үндэслэсэн францын гэрэл зурагчин Анри Картье-Брессон бол фото урлагийн ертөнцдөө Моцарт, Прүст, Дали нь юм. Түүнийг мөн өнгөрсөн зууны дүрслэх урлагийн ертөнцөд хар цагаан зураг дээр буух ганц эгшний гайхамшгийг таниулсан зэнгийн мастер гэх нь бий.

А.Картье-Брессоны 1971 онд Америкийн сэтгүүлч, кино найруулагч Шейла Тернер-Сидэд өгсөн энэхүү ярилцлага Ш.Тернар Сидийг 1979 онд нас барснаас хойш Нью-Иоркийн олон улсын гэрэл зургийн төвийн архивт хадгалагдаж байгаад “Нью Иорк Таймс” сонинд 2011 онд анх удаа хэвлэгджээ.

-Зураг дарах агшинд танд юу бодогддог вэ?

-Төвлөрөх хэрэгтэй гэж боддог, “Төвлөр” гэж өөртөө хэлдэг. Хоромхон зуур үргэлжилдэг ч тэр агшин бол хүний санаа сэтгэлийг сандаачиж орхих асар хүчтэй байдаг юм. Зургийн аппаратны ард хүн эхлээд бодол санаагаа төвлөрүүлнэ, дараа нь урдахаа тогтож харна, дотроо биежиж ирсэн дүр төрхийг нүдэндээ зураглана. Тэгээд л “За одоо” гэж өөртөө тушаагаад товчлуураа дарна даа. Гэхдээ илүү шунах хэрэггүй. Тэгвэл тайзан дээр дэмий бархирсан жүжигчин шиг, эсвэл жаахан уучихаад гуйвж дайвсан хархүү шиг харагдана шүү дээ. Ер нь юуг ч хэтрүүлж болохгүй. Хоол ундаа хэтрүүлбэл өвчин болдгийг та мэднэ биз дээ. Гэрэл зурагт ч ялгаагүй. Товчлуураа дахиад нэг дарчихвал төгс агшнийг тэр чигт нь алдчих ч юм билүү хэн мэдлээ. Хоёр удаа товчлуур дарахын хооронд өнөөх хүсэж байсан дүр дүрслэл чинь сарничих ч юм билүү. Тэгэхээр гэрэл зурагчин хүн хаана ч хэдийд ч сүр бадруулах хэрэггүй юм. Нүсэр том хөдөлгүүр хүнгэнүүлсэн хүмүүс дандаа л амьгүй зураг авдаг шүү дээ.

-Та зураг авдаг багаж хэрэгслүүдийнхээ тухай ярихгүй юу?

-Зураг авах явцын талаар би ярих дургүй л дээ. Надад аль болох хүний нүдэнд өртөхөөргүй, байж болох хамгийн жижиг аппарат л таалагддаг. Би 50, 90 мм-ийн дуранг их удаан ашигласан. Аль аль нь давуу талтай, дутагдал ч ихтэй. Харин 35 мм-ийн дуранг хэрэглэхэд төвөгтэй ч нарийвчлал сайтай. Маш олон өнгө будагтай, тухайн агшныг олон талаас нь тун гоёмсог тодотгож өгдөг юм. Харамсалтай нь орилж хашгичих дуртай хүмүүс 35-ийг ашиглах нь их болж. Хувирал ихтэй, янз бүрийн нөлөө тусгал харуулдаг болохоор тэгдэг байх л даа. Би харин тийм зүйлд дургүй. Энгийн зургийг засаж янзлахаар надад дэндүү хурц, нэг л түрэмгий догшин харагдаад байдаг юм. Яг л онож хэлэх үггүй болсон үедээ хүн орь дуу тавин хашгичдаг шиг.

-Та тэгэхээр өөрийнхөө санаанд нийцэх, нийцэхгүй зүйлсийг сайтар зааглан тогтоож тэр бүхнээ дүрэм журам болгон ягштал дагадаг байх нь ээ?

-Тийм ээ. Гэхдээ би тэднийгээ хэзээ ч бусдад тулгадаггүй юм шүү. Миний хувьд эрх чөлөө гэдэг өөгүй, тэгш жаазан доторх зүйл бүрийн өнгө будаг юм. Би хэтэрхий сонгодог хэв маягтай байж болох л доо. Гэхдээ би чинь франц хүн шүү дээ. Төрөлх мэдрэмжээ би яагаад ч өөрчилж чадахгүй. Миний хувьд гэрэл зураг гэдэг уран зургаас огтын ялгаагүй. Нэг л бүтсэн бол дахиад гар хүрэх аргагүй эд юм. Хэрэв хальсандаа буулгасан тэр нэг агшин чинь төгс биш санагдвал дахиад өөр зураг дарах хэрэгтэй болно. Түүнээс биш өнөөх зургаа засаж сайжруулна гэж саналтгүй. Амьдрал гэдэг яг л урсгал ус шиг шүү дээ. Хором мөч бүр дахин давтагдашгүй, урсаад л өнгөрнө. Хүсэн хүлээсэн агшнаа мөнхөлж чадаагүй байж “дахиад яг өмнөх шигээ инээмсэглэ дээ”, “дахиад саяынх шигээ хөдлө дөө” гэж хэлж болохгүй. Тэр хүн яаж ч хичээгээд алдагдсан мөчийг дахиад амьдруулж чадахгүй шүү дээ.

-Өнгөт зургийг та юу гэж боддог вэ?

-Тэр чинь ёстой аймшигтай муухай эд. Өнгөт зураг авахгүй бол бүтээлийг чинь ашиглахгүй гэдэг тулган шаардлагын хариуд хааяа нэг өнгөт зураг дардаг юм. Эрээн мяраан юм бүхэн надад худал хуурмаг санагддаг. Хэвлэлийн будаг бол бидэнд огт захирагддаггүй өөдгүй амьтан. Тэр миний нүдээрээ харж мэдэрсэн зургийг танихын аргагүй өөр болгочихдог. Өнгөт зураг дээр олон хүний элч гэрэл бөөгнөрөөд ялгаж салгах аргагүй, нурааж боломгүй бөөн бөөн овоолго үүсгэчихдэг. Тэр дундаас яаж жинхэнэ өнгийг ялгах билээ.

-Гэхдээ техник технологи улам төгөлдөржиж таны нүдээрээ харсан бүхнийг зураг дээр шууд буулгах боломж бүрдэх байлгүй дээ. Тэр үед та өнгөт зургийг одоогийнх шигээ эсэргүүцэхгүй ч юм билүү?

-Би л хувьдаа өнгөт зургийг тийм төгс төгөлдөр болно гэж боддоггүй. Байгаль бидэнд маш олон зүйл хүртээдэг. Тэр бүхнийг нэг дор хүлээж авах ямар ч боломжгүй. Байгалийн өнгө будгийг урлан бүтээгчдийн нүдээр ялгаж зааглаж чадахгүй бол гэрэл зураг авахын нандин мөчийг мөнхлөхийн утга учир угтаа үгүй юм. Хүссэн зургаа дарж чадахгүй бол шуудхан бийр, будаг нийлүүлсэн нь дээр. Өнгөт зураг олон нийтийн анхаарлыг татаад байгаа нь үндсэндээ мөнгөтэй л холбоотой юм. Чадвартай, залуу гэрэл зурагчид олон байгаа. Гэтэл зах зээл нь байхгүй болохоор тэд хар цагаан зурган өгүүлэмж, сурвалжлага гаргахгүй байна. Биднийг 1946 онд “Магнум” агентлагаа байгуулах үед дайн дажинаас болж талцаж хуваагдсан улс үндэстнүүд бие биенээ ихэд сонирхдог байлаа. Өөр улс орноор аялах боломжтой хүн ч цөөн байж. Тиймээс бид хүмүүсийн гоо зүйн хэрэгцээг хангахаас гадна мэдээллэгч, үнэнийг өчигч, өөрийн болоод өрөөлийн нүглийг наманчлагч байсан. Амьдралын үнэн бодит талыг харуулах нь бидний үүрэг байлаа. Харин одоо тийм бодит зургуудыг тусгайлан нийтлэх сэтгүүл ховор болж. Байлаа ч гэрэл зурагчдаа гадаад улс орнууд руу илгээхээ больсон байна. Аппараттай хүн бүр гэрэл зурагчин гэгдэж бүх зүйл өөрчлөгдөж дээ.

-Өмнө очиж байсан улсдаа дахиад очих ямар байдаг вэ? Аливаа нутаг орны өөрчлөлтийг гэрэл зурагчны нүдээр харах их л өөр байх даа?

-Олон жил очоогүй газраа эргэх мэдээж сайхан байдаг. Ялангуяа хувьсгал, тэмцэл, ямар нэг үймээн бужигнааны дараа улс орон өөрчлөгдсөнийг анзаарах тун сонирхолтой байдаг юм. Гэхдээ би улс төрийн шинжээч юм уу, эдийн засагч биш шүү дээ. Надад юмсын тодорхой дүр дүрслэл, хөдөлгөөн, оршин буй орон зай хийгээд гэрэл сүүдрийн зохирол нь нэн чухал. Би чинь геометрээр өвчилсөн хүн. Аливаа байгууламж түүний бүтэц, зохицол, гоо сайхныг л анхаардаг. Бүх юм байх ёстой газраа байх шиг сайхан зүйл үгүй. Тийм төгс хормоос л дээдийн таашаалыг мэдэрдэг. Сайн зураг, ердийн зураг хоёрын хоорондох ганц ялгаа нь мөнхүү мөчийг тодотгох өчүүхэн жижиг зүйлсийг зурагчин анзаарсан, үгүйд л оршдог юм. Хэрэв анзаараалгүй өнгөрсөн бол төгс агшин хальснаа буухгүй. Бас гэрэл зурагчин бүтээл бүртээ оролцох нь чухал. Гэхдээ тэглээ гээд зураг нь суртал ухуулгын хэрэгсэл юм уу зурагт хуудас болох ёсгүй. Оролцоо гэдэг үгийг би гэрэл зурагчныг юу мэдэрснээ орь дуу тавин илэрхийлэх хэрэгтэй гэсэн утгаар хэлж байгаа юм. Ухуулах хуудас, роман хоёр хэчнээн ялгаатай билээ. Ухуулах хуудсыг хүн ганц хараад л базаж хаядаг бол сайн роман хүний сэтгэлийг хөдөлгөж, бодол төсөөллийг баяжуулж, заримдаа бүр төрөлх ааш занг нь өөрчилдөг. Үүгээрээ урлагийн аливаа шалгарсан бүтээл гүндээ яруу найргийн шид увидисыг агуулдаг юм. Найраг шүлэг бол бүх зүйлийн хураангуй, үнэн бодит болоод амьд, бүхэллэг бүхний эцсийн цэг. Харамсалтай нь зарим зурагчин гаж жигтэй байдлыг яруу найрагтай андуурдаг. Үнэн хэрэгтээ яруу найраг бол эсрэг тэсрэг хоёр туйлын дунд үүсэх гэнэтийн санамсаргүй зөрчлөөс төрдөг юм шүү дээ. Ингэж боддог учраас би хаана ч очсон болж буй явдлыг сурвалжлахаас илүүтэй ганц хараад л тухайн газрын уур амьсгал нь мэдрэгдэх өөрөөр бол шүлэг найраг шиг мэдрэмж төрүүлэх орон зайн асар нарийн холбоотой зураг авах гэж хичээдэг юм. Зургийг минь хараад хүмүүс үнэхээр зөв мэдэрчээ гэж дуу алдаасай гэж би хүсдэг. Түрүүн хэлснээр гэрэл зураг бол нэг төрлийн наманчлал юм. Гэхдээ хар аяндаа, өөрийн мэдэлгүй өчих наманчлал юм шүү. Зураг дарна гэдэг оршин буй энэ л агшнаа мэдэрч, “Тийм!” гэж гурвантаа хашгирахын нэр. Яг л Жойсын “Үлисс” зохиолын сүүлчийн гурван үг шиг. Төгс сайн гэрэл зургаас “Магадгүй” гэдэг үг дуулдах ёсгүй. Угаасаа магадгүй гэдэг хамгийн адгийн үг шүү дээ. Бүх л “магадгүй”-г хогийн сав руу чулуудвал таарна. Энэ л агшин хором, тэр л төгс ахуйг мэдэрч товчлуураа дарж амжих нь бүх зүйлд бат нот итгэж, “Яг тийм!” гэж хэлэхтэй адилхан юм

-Та ингэхэд яаж зурагчин болсон юм бэ?

-Би ухаан орсон цагаасаа л адал сонин зүйл, алсын жигтэй газрыг сонирхдог байлаа. Бас гэр бүлийнхээ бөс даавууны үйлдвэрт яагаад ч ажиллахгүй гэдгээ бүр хар багаасаа мэддэг байсан. Аавын маань дүү, миний ганц авга ах зураач байсан юм л даа. Харин дэлхийн 1-р дайны үеэр амь үрэгдчихсэн тэр үед би тав, зургаахан настай байсан хэрнээ түүнийг нас барлаа гэхэд зураач болохоор хатуу шийдсэн. Аз болоход гэрийнхэн маань дургүйцэж сүйд болоогүй. Аав ч намайг үйлдвэрт ажиллуулах гэж албадаагүй. Түүнд нь би одоо ч баярладаг юм. Тэгээд өнөөх талийгаач ахынхаа найзад шавь орж зурж эхэлсэн. Дараа нь Андре Лотэ гэдэг зураачийн урланд хоёр жил сурсан. Тэр хүн зураачийн биш багшийн хувиар, бас кино найруулагч Жан Ренуар зураглаачийн хувиар надад хамгийн их нөлөө үзүүлсэн санагддаг. Би гэрэл зургийг ердөө л уран зураг бүтээх арай түргэн, шинэлэг арга гэж бодсон учраас энэ замыг сонгосон доо.

-Оршихгүйгээр оршихуй: Алдартнуудын ховор ярилцлага номоос- (Г.Лхагвадуламын эмхтгэж, орчуулснаар)