохирогчид бусдад мэдээлэхгүй байгаа нь хууль тогтоомж, төрийн үйлчилгээнд итгэх итгэл үнэмшил буурсантай холбоотой гэдгийг Сүхбаатар дүүргийн 14 дүгээр хорооны хамтарсан багийн гишүүн онцолсон юм. Зарим тохиолдолд хуулийн байгууллага гэмт хэрэгтний талд үйлчлэх, хахууль авах тохиолдол мэр сэр гардаг. Тухайлбал, ҮСХ-ны “Жендерт суурилсан хүчирхийллийн судалгаа”-нд хүнд хэлбэрийн бэлгийн хүчирхийлэлд өртөж, үүнийгээ цагдаад мэдэгдсэн 21 эмэгтэйн ес нь хэрэг үйлдэгчийг баривчлаагүй, найм нь баривчилж, шийтгэсэн, гурав нь баривчилсан ч шийтгээгүй гэж хариулжээ.

Гэхдээ нийгэм, олон нийтийн хандлага өөрчлөгдөхгүй гээд зүгээр хараад сууж болохгүй. ядаж л хамтарсан багийн шуурхай ажиллах нөхцөл байдлыг хангаж өгөх ёстой. Уг нь хуулиараа гэр бүлийн хүчирхийллийн талаарх дуудлага, мэдээлэл ирсэн тохиолдолд 48 цагийн дотор үйлчилгээ үзүүлэх ёстой. Гэтэл алслагдмал хөдөө орон нутагт амьдардаг иргэдэд хамтарсан багийн гишүүд хэд хоногийн дараа очдог. Хотод бод цагдаагийн ажилтан завтай болохыг хүлээж, цаг алддаг. Мөн хамтарсан багийн гишүүд мэргэшээгүйгээс үйлчилгээ дутуу үзүүлэх, орхих тохиолдол байсаар байгаа. Жендерт суурилсан хүчирхийллээс сэргийлэх тогтолцоо манай улсад бий болсон нь нэг том амжилт. Зарим хамтарсан багууд өнгөрсөн хоёр жилийн хугацаанд ажиллах арга барилаа олоогүй яваа бол зарим нь асуудлыг өөрсдийнхөөрөө шийдэн, ахиц гаргаж буй сайн жишээ ч байна. Ямартаа ч төр иргэдээ хүчирхийллээс хамгаалах нүд, чих, гар болж байгаа хамтарсан багийн мэргэжилтнүүдээ чадавхжуулах, ажиллах боломж нөхцөлөөр нь хангах нь дараагийн нэг шат ахих тулгуур болно гэдгийг мэргэжилтнүүд онцолж байна.

Б.Баярмаа

Засгийн газрын мэдээ